Eotetrapodiformes

"Eotetrapodiformes" termini bir neçə hissədən ibarətdir:

• Eo-: Qədim yunan dilində "ἠώς" (ēṓs) "şəfəq", "sübh" və ya "erkən" mənasını verir. Bu, qrupun dördayaqlıların erkən təkamül mərhələsinə aid olduğunu göstərir.
• Tetra-: Qədim yunan dilində "τέτταρες" (tettares) "dörd" deməkdir.
• Podi-: Qədim yunan dilində "πούς" (poús, yiyəlik halı podós) "ayaq" mənasındadır.
• -formes: Latın dilində forma sözündən törəmişdir və "formalı", "şəkilli" mənasını verir.

Beləliklə, termin "erkən dördayaqlı formalar" kimi tərcümə oluna bilər.

Eotetrapodiformes, Tetrapodomorpha daxilində daha dar bir qrupdur. Filogenetik tərifinə görə, bu klad adətən Dördayaqlılar (Tetrapoda) və onlara Eusthenopteron kimi digər tetrapodomorflardan daha yaxın olan bütün orqanizmləri əhatə edir.^[1] Bu tərifə görə, Eotetrapodiformes Eusthenopteron və onun yaxın qohumlarından (Eusthenopteridae fəsiləsi) ayrılan bir qol hesab olunur.

Kladın əsas üzvləri aşağıdakılardır:

• Tinirau – Erkən kök-tetrapodomorflardan biri.
• Panderichthyidae fəsiləsi (məsələn, Panderichthys, Elpistostege) – Dördayaqlılara çox bənzər bədən quruluşuna malik, dayaz sularda yaşamış balıqlar. Bəzən Elpistostege ayrıca Elpistostegidae fəsiləsinə aid edilir və ya Panderichthyidae daxilində nəzərdən keçirilir.
• Tiktaalik – Balıq və dördayaqlı xüsusiyyətlərinin mozaikasına malik olan, çox məşhur bir "keçid fosili".
• Dördayaqlılar (Tetrapoda) – Ətrafları (ayaqları) formalaşmış ilk onurğalılar və onların bütün nəsilləri (amfibilər, reptillər, quşlar, məməlilər). Dördayaqlıların bəzi erkən nəsli kəsilmiş nümayəndələri (†Acanthostega, †Ichthyostega) də bu klada daxildir.

Bəzən Elpistostegalia termini Eotetrapodiformes ilə sinonim kimi və ya ondan daha geniş bir qrupu (məsələn, Panderichthyidae + Tetrapoda) ifadə etmək üçün istifadə olunur. Təsnifatda müəyyən qədər dəyişkənlik mövcuddur.

Eotetrapodiformes kladının üzvləri balıqlardan dördayaqlılara keçidlə əlaqəli bir sıra mühüm anatomik dəyişikliklər (sinapomorfiyalar) nümayiş etdirir:

• Kəllənin yastılaşması: Kəllə quruluşu dorsoventral (üst-alt) istiqamətdə yastılaşmışdır.
• Gözlərin yuxarıya doğru yerdəyişməsi: Gözlər kəllənin yanlarından üst tərəfinə doğru yerini dəyişmişdir ki, bu da suyun səthində və ya dayazlıqda ətrafa baxmaq üçün uyğunlaşmadır.
• Üzgəclərin dəyişməsi: Bel və anal üzgəclər əhəmiyyətli dərəcədə kiçilmiş və ya tamamilə itmişdir. Döş və qarın üzgəcləri daha möhkəm daxili skeletə malik olmuş və çəki daşımağa doğru ilkin addımlar atmışdır (məsələn, Tiktaalikdə "bilək" sümüklərinin olması).
• Çiyin qurşağının kəllədən ayrılması: Çiyin qurşağı kəllə sümüklərindən ayrılmış, bu da başın daha sərbəst hərəkət etməsinə imkan verən bir "boyun" bölgəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur.
• Qəlsəmə qapağının reduksiyası: Qəlsəmə qapağını dəstəkləyən bəzi sümüklər (operkulyar silsilə) kiçilmiş və ya itmişdir.
• Spirakulumun (püskürgəcin) genişlənməsi: Bəzi növlərdə spirakulum böyümüşdür ki, bu da hava ilə tənəffüsə kömək edə bilərdi.
• Qabırğaların möhkəmlənməsi: Qabırğalar daha möhkəm və geniş olmuşdur, bu da quruya çıxma zamanı daxili orqanları dəstəkləmək üçün vacib idi.

Eotetrapodiformes, həyatın sudan quruya çıxması kimi təkamül tarixinin ən mühüm hadisələrindən birini anlamaq üçün açar qrupdur. Bu kladın nümayəndələri, xüsusilə Panderichthys, Tiktaalik və Elpistostege kimi fosillər, balıqların üzgəclərinin necə tədricən dördayaqlıların ətraflarına çevrildiyini, tənəffüs sisteminin hava udmağa necə uyğunlaşdığını və skeletin quruda hərəkət və çəki daşımaq üçün necə dəyişdiyini göstərən morfoloji dəlillər təqdim edir.^[2] Bu keçid, Devon dövrünün ekoloji şəraiti (məsələn, müvəqqəti quruyan dayaz su hövzələri) ilə əlaqələndirilir və onurğalıların yeni quru ekosistemlərini mənimsəməsinə yol açmışdır.