Şablon:Hərbi birlik Sovet Ordusu[1] (qısaldılmış abbr. SО) — SSRİ Silahlı Qüvvələrinin əsas qoşun növlərinin (Quru Qoşunları, Hərbi Hava Qüvvələri, HHMQ, Strateji Raket Qüvvələri) rəsmi adıdır. Hərbi Dəniz Qüvvələri, Sərhəd Qoşunları və Daxili Qoşunlar bu ada daxil deyildi.
1946-cı ilin fevralına qədər əsas hərbi birlik “Qırmızı Ordu” (RKKА) adlanırdı. Bu ordu 15 yanvar (28 yanvar) 1918-ci il tarixli dekretlə yaradılmışdır: Şablon:Sitata başla İşçi-Kəndli Qırmızı Ordusu əməkçi kütlələrin ən şüurlu və təşkilatlanmış elementlərindən yaradılır. Orduya qoşulmaq üçün 18 yaşdan yuxarı olan bütün Rusiya Respublikası vətəndaşlarına icazə verilir. Qırmızı Orduya hər kəs qoşula bilər ki, öz gücünü və həyatını Oktyabr inqilabının nailiyyətlərini, Sovet hakimiyyətini və sosializmi qorumağa həsr etməyə hazır olsun. Qəbul üçün hərbi komitələrdən, ictimai təşkilatlardan və ya ən azı həmin təşkilatların iki üzvündən tövsiyə tələb olunur. Şablon:Sitata son
Rusiya İmperator Ordusunun dağılması 1917-ci il Fevral inqilabı nəticəsində baş verdi. Oktyabr inqilabından sonra bolşeviklər hakimiyyəti ələ keçirdi və bolşevik partiyasının burjua dövlət qurumlarını, o cümlədən köhnə ordu və donanmanı ləğv etmək planı həyata keçirilməyə başladı. Marksizm klassikləri qeyd edirdilər ki, sosialist inqilabı zamanı proletariat köhnə ordunu dağıdaraq ümumi xalq silahlanması sistemi ilə əvəz etməlidir. Belə silahlı qüvvələr artıq Fevral inqilabı dövründə "Qırmızı Qvardiya" adı altında yaranmağa başlamışdı. Lakin dünya müharibəsinin reallığı yeni qurulmuş sovet dövlətində müntəzəm ordunun yaradılmasını tələb edirdi. Ordu 1917-ci ildə "Qırmızı Ordu" adını aldı.
İlk dəfə "İşçi-Kəndli Qırmızı Ordusu" ifadəsinə Əməkçi və istismar olunan xalqın hüquqları bəyannaməsində rast gəlinir. Qanunverici baza 1918-ci ilin yanvarında yaradıldı.
Qırmızı Ordu aşağıdakı prinsiplərə əsasən yaradılmışdıŞablon:Mənbə yoxdur: 1. **Sinfi mənsubiyyət** — ordu sinfi təşkilat kimi yaradılmışdı. İstisna olaraq, köhnə ordunun zabitləri də cəlb edilə bilərdi. 2. **Beynəlmiləlçilik** — yalnız Rusiya Respublikası vətəndaşları deyil, xarici işçilər də orduya qəbul edilə bilərdi. 3. **Komandanlığın seçki yolu ilə təyin olunması** — bir neçə ay ərzində zabitlər seçilirdi, lakin 1918-ci ilin aprelində bu prinsip ləğv olundu. 4. **İki rəhbərlik** — komandanlıqla yanaşı, siyasi komissarlar da idarədə iştirak edirdi. 1919-cu ildən etibarən bu struktur RKP(b) Mərkəzi Komitəsinin tabeliyində olan RVS-nin Siyasi İdarəsi şəklini aldı.
Sovet Ordusu (1946–1991)
İkinci Dünya Müharibəsinin başa çatmasından az sonra keçmiş müttəfiqlər arasında gərginlik artmağa başladı. Soyuq müharibənin başlanğıcı kimi adətən 1946-cı il martın 5-də Çörçillin Fulton çıxışı qəbul edilir. Beləliklə, soyuq müharibə adlanan dövr başladı. O vaxtdan etibarən SSRİ Ordusunda ən ehtimal olunan düşmən kimi ABŞ, Böyük Britaniya və onların müttəfiqləri sayılmağa başladı.[2]
Ordunun 1946–1949-cu illərdə islahatı
1946-cı ilin fevralında Qırmızı Ordu rəsmi şəkildə “Sovet Ordusu” adlandırıldı.
Fevral-mart aylarında Müdafiə Xalq Komissarlığı və Hərbi Dəniz Xalq Komissarlığı SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Nazirliyi altında birləşdirildi. Martda Quru Qoşunlarının komandanı vəzifəsinə marşal Georgi Jukov təyin edildi, lakin artıq iyulda onu marşal İvan Konev əvəz etdi.
1945–1946-cı illərdə müharibənin sonu ilə əlaqədar silah istehsalı kəskin azaldıldı. Xüsusilə artilleriya istehsalı ildə təqribən 100 min ədəd azaldıldı. Bununla belə, 1946-cı ildə ilk sovet reaktiv təyyarələri yaradıldı, 1947-ci ildə Tu-4 strateji bombardmançısı təqdim edildi, 1949-cu ildə isə sovet atom bombası sınaqdan keçirildi.
1945-ci ilin 9 iyulunda SSRİ Müdafiə Xalq Komissarının 0139 saylı əmri ilə yeni hərbi dairələr yaradıldı və mövcud dairələrin sərhədləri dəyişdirildi. 14 dairəyə əlavə olaraq 19 yeni hərbi dairə və 4 ordu qrupu yaradıldı[3]. Yaponiyaya qarşı müharibə başa çatdıqdan sonra Uzaq Şərq cəbhələri də hərbi dairələrə çevrildi.
Bu çevrilmə 1 oktyabr 1945-ci ilədək tamamlandı. 1945–1948-ci illərdə demobilizasiya nəticəsində dairələrin sayı azaldıldı. Hər bir dairə tərkibində 5-ə qədər ümumqoşun ordusu və ya tank ordusu və ya 4-ə qədər motoatıcı diviziya və ya tank diviziyası saxlayırdı. Bu struktur 1991-ci il SSRİ-nin dağılmasına qədər az dəyişikliklə mövcud idi.
1949-cu ildən etibarən çağırış ildə bir dəfə — noyabr-dekabr aylarında aparılırdı. Quru qoşunlarda və aviasiyada xidmət müddəti 3 il, donanmada isə 4 il idi. 1968-ci ildə bu müddət müvafiq olaraq 2 və 3 ilə endirildi, yaz çağırışı tətbiq olundu, ali məktəb məzunları üçün 1 illik xidmət müəyyən edildi.
Soyuq müharibə dövründə SSRİ və ABŞ arasında münasibətlər daha da gərginləşdi. 1949-cu ildə NATO hərbi bloku yaradıldı və o vaxtdan Sovet Ordusu üçün əsas ehtimal olunan düşmən kimi qəbul edildi.
Ərazi quruluşu
Şərqi Avropanı faşistlərdən azad edən sovet qoşunları müharibədən sonra geri çəkilmədi və “dost” rejimlərin sabitliyini qorumaq üçün yerləşdirildi. Sovet Ordusu həmçinin Qərbi Ukraynada və Baltikyanı ölkələrdə (məsələn, Meşə qardaşları) Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizədə istifadə olunurdu.
Sovet Ordusunun xaricdə ən böyük qruplaşması — GSVG — 338 min nəfər idi. Bundan başqa, Şimali Qüvvələr Qrupu (Polşa, 1955-ci ilə qədər 100 min nəfərədək), Mərkəzi Qüvvələr Qrupu (Çexoslovakiya) və Cənub Qüvvələr Qrupu (Rumıniya və Macarıstan) mövcud idi. Sovet Ordusu həmçinin Kuba, Vyetnam və Monqolustanda daimi dislokasiyada idi.
SSRİ daxilində ordu 15 hərbi dairəyə bölünmüşdü: Leninqrad, Baltikyanı, Belarus, Karpatlar, Kiyev, Odessa, Moskva, Şimali Qafqaz, Zaqafqaziya, Volqa, Ural, Türkistan, Sibir, Zabaykalye, Uzaq Şərq. 1969-cu ildə Çinlə sərhəd münaqişələrindən sonra Mərkəzi Asiya hərbi dairəsi yaradıldı (mərkəz: Alma-Ata).
SSRİ rəhbərliyinin əmri ilə Sovet Ordusu 1953-cü ildə GDR-də üsyan, 1956-cı ildə Macarıstan inqilabını yatırdı. Sonralar Xruşşov hərbi gücü azaltmağa başladı, amma Strateji Raket Qüvvələri yaradıldı. 1968-ci ildə Sovet Ordusu Varşava Müqaviləsi ölkələri ilə birlikdə Praqa Baharını yatırmaq üçün Çexoslovakiyaya daxil oldu.
1979-cu ildə Sovet Ordusu Əfqanıstan müharibəsi (1979–1989)nə cəlb edildi. 1979–1989-cu illər ərzində orada 14,5 min nəfər həlak oldu.
Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
| Sovet Ordusu | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə | |
| Daxildir | SSRİ Silahlı Qüvvələri |
| Tərkibi |
|
| Qərargah | |
| Döyüşlər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sovet Ordusu — SSRİ-nin Silahlı Qüvvələri.
- Georgi Jukov, 1946
- İvan Konyev, 1946–50
- ali baş komandanlıq 1950-ci ildən 1955-ci ilə qədər mövcud olmayıb
- İvan Konyev, 1955–56
- Rodion Malinovski, 1956–57
- Andrey Qreçko, 1957–60
- Vasili Çuykov, 1960–64
- ali baş komandanlıq 1964-ci ildən 1967-ci ilə qədər mövcud olmayıb
- İvan Pavlovski, 1967–80
- Vasili Petrov, 1980–85
- Yevgeni İvanovski, 1985–89
- Valentin Varennikov, 1989–91
- ↑ "Sovet Ordusu". 2020-09-19 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Редактирование: Советская армия — Википедия". ru.wikipedia.org (rus). İstifadə tarixi: 2025-05-17.
- ↑ Советские Вооружённые Силы, Москва, 1978, səh. 516.
- ↑ 1 2 Советская военная энциклопедия (rus.). Военное издательство, 1976.