Əsas : Azərbaycan musiqisi

  Əsas : Azərbaycan musiqi alətləri

Azərbaycan musiqi incəsənətinin ustaları — və müvafiq olaraq şuştəri və şeşxananı icad edib. Türk səyyahı Övliya Çələbi məlumat verir ki, dövrün məşhur sazandarı Naxçıvanlı Murad ağa Osmanlı sultanı III Murad tərəfindən Konstantinopola köçürülüb.

Azərbaycanın simli musiqi alətlərinə qopuz, çoğur, çəqanə, bərbət, çəng, rud, səntur, tar, kamança, qanun, saz, Şirvan tənburu daxildir. Azərbaycan aşıqlarının öz ifalarında istifadə etdiyi saz qopuzun yerinə istifadə edilməyə başlayıb və Azərbaycan sazı son formasını Şah İsmayıl Xətainin dövründə (XVI əsr) alıb.

Digər bir simli musiqi aləti, Azərbaycan mədəni kimliyinin formalaşmasında önəmli rol oynayan və Azərbaycan musiqisinin simvolu olan tar Azərbaycan muğamının ifasında istifadə edilir. Azərbaycanda tar XVIII əsrdən məhşur olub. İranika ensiklopediyasına görə Azərbaycan musiqi sənəti Qafqazın digər regionlarında, xüsusilə muğam sistemini və tar və kamança kimi musiqi alətlərini mənimsəyən ermənilər arasında ifa edilirdi. XIX əsrdə Mirzə Sadıq tərəfindən təkmilləşdirilən Azərbaycan tarı çox sürətli şəkildə İran Azərbaycanında, Ermənistanda, Gürcüstanda, bir müddət sonra isə Dağıstanda, Türkmənistanda, Özbəkistanda, Tacikistanda və Türkiyədə populyar olmuşdur.

Azərbaycanın zərb musiqi alətlərinə nağara, qaval, dəf, dümbək, laqqutu daxildir. Nağaranın ölçülərinə görə fərqləndirilən növləri mövcuddur: qoşanağara, böyük nağara, qoltuq nağara, cürə nağara. Qaval isə tar və kamança ilə birlikdə muğam üçlüyündə istifadə edilən alətlərdən biridir. Laqqutu Azərbaycanda Lerik , Astara, Masallı, Lənkəran, Cəlilabad rayonlarında daha çox istifadə edilən, iki dördbucaq ağac qutudan ibarət zərb alətidir.

Azərbaycanın nəfəsli musiqi alətlərinə tulum, ney, zurna, balaban, tütək daxildir. Azərbaycan xalqının milli musiqi aləti olan balaban həm İranın Şərqi Azərbaycan ostanında, həm də Azərbaycan Respublikasında düdük adlanır.

  Əsas lər: Azərbaycan aşıq yaradıcılığı , Muğam, və Meyxana

Azərbaycan mədəniyyətində aşıq ənənəsi Aşıq Qurbaninin dövründə, XV-XVI əsrlərdə inkişaf etməyə başladı. Bu sənətin tarixi ümumilikdə daha qədim olsa da, Qurbaninin dövründə qopuz çalan ozanlar saz çalan aşıqlarla əvəz edildi. Aşıq incəsənətinin inkişaf etməsində Şah İsmayıl Xətainin də böyük təsiri var idi. Qızılbaşların dövründə aşıqlar öz mahnılarını azərbaycanca yazırdılar. Aşıqların repertuarı dastanlarla məhdudlaşmır. Janrlar fərqli olsa da, mövsu baxımından konkretdir, sosial mövzularda yazılır. Aşıqlar nağıl, sevgi mövzusunda lirik mahnılar, gözəlləmələr, ustadnamələr, satirik mahnılar bilirlər. Aşıqlar müxəmməs və dübeyt kimi poetik formalarda, həmçinin geniş surətdə dodaqdəyməz kimi şeir formalarında əsərlərini yaradırdılar. Göyçəli Aşıq Ələsgər kimi bir çox aşıqlar 50-60 dastanı, onlarca hekayə və nağılı yadda saxlaya bilirdilər. Müasir Azərbaycanda professional aşıqlar iki kateqoriyaya bölünür: ifaçı olan aşıqlar və şair-aşıqlar. İfaçı aşıqlar peşəkar nağıl danışanlar kimi bədii yaradıcılıqla məşhur olmurlar. Bacarıqlarına və doğma folkloru başa düşmə qabiliyyətlərinə görə onlar dastan və hekayətlərdə, xüsusilə onların nəsr hissələrində dəyişikliklər edirlər. Bədii yaradıcılıqla məşğul olan şair-aşıqlar isə Azərbaycanda ustad adlandırılır və şagirdlərinə aşıq olmağın əsaslarını öyrədirlər. Ustad aşıqlara Qurbani, Aşıq Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Aşıq Valeh, Aşıq Ələsgər, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı və başqaları daxildir. Onlar yalnız Azərbaycan aşıq sənətinə deyil, həmçinin Azərbaycan yazılı ədəbiyyatına böyük təsir ediblər. Aşıq musiqisi Azərbaycan Respublikasının Gəncə, Qarabağ və Naxçıvan, həmçinin Salyan ərazilərində, Cənubi Azərbaycanın Təbriz, Qaradağ, Marağa, Xoy və Urmiya ərazilərində yayılıb.Tariyel Məmmədov isə 11 aşıq məktəbinin adını çəkirː Göyçə, Tovuz, Borçalı, Gəncə-Şəmkir, Şirvan, Qarabağ, Qaradağ, Təbriz, Urmiya, Çıldır və Dərbənd.

Muğam Azərbaycan musiqi sənətinin əsas janrlarından biridir. Erkən dövrlərdə muğam ərəb maqamı, türk makamı və fars dəsgahının daxil olduğu geniş Orta Şərq ənənəsinin bir hissəsi kimi tədqiq edilirdi. Ancaq indi isə dinləyicilərin muğamla müasir azərbaycanlıların həyatının daxili bir hissəsi kimi tanış olmaq şansı var. Azərbaycanda muğam əsasən tar, kamança və qaval ifaçılarından ibarət muğam üçlüyü müşayiətində ifa edilir. Çox vaxt qaval çalan həm də xanəndəlik edir. Hazırda Azərbaycan muğamına 7 əsas muğam (Rast, Şur, Segah, Çahargah, Bayatı-Şiraz, Şüştər, Hümayun, Kürd-Ovşarı), zərbi muğamlar (Heyratı, Arazbarı, Səmayi–Şəms, Mənsuriyyə, Mani, Ovşarı, Heydəri, Qarabağ şikəstəsi, Kəsmə şikəstə) və rast muğamları (Mahur–Hindi, Orta Mahur, Bayatı-Qacar, Dügah) daxildir. Məşhur muğam ifaçılarına Səttar, Cabbar Qaryağdıoğlu, Məcid Behbudov, Xan Şuşinski, Bülbülcan, Seyid Şuşinski, Keçəçioğlu Məhəmməd, Zülfü Adıgözəlov, Şövkət Ələkbərova, Alim Qasımov, Sadıqcan, Qurban Primov və başqaları daxildir. Muğam oxuyanların çoxu Qarabağdandır.

Meyxana Azərbaycan xalq musiqili-poetik yaradıcılıq nümunəsidir, xüsusi reçitativ (vokal musiqi əsərinin tərkibinə daxil olan danışıq; mahnı arasındakı danışıq) improvizasiya və ritmik poeziyadır. Meyxanada iki və daha artıq meyxanaçı müşayiət şəklində bədahətən söyləyir. Meyxananın tarixi orta əsrlərə şairlər, musiqiçilər və dərvişlərin öz əsərlərini ritm tutaraq musiqi ilə oxuduqları dövrlərə gedib çıxır. SSRİ dövründə Əliağa Vahid meyxananı yazılı ədəbiyyata gətirir.

XIX əsrin sonlarında artıq Azərbaycan Avropa musiqi mədəniyyətini (xüsusilə rus musiqisi) mənimsəyirdi. Şuşadakı musiqi və ədəbiyyat məclisləri 1897-ci ildə Azərbaycan üçün ilk olan “Məcnun Leylinin qəbrində ölümü” musiqili tamaşasını təşkil etdilər. Skripka və fortepianinolar üçün ilk əsərlər XX əsrin əvvəllərində ortaya çıxdı. Lüteran kilsəsində orqanın ortaya çıxması bu alətin geniş istifadəsinə səbəb oldu. Orqan aləti üçün ilk əsərlər məcmuəsi Xəyyam Mirzəzadəyə məxsusdur.

Azərbaycan opera sənətinin banisi 1907-ci ildə ”Leyli və Məcnun”u bəstələyən Üzeyir Hacıbəyov idi. Bu opera nəinki Azərbaycanda, həmçinin İslam aləmində yazılan ilk opera idi. Bundan sonra Üzeyir Hacıbəyov ”Şeyx Sənan”, ”Rüstəm və Söhrab”, ”Şah Abbas və Xurşidbanu”, “Əsli və Kərəm”, “Harun və Leyla” operalarını yazdı. Onun ən məşhur operettası 1913-cü ildə yazdığı ”Arşın mal alan” musiqili komediyasıdır. 1935-ci ildə Müslim Maqomayev "Nərgiz" operasını bəstələdi. 40-cı illərdə "Xosrov və Şirin" (Niyazi), "Vətən" (Cövdət Hacıyev) və Qara Qarayev), "Nizami" (Əfrasiyab Bədəlbəyli) və digər operalar yazıldı. 1953-cü ildə Fikrət Əmirovun "Sevil" operasının premyerası keçirildi. 1972-ci ildə Şəfiqə Axundova "Gəlin qayası" operasını yazaraq Azərbaycanda ilk opera yazan qadın bəstəkar oldu. Azərbaycan operasının müasir dövründə isə Süleyman Ələsgərov (”Bahadır və Sona”, ”Solğun çiçəklər”), Cahangir Cahangirov (”Xanəndənin taleyi”, ”Azad”), Vasif Adıgözəlov (”Ölülər”, ”Natəvan”), Ramiz Mustafayev (”Vaqif”), Zakir Bağırov (”Aygün”), Nazim Əliverdibəyov (”Cırtdan”) və başqalarının yazdığı operalar səhnələndi.

Asəf Zeynallının 1931-ci ilə aid “Fraqmentlər” süitası Azərbaycan simfonik musiqisinin ilk nümunəsi hesab edilir.Qara Qarayev 1943-cü ildə dramatik və lirik təsvirlərin iti təzadlarıyla xarakterizə edilən “1-ci simfoniya”sını yazdı. Onun 1946-cı ilə aid, faşizm üzərində qələbə münasibətilə yazılmış “2-ci simfoniyası”nda isə Azərbaycan musiqi ənənələri klassik üslubla örtürülmüşdür. 1948-ci ildə Fikrət Əmirov simfonik muğam janrını yaratdı. O, 3 simfonik muğamın: "Şur", "Kürd-ovşarı" və "Gülüstani Bayatı-Şiraz"ın müəllifidir. Bu janrda muğam dəstgaha xas olan bir çox xüsüsusiyyətlər istifadə olunur. Fikrət Əmirovdan başqa simfonik muğam janrına Niyazi, Süleyman Ələsgərov, Asəf Zeynallı, Eldar Mansurov, Arif Məlikov, Aqşin Əlizadə, Fərəc Qarayev, Vasif Adıgözəlov, Tofiq Bakıxanov müraciət etmişdir. Qara Qarayevin “Leyli ilə Məcnun” simfonik poeması isə Azərbaycanda lirik-dramatik simfoniyanın başlanğıcı olmuşdur.

Azərbaycan cazı 1930-cu illərdə, bəstəkar Tofiq Quliyevlə drijor Niyazi Bakıda ilk caz orkestrını qurduğu dövrdə ortaya çıxdı. Buna baxmayaraq, Azərbaycan cazının banisi Vaqif Mustafazadədir. O, Azərbaycan milli musiqisi ilə caz elementlərini sintez edərək yeni musiqi janrı — caz-muğamı yaratmışdır.

İlk Azərbaycan baleti 1940-cı ildə səhnələşdirilən Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası"dır.1952-ci ildə isə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan balet sənətində yeni musiqi dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur. Bu əsərlə birlikdə Qara Qarayevin "İldırımlı yollarla" baleti Azərbaycanın teatr sənətinin dünyada şöhrət tapması işinə xidmət etmişdir. Həmin ildə Soltan Hacıbəyov müasir insanların həyatından bəhs edən "Gülşən" baletini yazmışdır.Arif Məlikovun 1961-ci ildə yazdığı "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nəinki Azərbaycanın, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrinin opera teatrlarının repertuarında möhkəm yer tutmuşdur.1968-ci ildə Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış “Qaraca qız” baleti Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir. 2000-ci illərdə balet janrı Xəyyam Mirzəzadənin "Ağlar və qaralar", Aqşin Əlizadənin "Qafqaza səyahət" və Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" və bir sıra yeni əsərlərlə zənginləşmişdir.

  Əsas : Azərbaycan rəqsləri

Azərbaycan ərazisində milli rəqs incəsənətinin ortaya çıxması və formalaşması uzun əsrlər boyu davam edib. “Qodu-qodu”, “kosa-kosa” və “xıdır ilyas” kimi kütləvi icra edilən mərasim rəqslərinin tarixi qədim dövrlərə gedib çıxır. Orta əsrlər dövründə bu mərasim rəqslərindən milli rəqslərin müxtəlif şəkilləri formalaşıb. Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş dövlətlərin saraylarında bacarıqlı rəqs ansamblları var idi. "Turacı" rəqsiylə bağlı əfsanəyə görə Qarabağ xanı Nəcəfqulunun rəqqası xanın oğlunun toyunda rəqs sənətinin çox incə, çox gözəl möcüzələrini nümayiş etdirərkən bu mənzərəyə heyran qalmış xan ucadan demişdir:"Sən lap turac kimi oynayırsan." O vaxtdan bəri həmin rəqqasın oynadığı rəqs "Turacı" adlandırılmışdır. XIX əsr rus etnoqrafı İvan Şopen öz əsərində "mirzəyi" və güvəng kimi qadın rəqslərini təsvir edirdi. XIX əsrin sonlarına qədər Şamaxıda əyləncə qruplarında işləyən rəqqasələr — Şamaxı rəqqasələri olmuşdur. Bu qruplar Hindistanda, xüsusilə Böyük Moğol İmperiyası dövründə Hindistan zadəganlarına xidmət etmiş təvaiflərə bənzər şəkildə işləyirdilər.

1920-ci ildə respublikada Sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra milli rəqslər yeni insanın mənəvi dünyası, ideologiyası və əmək fəaliyyətini əks etdirən yeni mövzular əldə etdi. “Pambıqçıların rəqsi”, “məhsul rəqsi”, “balıqçıların rəqsi”, “kosmik rəqs” kimi yeni rəqslər ortaya çıxdı. "Mirzəyi", "Uzundərə" kimi qədim qadın rəqslərini qorumaq istəyiylə yanaşı həmçinin yeni rəqslər ortaya çıxdı. "Azərbaycan milli rəqsləri" məcmuəsinə görə Dağlıq Qarabağ ərazisindəki Uzundərə adlı ərazi ilə bağlı "Uzundərə" rəqsi azərbaycanlılarla sıx qonşuluqda yaşamağın nəticəsi olaraq Qarabağ erməniləri arasında da yayılıb. Bəzi Azərbaycan rəqslərinin adı Azərbaycanda mövcud olmuş tayfalar və ellərlər bağlıdır. Məsələn, "tərəkəmə" rəqsi azərbaycanlıların etnoqrafik qrupu olan tərəkəmələrlə, "Xançobanı" rəqsi isə Şamaxı xanlığını idarə etmiş Xançobanlı eli ilə bağlıdır.

Mövzu baxımından Azərbaycan rəqsləri müxtəlifdir, əmək (“çobanı”), mərasim (dini mərasimlə bağlı, təqvimlə bağlı, toyla bağlı), məişət (“mirzəyi”, “turacı”), qəhrəmanlıqla bağlı — hərbi (“cəngi”), xorovod-oyun (“yallı”, “halay”) və s. növləri var. Ən məşhur rəqslər “tərəkəmə” (köçərilərin rəqsi), “qıtqılıda”, toylarda və yalnız qadınların iştirak etdiyi məclislərdə icra edilən “innabı”, “ceyran balası”, “yallı”dır. Azərbaycan xalq rəqsi, bir qayda olaraq, 3 hissədən ibarət olur. Birinci hissə sürətli, dairə üzrə olur. İkinci hissə lirikdir, rəqqas sanki yerində donub qalır (“süzür”), korpus qəti və vüqarlı tərzdə dik tutulur. Üçüncü hissədə yenə dairə üzrə rəqs, sürətli, təntənəli və böyük emosional coşğunluqla səciyyəvi olur. Rəqslər Azərbaycan milli musiqi alətlərinin müşayiətilə icra edilir: zurnaçılar triosu (iki zurna və bir nağara), sazandarlar triosu (tar, kamança, dəf) və s. Qadın və kişi rəqsləri bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənir.

Qadınlar tərəfindən təqdim edilən rəqslər yavaş, lirik ("turacı", "uzundərə" və s.) və ya sevincli-qızğın ("tərəkəmə" və s.), kişilər tərəfindən təqdim edilən rəqslər isə təntənəli-əzəmətli ("mirzəyi" — müdriklik rəqsi, yaşlılar tərəfindən icra edilir, və s.), hərarətli-sürətli ("qaytağı", "" və s.) olur. Rəqs melodiyasının xarakterik musiqi həcmi (6/8) həm müxtəlifliyi, həm də ritmik fiqurların kəskinliyi ilə xarakterizə olunur (punktir ritmlər, sinkopalar).

Qadınların ifa etdiyi rəqsin inkişafı geyimdən çox asılıdır. Rəqqasənin yubkasının uzunluğu ayaz hərəkətlərinin rəvanlığını təyin edir, onun bütün diqqəti isə qolun və bədənin yuxarı hissəsinin (çiyinlər, baş, üz mimikası və s.) texnikasındadır. Kişilərin rəqsində isə ayaq texnikası önəmli rol oynayır. Çəkisi az olan rəqqas barmaqlarının üzərində dayana bilir (“qazağı” rəqsində olduğu kimi).

1. ↑ К. А. Касимов. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество / Под редакцией Б. А. Гарданова, А. Н. Гулиева, С. Т. Еремяна, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Г. С. Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 157-159 (Народная музыка). — 684 с.
   Orijinal mətn  (rus.)  

   Азербайджанские духовые народные инструменты двух типов — флейтового и гобойного. Н числу первых относится тутек —— пастушеская свирель простейшей конструкции, к числу вторых — балабан(26), разновидность цилиндрического гобоя. Оба инструмента имеют двойной тростниковый мундштук и одинаковое количество пальцевых отверстий. Разницу в звуке создает различное устройство звуковых каналов. К числу гобойных инструментов относится и зурна, коничесая форма канала которой сообщает её звуку резкость. Поэтому балабан чаще употребляется в помещении, зурна — на воздухе. Своеобразный и сильный звук зтих инструментов делает их любимыми народными инструментами. Саз с балабаном и ударным инструментом составляли ашугский ансамбль, а тар с кеманчей и бубном сопровождали исполнение певцов мугамов — ханенде, духовым же народным ансамблем можно считать гоша зурна (две зурны) в сопровождении балабана.

   26. На территории древнего поселения Мингечаур обнаружен духовой музыкальный инструмент, сделанный на кости, относящийся к I в. до н. э., который является прототипом современного балабана.

2. . İstifadə tarixi: 2015-12-14.
3. Выдающиеся музыкальные деятели. Официальный сайт Министерства культуры и туризма Азербайджана. Архивировано из первоисточника 17 января 2013.
4. Саадет Абдуллаева (доктор искусствоведения, профессор). // İRS : журнал. — 2011. — № 1 (49).
5. Ф. И. Челебиев . — С.-Петербург, 2009.
6. . İstifadə tarixi: 2015-12-14.
7. . İstifadə tarixi: 2015-12-14. БАЛАБА́Н -а; м. У азербайджанцев, узбеков и некоторых народов Северного Кавказа: народный духовой язычковый инструмент.
8. Сергей Александрович Токарев. Основы этнографии: Учеб. пособие для ист. специальностей вузов. — Высшая школа, 1968. — С. 311. — 359 с.
   Orijinal mətn  (rus.)  

   Из других духовых инструментов у армян был парканзук (волынка), его предпочитали гусаны. У грузин — саламури (свирель), соинари (флейта), гудаствири (волынка), у азербайджанцев — тутек (свирель), балабан (гобой).

9. Глоссарий. Термины, встречающиеся в тексте. Народы Азербайджанской ССР / Под редакцией Б. А. Гарданова, А. Н. Гулиева, С. Т. Еремяна, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Г. С. Читая. — Народы Кавказа: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 637.
   Orijinal mətn  (rus.)  

   Балабан (балабан) — духовой музыкальный инструмент типа гобоя…

10. Ch. Albright). . Iranica. İstifadə tarixi: 2015-12-14.
    Orijinal mətn  (rus.)  

    BĀLĀBĀN, a cylindrical-bore, double-reed wind instrument about 35 cm long with seven finger holes and one thumb hole, played in eastern Azerbaijan in Iran and Soviet Azerbaijan (where it is also called düdük).

11. Orijinal mətn  (ing.)  

    The asiq tradition began to take root in Azerbaijani culture as of the 15th-16th century…

13. Ашыкская поэзия. Пир Султан Абдал // Литература Востока в средние века / Н.И.Конрад. — Издательство Московского Университета, 1970. — Т. 2. — С. 404-405. — 464 с.
    Orijinal mətn  (rus.)  

    В начале XVI века активизируются кызылбаши - открытые приверженцы шиизма, сделавшие ставку на шаха Исмаила I Сефевида, обещавшего народу избавление от социального гнёта. С Исмаилом I, которого шииты почитали махди (мессией), они связывали осуществление своих надежд на возвращение к первоначальному, «чистому» исламу.<…>Во главе восстаний стояли дервишиские шейхи, непосредственно связанные с духовным центром шиитов, откуда еще с XIV в. велась усиленная ропаганда шиизма. В Анатолии организовывались тайные общества, где вынашивались планы восстаний. Кызылбаши решались на террористические акты. Среди грамотных распространялась еретическая литература, которая переходила из рук в руки (В.А.Гордлевский). Народные певцы разносили азербайджанские песни шаха Исмаила, которые пользовались большой популярностью в тяготевших к шиизму бекташийских и алевийских кругах.

14. К. А. Касимов. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество / Под редакцией Б. А. Гарданова, А. Н. Гулиева, С. Т. Еремяна, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Г. С. Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 160. — 684 с.
16. Jean During. Azerbaijan 2. Musical categories. // Nеw Grоvе Ditiсtiоnаrу оf Мusiс аnd Мusiсiаns / Stanley Sadie, John Tyrrell. — 2. — Oxford University Press, 2001. — 2500 с. — ISBN 0195170679, 9780195170672.
    Orijinal mətn  (ing.)  

    The music of the ashyg is mainly to be found in the south, above all in the Kirovabad (north-east, Tauus, Kazakh), Karabakh and Nakhcivan (south-west) districts of the Republic of Azerbaijan as well as in Salyany (south-west) and in Azeri Iran in Tabriz, Karadagh, Maraghe, Khoy and as far as Orumïye (Rezaye). In certain regions such as Ganja both traditions exist alongside each other. Ashyg tend to perform in rural and provincial regions. Mugam, by contrast, has a largely urban audience. Apart from gatherings of experts, the festivities which are organized at weddings (toj) are preferred opportunities for performance in both genres.

18. Inna Naroditskaya. Recording reviews, Ethnomusicology, Vol.44, No.3, (Autumn, 2000). — Univercity of Illinois Press on behalf of Society for Ethnomusicology, 2000. — С. 539-544.
    Orijinal mətn  (ing.)  

    In earlier periods, musical scholars reffered to mugam as part of a broader Middle Eastern classical tradition that included Arab magam, Turkish makam, and Persian dasgah, but did not associate it specifically with Azeri culture. These an other recently issued discs offer listeners the possibility of becoming acquainted with mugam as an integral part of contemporary Azerbaijanian life

19. Inna Naroditskaya. Recording reviews, Ethnomusicology, Vol.44, No.3, (Autumn, 2000). — Univercity of Illinois Press on behalf of Society for Ethnomusicology, 2000. — С. 539-544.
    Orijinal mətn  (ing.)  

    The lyrics of the Rast are composed of several gazal(s) written by Azerbaijanian poets Vakhid and Fizuli, whose names woven into the last beit(s) of their poetry. The language of mugam has its own poetic vocabulary…Abdullayev's Zabul exposes a serious, reflective character and a clear structure. The khanande sings the poetry of Vahid, Shirvani and Nizami Ganjevi

20. Азербайджанская ССР — статья из Большой советской энциклопедии
21. Margaret Kaeter. Nations in Transition. The Caucasian Republics. — Infobase Publishing, 2004. — С. 93. — 166 с. — ISBN 9780816052684.
    Orijinal mətn  (ing.)  

    This did not stop jazz from developing, though. Vaqif Mustafazade (1940–79), a pianist, created a fusion of American jazz and traditional Azerbaijani improvisational music called “mugam jazz.” His music used improvised rhythms and scales with moody Muslim-style vocals based on traditional Azerbaijani meykhana, a rhythmic poetry similar to contemporary rap.

22. / Meyxana.Net
23. . hafta.az. hafta.az. 11 may 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2016.
24. Музыкальный энциклопедический словарь. . İstifadə tarixi: 2016-01-27.
25. belcanto.ru. . İstifadə tarixi: 2016-01-27.
26. . İstifadə tarixi: 2016-01-27.
27. Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and his role in the developement of musical life in Azerbaijan / Edited by Neil Edmunds. — Routledge, 2004. — С. 211. — ISBN 0-415-30219-6, 9780415302197. (eng.)
28. Charles van der Leeuw. Azerbaijan: A Quest for Identity. — Palgrave Macmillan, 2000. — С. 102. — 256 с. — ISBN 9780312219031. (eng.)
29. Ахундова Шəфигə Гулам гызы / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1976. — Т. 1. — С. 501.
30. , Азербайджанский Музыкальный Портал
32. А. Бретаницкая. , Belcanto.ru.
34. ↑ . www.azerbaijans.com. www.azerbaijans.com. İstifadə tarixi: 14 January 2016.
35. ↑ (PDF). İstifadə tarixi: 14 January 2016.
36. ↑ . www.azadliq.info. www.azadliq.info. İstifadə tarixi: 14 January 2016.
37. . İstifadə tarixi: 2015-12-14.
    Orijinal mətn  (ing.)  

    There is such a legend about the Turaji dancing. Once upon a time Najafgulukhan, the khan of the Garabagh khanate, had a very beautiful dancer and khan always valued her beauty and ability. One day in the wedding of the khan’s son this dancer demonstrates very mastery miracles of dancing. The khan admiring the view says loudly: -You are dancing as turaj (partridge).

38. И. Шопен. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху его присоединения к Российской империи. — Санкт-Петербург: Императорская Академия наук, 1852. — С. 899-900. — 1232 с.
39. by Emil Karimov and Mehpara Aliyeva. Azeri.ru
40. ↑ — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание)
41. Составители: Гамэр Алмасзаде, И. Д. Кагарлицкая, Б. А. Мамедов, и А. В. Акопов. Азербайджанские народные танцы / под ред. Афрасияба Бадалбейли. — Б.: Объединённое издательство, 1959. — С. 6.
    Orijinal mətn  (rus.)  

    Например, очень популярный в Азербайджане женский танец «Узундара» широко распространён и в Армении. Это объясняется тем, что, будучи танцем невесты, танец «Узундара» зародился в Карабахе. Узундара — название длинного ущелья в Карабахе. В своё время по этому ущелью провожали невесту. Известно, что в Карабахе вместе с азербайджанцами живёт много и армян. Естественно, что благодаря этому танец «Узундара» широко распространён и среди армянского народа.

44. Э. А. Абасова. Азербайджанская музыка // Музыкальная энциклопедия / Под ред. Ю. В. Келдыша. — Москва: Советская энциклопедия, 1973—1982.