1989

1989 (MCMLXXXIX) — Qriqori təqviminin bazar günündə başlamış olan, bizim eranınmiladi tarixin 1989-cu, II minilliyin 989-cu, XX əsrin 89-cu, 1980-ci illərin 10-cu və sonuncu ili.

1989 digər təqvimlərdə
1989
MCMLXXXIX
Bəhai 145 – 146
Benqal 1396
Berber 2939
Myanma 1351
Bizans 7497 – 7498
Buddist 2533
Erməni 1438
ԹՎ ՌՆԼԸ
Efiopiya 1981 – 1982
Hicri 1409 – 1410
Hind
 - Vikram-samvat 2045 – 2046
 - Şaka samvat 1911 – 1912
Holosen təqvimi 11989
Yəhudi 5749 – 5750
İran 1367 – 1368
Qibti 1705 – 1706
Koreya 4322
Tailand günəş 2532

1989-cu il siyasət tarixində dönüş nöqtəsi hesab olunur; belə ki, Polşa və Macarıstanda başlayan, noyabrda Berlin divarının açılması və Çexoslovakiyada Məxməri inqilabla zirvəyə çatan, dekabrda Rumıniyada kommunist diktaturasının devrilməsini də əhatə edən və 1991-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqının dağılması ilə başa çatan inqilablar dalğası güc bölgüsü təcrübəsi ilə Avropadakı Şərq blokunu "silib-süpürdü". Qeyd edilən hadisələr tarixdə adı ilə tanınır. Kommunist hökumətlərə qarşı yönəlmiş inqilabların Şərqi Avropada əsas etibarilə uğurla nəticələndiyi həmin dövrdə kommunist Çinində etirazlar yatırılırdı. Belə etirazlardan ən məşhuru Pekindəki Tyananmen meydanı etirazları idi.

Bu, həmin il idi ki, iyirmi ildən çox Braziliyanı idarə edən 1985-ci ildə başa çatması ilə 29 ildən sonra ilk dəfə Braziliyada prezident seçkiləri keçirilirdi; bu da demokratiyanın yenidən qurulması prosesinin son nöqtəsi oldu.

1989-cu ildə Cənubi Afrika Respublikasının dövlət başçısı seçilmiş və onun hakimiyyətdə olduğu beş ildə aparteid sistemi tədricən dağılmışdır. Bu hadisələrin kulminasiya nöqtəsi isə həbsdə olan lideri Nelson Mandelanın ilə hakimiyyətə gəlməsi oldu.

İlk özəl internet xidmət provayderi, eləcə də ümumdünya hörümçək toru üçün ilk yazılı təklif və Yeni Zelandiya, Yaponiya və Avstraliyanın ilk internet əlaqələri də 1989-cu ildə yarandı. İlk dəfə məhz 1989-cu ildə tətbiq edilən metodu nəticəsində növbəti il ilk belə körpələr dünyaya gəlmişdir.

Hadisələr

Yanvar

 
Keqvortda qəzaya uğrayan təyyarəsinin qalıqları
 
Corc V. Buşun inaqurasiyasından görüntü. Mərasimdə həmçinin vitse-prezident Den Kueyl, Ağ Evin sözçüsü Cim Vrayt və senatorlar , də iştirak edir.

Fevral

 
Sovet hərbçiləri Əfqanıstandan çıxmazdan öncə şəkil çəkdirirlər.
 
İmperator Hirohitonun dəfn mərasimindən görüntü
 
Paytaxt sakinləri 44 ildən sonra qülləsində dalğalanan Estoniya bayrağını izləyirlər.

Mart

 
Macarıstanda kütləvi nümayişlər
 
"Exxon Valdez" tankeri

Aprel

 
Sazişinin bağlandığı masa hazırda nümayiş olunur.
 
Dövrün ən kiçik mobil telefonu MicroTAC 9800x (1989)

May

İyun

 
Ruhullah Xomeyninin dəfn mərasimi (4 iyun, 1989).
 
İmre Nad yüz minlərlə insanın iştirakı ilə Qəhrəmanlar meydanında təntənəli şəkildə dəfn olunur (16 iyun, 1989). Tədbirdə çıxış edənlərdən biri də demokratik seçkilərin keçirilməsi və Sovet qoşunlarının Macarıstandan çıxarılması tələbi ilə kəskin nitq söyləyən Viktor Orban idi.

İyul

Avqust

 
Litvada Baltik yolu. Zəncirdə dayanan insanlar yaşadıqları vəziyyətlə bağlı narazılıqlarını ifadə etmək məqsədilə əllərində şam və qara lent bağlanmış Litva bayraqları tuturlar.
  • Avqust — Rusiyada enerji istehsalı və satışı ilə məşğul olan Qazprom şirkəti SSRİ Qaz Sənayesi Nazirliyindən ayrılaraq dövlət müəssisəsi olur.
  • 2 avqust — 1972-ci ildə Millətlər Birliyindən ayrılan Pakistan yenidən üzvlüyə qəbul edilir.
  • 5 avqust — Boliviya prezidenti seçilir və növbəti gün səlahiyyətlərinin icrasına başlayır.
  • 7 avqust — Beş Mərkəzi Amerika ölkəsinin prezidenti Nikaraqua hökumətinə qarşı vuruşan, ABŞ-ın da dəstəklədiyi dağıdılması və dekabrın 5-dək Hondurasdakı bazalarından çıxarılması barədə razılığa gəlirlər.
  • 8 avqust
    • səhhəti ilə əlaqədar istefa verir və onu bu vəzifədə əvəz edir.
    • : Columbia Kosmik Gəmisi beş günlük gizli hərbi tapşırığı yerinə yetirir.
  • 9 avqust — Yaponiyanın Baş naziri olur.
  • 15 avqust — Cənubi Afrikanın dövlət başçısı vəzifəsindən istefa verir və bu postu tutan yeddinci və sonuncu vəzifəli şəxs olur.
  • 18 avqustKolumbiyanın aparıcı prezidentliyə namizədlərindən Boqota yaxınlığında qətlə yetirilir.
  • 19 avqust
    • Polşa prezidenti Voyçex Yaruzelski Solidarnostun fəallarından baş nazir vəzifəsinə namizəd göstərir; bununla da 42 ildə ilk dəfə qeyri-kommunist bu vəzifəni icra etməyə başlayır.
    • Avstriya-Macarıstan sərhədində sülh nümayişi olan Pan-Avropa pikniki keçirilir.
  • 1921 avqust — Hakim, əyalət polis rəisi və prezidentliyə namizəd Qalanın öldürülməsinə cavab olaraq Kolumbiyanın səlahiyyətli orqanları Kolumbiyada narkotik ticarəti ilə məşğul olan 11 000 şübhəli şəxsi həbs edirlər.
  • 21 avqustPraqa baharının 21-ci ildönümü şəhərdə keçirilən nümayişlə yad edilir.
  • 23 avqust
    • Nəğməli inqilab: Estoniya, LatviyaLitvanın iki milyon yerli sakini Baltik yolu adlanan 600 km-lik canlı zəncir yaradaraq Sovet işğalından azadlıq və müstəqillik tələbi ilə əl-ələ tuturlar.
    • Macarıstan Avstriya ilə sərhəd qadağasını aradan qaldırır.
  • 24 avqust
    • Kolumbiyada kokain ticarəti ilə məşğul olanlar hökumətə qarşı "ümumi və mütləq müharibə" elan edir və bir sıra partlayışlar və yanğınlar törədirlər.
    • Solidarnostun üzvü Polşanın Baş naziri seçilir.
  • 25 avqustVoyacer 2 Neptuna və onun ən böyük peyki olan Tritona ən yaxın məsafədə yaxınlaşır.
  • 31 avqust — 1978–87-ci illərdəki sonra Liviya və Çad nümayəndələri, 1973-cü ildən bəri Liviya tərəfindən işğal olunan sahibliyin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilməsinə razı olurlar.

Sentyabr

 
Hüqo qasırğasının peykdən görüntüsü

Oktyabr

 
Loma Priyeta zəlzələsi nəticəsində yol infrastrukturuna zərər dəyir.

Noyabr

 
ŞərqiQərbi Almaniya arasında gediş-gəlişə icazə verildikdən sonra sərhəd-keçid məntəqələrində xüsusi canlanma baş verir. Belə ki, 22 belə məntəqənin təkcə birində hər iki istiqamətdə dəqiqədə təxminən 200 nəfər müfəttişlərin sürətli nəzarəti ilə qarşılaşır.

Dekabr

 
ABŞ Prezidenti Corc H. V. Buş və Sovet lideri Mixail Qorbaçov
 
zamanı Buxarest şəhəri. Nikolae Çauşesku hökumətini devirən və 1989-cu ilin dekabr ayının sonlarında getdikcə şiddətlənən bir həftəlik üsyanlar və döyüşlər silsiləsi olan bu inqilab nəticəsində Rumıniya öz hökumətini zorakı şəkildə devirən və liderini edam edən yeganə Şərq bloku ölkəsi olur.
 
Just Cause əməliyyatında iştirak edən ABŞ əsgərləri Panama Müdafiə Qüvvələrinin qərargahını mühafizə edirlər.
  • 1 dekabr
    • Mixail Qorbaçov Papa II İohann Pavel ilə görüşündə Sovet İttifaqı vətəndaşları üçün daha böyük vəd edir.
    • Soyuq müharibə: Şərqi Almaniya parlamenti kommunistlərin üstünlük təşkil etdiyi hakimiyyətdə inhisar hüququ verən konstitusiya müddəasını ləğv edir. İki gün sonra Siyasi Büro və Mərkəzi Komitədən istefa verir.
    • Filippində prezident Korason Akino hökumətinə qarşı hərbi çevriliş cəhdi başlayır. ABŞ-ın müdaxiləsi nəticəsində 9 dekabrda çevriliş yatırılır.
  • 2 dekabr — Çində keçirilən parlament seçkilərində Homindan partiyası səslərin yalnız 53%-ni qazanaraq qırx ilin ən uğursuz seçki ilini yaşamış olur.
  • 3 dekabr
    • də daxil olmaqla, Şərqi Almaniyada hakim üzvləri istifa verirlər. ölkənin de fakto sonuncu lideri olur.
    • Soyuq müharibə: — Malta sahillərində 2 günlük görüşə yekun vuran ABŞ Prezidenti Corc H. V. Buş və Sovet lideri Mixail Qorbaçov dövlətləri arasında Soyuq müharibənin sona yaxınlaşa biləcəyini ifadə edən açıqlamalar verirlər. Qorbaçov 1968-ci ildə Varşava Paktının Çexoslovakiyaya hücumunu tənqid edir.
  • 4 dekabr — İordaniyanın Baş naziri vəzifədə Mudar Badran əvəz edir.
  • 6 dekabr — Almaniya Demokratik Respublikası Dövlət Şurasının sədri vəzifəsindən istefa edir və bu vəzifəni tutan ilk qeyri-kommunist ilə əvəzlənir.
  • 7 dekabr
  • 9 dekabr — islahatçı partiyanın sədri seçir.
  • 10 dekabr
    • yeni qurulan qeyri-kommunist hökumətdə and içdikdən dərhal sonra prezident vəzifəsindən gedir.
    • Tsaxia Elbeqdorj ikinci ən qədim kommunist ölkəni dinc yolla demokratik dövlətə çevirən Monqolustan demokratik hərəkatının qurulduğunu elan edir.
  • 11 dekabr — Altı ölkəni təmsil edən altı tədqiqatçıdan ibarət Beynəlxalq Trans-Antarktida Ekspedisiyası Cənub qütbünə çatır.
  • 14 dekabr — On altı ildən sonra özünün ilk müstəqil seçkilərini keçirən Çili prezident seçir. Bununla da ilk dəfə olaraq, Kuba istisna olmaqla, bütün ölkələri eyni vaxtda konstitusiyalı hökumətlərini seçirlər.
  • 15 dekabr — Narko-baron Kolumbiya polisi tərəfindən qətlə yetirilir.
  • 16 dekabr — təşəbbüsü ilə Timişoara şəhərində başlayır.
  • 17 dekabr
    • Timişoarada davam edən Rumıniya inqilabı zamanı qiyamçılar Rumıniya Kommunist Partiyası Rayon Komitəsinin yerləşdiyi binaya daxil olaraq böyük ziyan vururlar. Ordu çağırılsa da, vəziyyətə tam nəzarət edə bilmir.
    • Braziliyada 29 ildən sonra keçirilən ilk müstəqil seçkilərin ikinci mərhələsi baş tutur: prezident seçilir və 1990-cı ildən səlahiyyətlərinin icrasına başlayır.
    • Fox-da Simpsonlar cizgi serialının ilk bölümü yayımlanır.
  • 19 dekabr
    • : bir sıra şəhərlərdə işçilər kommunist rejiminə etiraz əlaməti olaraq tətil edirlər.
    • Qərbi Avstraliyada yetkinlik yaşına çatan şəxslər arasında onların razılığı ilə baş tutan homoseksual hərəkətlər sodomiyanın dekriminallaşdırılmasını nəzərdə tutan yeni islahatçı qanunla dekriminallaşdırılır.
  • 20 dekabrPanamalı diktator Manuel Noryeqanı devirmək məqsədilə ABŞ Just Cause əməliyyatını başladır.
  • 21 dekabrNikolae Çauşesku Rumıniya Kommunist Partiyasının Buxarestdəki qərargahının həyətində toplaşan 110 minə yaxın adama müraciət edir. Görünməmiş bir şəkildə kütlənin əksəriyyəti ona qarşı çıxır.
  • 22 dekabr
    • Bir həftə davam edən qanlı nümayişlərdən sonra, Rumıniya Prezidenti vəzifəsini icra etməyə başlayır və saray üsyançılar tərəfindən ələ keçirildikdən sonra sarayı vertolyotla tərk edən Nikolae Çauşeskunun kommunist diktaturasına son qoyulur. Ordunun böyük hissəsi Buxarestdəki üsyançılara qoşulur.
    • Berlindəki Brandenburq qapısı yenidən açılır.
  • 23 dekabrNikolaeYelena Çauşesku şəhərində tutulurlar.
  • 25 dekabr
  • 28 dekabrAleksandr Dubçek Çexoslovakiya Federal Məclisinin (parlamentin) sədri seçilir.
  • 29 dekabr
    • Çex yazıçı, filosof və dissident Vatslav Havel Çexoslovakiyanın kommunizm devrildikdən sonra seçilən ilk prezidenti olur.
    • Honkonq Vyetnamlı qaçqınları zorla geri qaytarmaq qərarına gəldikdən sonra üsyanlar başlayır.
  • 30 dekabrGəncə şəhərinin tarixi adı bərpa edilir.
  • 31 dekabr

Doğumlar

Yanvar

Fevral

  • 2 fevralİvan Perişiç, xorvat futbolçu
  • 4 fevral
    • , Cənubi Afrikalı QİÇS haqqında məlumatlandırma kampaniyasının fəalı
    • , Braziliyalı gözəllik yarışması qalibi
  • 5 fevral — , amerikan aktyor
  • 7 fevral
    • , Uelsli futbolçu
    • , amerikan basketbolçu
  • 12 fevral — , Britaniyalı aktrisa və model
  • 15 fevral — , yapon müğənni və rəqqasə
  • 16 fevralElizabet Olsen, amerikan aktrisa
  • 17 fevral
    • , Britaniyalı üzgüçü
    • , amerikan aktyor, müğənni və musiqiçi
  • 20 fevralCek Falaxi, amerikan aktyor
  • 21 fevral
    • Korbin Blyu, amerikan aktyor, model, rəqqas, kinoprodüser və müğənni-söz yazarı
    • , amerikan aktrisa
  • 24 fevral
    • , amerikan musiqiçi
    • , ingilis aktyor
    • , Yunanıstan doğumlu amerikan basketbolçu
  • 25 fevral
    • , yapon müğənni
    • , Cənubi Koreyalı idmançı
  • 27 fevral — , Uqandalı marafonçu

Mart

Aprel

May

  • 2 may — , amerikan müğənni, söz yazarı, prodüser, aktyor
  • 3 mayKatinka Xossu, Macarıstan üzgüçüsü
  • 4 may
    • , Macarıstan üzgüçüsü
    • , Şimali İrlandiya qolfçusu
    • , amerikan buz hokkeyçi
  • 5 mayKris Braun, amerikan müğənni
  • 6 may
    • , Slovakiya tennisçisi
    • , İsveç DJ-i və prodüseri
  • 8 may — , Britaniya müğənnisi
  • 10 may — , amerikan aktrisa
  • 11 may
    • , amerikan futbolçu
    • , amerikan müğənni və söz yazarı
    • , Meksika futbolçusu
  • 12 mayElefteria Elefteriu, Yunanıstan-Kipr müğənnisi və aktrisası
  • 14 may
    • , amerikan futbolçu
    • , Belarusiya atleti
  • 15 may — , ABŞ doğumlu Koreya müğənnisi
  • 17 mayTessa Vertyu, Kanada fiqurçusu
  • 21 may — , Uels futbolçusu
  • 23 may
    • , İtaliya futbolçusu
    • , İsveç basketbolçusu
  • 24 may
    • ,amerikan aktrisa
    • G-Eazy, amerikan hip-hop müğənnisi, prodüser
  • 25 may — , Moldova pop müğənnisi
  • 26 may — , Koreyalı müğənni
  • 28 may — , Rusiya bobsleyçisi
  • 29 may
  • 30 may
    • , Koreya-ABŞ müğənnisi və söz yazarı
    • , Cənubi Koreya müğənnisi
  • 31 may
    • , İspaniya müğənnisi
    • , holland futbolçu
    • , Cənubi Koreya modeli
    • Marko Roys, Almaniya futbolçusu

İyun

  • 2 iyun — , amerikan futbolçu
  • 3 iyunİmogen Pots, Britaniya aktrisası
  • 4 iyun
  • 5 iyun — , amerikan buz hokkeyçisi
  • 8 iyun
    • , İsveçrə tennisçisi
    • , Fransa opera müğənnisi
  • 14 iyun — , amerikan aktrisa və müğənni
  • 17 iyun — , amerikan aktrisa və müğənni
  • 18 iyun
    • , Fransa doğumlu Qabon futbolçusu
    • , Avstriya dağ xizəkçisi
    • , amerikan aktrisa və müğənni
  • 19 iyun — , İtaliya-Kanada aktyoru
  • 20 iyun — , amerikan aktyor
  • 23 iyun
    • , Britaniyalı müğənni, rəqqasə, müğənni, fotoqraf və model
    • , Yeni Zelandiya kanoesürəni
  • 25 iyun — , amerikan aktyor, müğənni və söz yazarı
  • 27 iyun — , Britaniya aktyoru
  • 28 iyun
    • , amerikan YouTuber
    • , amerikan idmançı
  • 30 iyun — , Keniyalı atlet

İyul

Avqust

Sentyabr

Oktyabr

Noyabr

Dekabr

Vəfatlar

Yanvar

Fevral

Mart

Aprel

May

İyun

İyul

Avqust

Sentyabr

Oktyabr

Noyabr

Dekabr

Nobel mükafatı laureatları

İstinadlar

  1. . Sublime IP. 2014-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  2. . Wired. Archive.wired.com. 2009-01-04. 2014-04-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  3. . LA Times. 2016-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-20.
  4. Gordon, Stephen Engelberg With Michael R.; Times, Special To the New York. . The New York Times (ingilis). 1989-01-01. ISSN . 2022-05-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-16.
  5. Crystal, David, ed.The Cambridge Encyclopedia. Cambridge University Press. 1990. səh. RR69.
  6. Wilkens, Herbert; Maennig, Wolfgang. . Duncker & Humblot. 1997. səh. 71. ISBN 978-3-428-49107-0. 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-21.
  7. . Timeline.web.cern.ch. December 3, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-19.
  8. Conn, David; Vinter, Robyn. . The Guardian. London. 2021-07-28. 2022-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-29.
  9. (Hesabat). October 20, 2021 tarixində . İstifadə tarixi: April 8, 2017.
  10. The Deseret News. 2022-05-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-12 – Google News Archive Search vasitəsilə.
  11. . Bleskon.com. 2013-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  12. . Archive.globalgayz.com. 2021-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  13. . Birds-eye.net. 1989-06-03. 2014-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  14. . 31 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 19 August 2019.
  15. Longworth, R.C. . Chicago Tribune (ingilis). 15 July 1989. 12 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 July 2021.
  16. Vavilov, A.; Nicholls, David. (ingilis). Springer. 2016. səh. 16. ISBN 9781137461100. 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-12.
  17. . Archontology. 2018-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-04-14.
  18. Masiza, Zondi. (PDF). 1993. 2021-12-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-07-04.
  19. . 1989-06-07. 2014-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-10-01.
  20. Rule, Sheila. . The New York Times. 1989-10-02. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-06-07.
  21. . Philly.com. Articles.philly.com. 1989-11-17. 2015-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-08-08.
  22. . 1989-12-21. 2022-06-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-04.
  23. . Warsawvoice.pl. 2022-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-19.

Xarici keçidlər

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar


Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023