Rhipidistia (yun. rhipis, "yelpik" + istion, "yelkən") — Dipnotetrapodomorpha olaraq da bilinən, tetrapodları (dörd ətraflı onurğalılar) və ağciyərli balıqları (Dipnoi) ehtiva edən lob qanadlı balıqların (Sarcopterygii) bir kladıdır.[1] Rhipidistia əvvəllər Sarcopterygii'nin Porolepiformes və Osteolepiformesdən ibarət alt qrupuna aid idi, lakin bu tərif artıq köhnəlmişdir.
| Rhipidistia | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Rhipidistia |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
|
||||||
| ||||||
Rhipidistia üzvləri aşağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunur:
- Lob qanadlı üzgəclər: Rhipidistia'nın ən fərqli xüsusiyyəti, əzələ və sümüklərdən ibarət olan lob qanadlı üzgəclərə sahib olmalarıdır. Bu üzgəclər, tetrapodların ətraflarının təkamülündə mühüm rol oynamışdır.[2]
- Daxili burun dəlikləri (xoanalar): Rhipidistia, ağız boşluğuna açılan daxili burun dəliklərinə (xoanalar) malikdir. Bu xüsusiyyət, onların hava nəfəs almağa uyğunlaşmasına imkan vermişdir.
- Labirintodont dişlər: Rhipidistia üzvlərinin dişləri, labirintodont adlanan mürəkkəb bir quruluşa malikdir. Bu dişlər, qidanı tutmaq və parçalamaq üçün uyğunlaşmışdır.
- Kosmoid pulcuqlar: Rhipidistia üzvlərinin dərisi, kosmoid pulcuqlarla örtülüdür. Bu pulcuqlar, dentin, kosmin və sümük təbəqələrindən ibarətdir və balığın qorunmasına kömək edir.
Rhipidistia kladı, iki əsas qrupdan ibarətdir:
- Dipnoi (Ağciyərli balıqlar): Bu qrup, Afrika, Cənubi Amerika və Avstraliyada yaşayan altı növ ağciyərli balıqdan ibarətdir. Ağciyərli balıqlar, həm ağciyərlər, həm də qəlsəmələrlə nəfəs ala bilir.
- Tetrapodomorpha (Tetrapodamorflar): Bu qrup, dörd ətraflı onurğalıları (Tetrapoda) və onların ən yaxın nəsli kəsilmiş qohumlarını əhatə edir.
Rhipidistia, təxminən 419 milyon il əvvəl, Devon dövründə ortaya çıxmışdır. Bu qrup, sürətlə şaxələnərək müxtəlif formalar yaratmışdır. Devon dövrünün sonlarında, ilk tetrapodlar Rhipidistia içindən inkişaf etmişdir. Bu, onurğalıların quruya çıxması və quru ekosistemlərinin kolonizasiyası üçün vacib bir addım olmuşdur.
- ↑ Ahlberg, P.E.; Clack, J.A. "Lower Devonian tetrapods from South Wales". Nature. 354 (6350). 1991: 164–166. Bibcode:1991Natur.354..164A. doi:10.1038/354164a0.
- ↑ Clack, J.A. Gaining Ground: The Origin and Evolution of Tetrapods (2nd). Bloomington: Indiana University Press. 2012. ISBN 978-0-253-35675-8.