Tsyan Tsemin (17 avqust 1926[1][2][…], İnçiü, Çin Respublikası – 30 noyabr 2022[3], Şanxay[3]) — Çin Kommunist Partiyasıın 8-ci Baş naziri.
| Tszyan Tszemin | |
|---|---|
| çin. 江泽民 | |
 | |
Çin Xalq Respublikasının sədri[d] | |
| 27 mart 1993 – 15 mart 2003 | |
| Sonrakı | Xu Tsintao |
Çin Kommunist Partiyasının baş katibi[d] | |
| 24 iyun 1989 – 15 noyabr 2002 | |
| Əvvəlki | Çjao Szıyan |
| Sonrakı | Xu Tsintao |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 17 avqust 1926[1][2][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 30 noyabr 2022[3] (96 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | leykoz[4][3], bir neçə orqan çatışmazlığı sindromu[4][3] |
| Partiya |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, elektrik mühəndisi |
| Dini | ateizm |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət[6], kommunist partiyası[6] |
|
|
|
| Təltifləri |
               |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tszianq Zemin, 1989–2002-ci illərdə Çin Kommunist Partiyasının (ÇKP) baş katibi, 1989–2004-cü illərdə Mərkəzi Hərbi Komissiyanın sədri və 1993–2003-cü illərdə Çin Xalq Respublikasının prezidenti olmuş Çin siyasətçisi idi. O, 1989–2002-ci illərdə Çinin üçüncü ali lideri olmuşdur. Tszianq, Çin rəhbərliyinin üçüncü nəslinin əsas lideri hesab olunurdu və Mao Tszedun, Den Syaopin və Si Cinpin ilə birlikdə dörd əsas liderdən biri idi.
Tszianq Zemin, Tszyansu əyalətinin Yanqcou şəhərində anadan olmuşdur. O, universitetdə oxuyarkən Çin Kommunist Partiyasına qoşulmuşdur. 1949-cu ildə Çin Xalq Respublikası qurulduqdan sonra 1950-ci illərdə Moskvada Stalin Avtomobil Zavodunda təlim keçmiş, daha sonra 1962-ci ildə Şanxaya qayıdaraq müxtəlif institutlarda çalışmışdır. 1970–1972-ci illərdə Rumıniyaya göndərilərək ölkədə maşınqayırma zavodlarının qurulması üçün mütəxəssislər qrupunun tərkibində çalışmışdır. 1979-cu ildən sonra o, baş nazir müavini Qu Mu tərəfindən yeni yaradılmış xüsusi iqtisadi zonalara (SEZ) nəzarət edən iki komissiyanın sədr müavini vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 1982-ci ildə yenicə qurulmuş Elektronika Sənayesi Nazirliyinin vitse-naziri və Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin üzvü olmuşdur.
Tszianq Zemin 1985-ci ildə Şanxayın meri vəzifəsinə təyin olunmuş, 1987-ci ildə isə şəhərin Kommunist Partiyası komitəsinin katibi və Çin Kommunist Partiyası (ÇKP) Siyasi Bürosunun üzvü olmuşdur. O, 1989-cu il Tyananmen Meydanı etirazları və qırğını nəticəsində gözlənilmədən hakimiyyətə gəlmişdir. Etirazçı tələbə hərəkatına verdiyi dəstəyə görə vəzifədən uzaqlaşdırılan Çjao Tszıyanqın yerinə ÇKP-nin baş katibi təyin olunmuşdur. Çin siyasətində “Səkkiz Ağsaqqal”ın təsiri tədricən azaldıqca,[7]] Tszianq 1990-cı illərdə hakimiyyətini möhkəmləndirərək ölkənin “ali lideri” oldu. 1992-ci ildə Den Syaopinin cənub turunun təsiri ilə Tszianq həmin ilin sonunda keçirilən ÇKP-nin 14-cü Milli Qurultayında çıxışı zamanı “sosialist bazar iqtisadiyyatı” terminini rəsmi olaraq təqdim etdi və bu, islahatların və açıq iqtisadi siyasətin sürətlənməsinə səbəb oldu.
Tszianq Zemin-in rəhbərliyi altında Çin bazar islahatlarını davam etdirərək əhəmiyyətli iqtisadi inkişaf yaşadı. Onun dövründə 1997-ci ildə Honq Konqun Böyük Britaniyadan, 1999-cu ildə isə Makao-nun Portuqaliyadan Çinə qaytarılması, eləcə də 2001-ci ildə Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olması tarixi hadisələrdən idi. Çin xarici dünya ilə münasibətlərini yaxşılaşdırsa da, Kommunist Partiyası dövlət üzərində nəzarətini güclü şəkildə qoruyub saxladı.
Tszianq insan haqlarının pozulması, xüsusilə Falunqonq hərəkatına qarşı repressiyalar səbəbindən tənqidlərə məruz qaldı. Onun partiya doktrinasına verdiyi töhfələr “Üç Nümayəndəlik” ideyası kimi 2002-ci ildə ÇKP-nin konstitusiyasına daxil edildi. 2002–2005-ci illərdə o, tədricən rəsmi rəhbərlik vəzifələrindən geri çəkildi və bu vəzifələri Hu Tsintao devraldı. Bununla belə, Tszianq və onun siyasi fraksiyası daha uzun müddət ərzində ölkə siyasətinə təsir göstərməyə davam etdi.
Tszianq Zemin 2022-ci ildə 96 yaşında Şanxayda vəfat etdi və ona dövlət dəfn mərasimi təşkil edildi.
- ↑ 1 2 Jiang Zemin // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 Jiang Zemin // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 告全党全军全国各族人民书 (çin.). 2022.
- ↑ 1 2 https://www.reuters.com/world/china/former-chinese-president-jiang-zemin-has-died-state-media-2022-11-30/.
- ↑ Kuhn R. L. The Man Who Changed China: The Life and Legacy of Jiang Zemin (ing.). Random House, 2004.
- ↑ 1 2 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ Holley, David. "'Eight Elders' Wield Power Behind the Scenes in China". Los Angeles Times. 12 January 1992. İstifadə tarixi: 30 November 2022.
Siyasətçi haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |
Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz. |