Kiçik nalburun

Kiçik nalburun (lat. Rhinolophus hipposideros) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yarasalar dəstəsinin nalburunlar fəsiləsinin nalburun cinsinə aid heyvan növü.

Kiçik nalburun
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Dəstə: Yarasalar Yarımdəstə: Yinpterochiroptera Fəsiləüstü: Rhinolophoidea Fəsilə: Nalburunlar Yarımfəsilə: Rhinolophinae Cins: Nalburun Növ: Kiçik nalburun
Beynəlxalq elmi adı
Rhinolophus hipposideros Bechst., 1800
Şəkil axtarışı ITIS   631434 NCBI   77218 EOL   328775

Statusu

3 — VU (BTMİ-nin 3.1 variantının (2004 və 2010-cu illər) qaydalarına əsasən LC). Geniş yayılmış, lakin həssas növdür.

Yayılması

Şimali Afrikadan İrlandiyaya, Böyük Britaniyaya, Şimal dənizinin sahillərinə və cənubi Polşayadək, Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada, Qafqazda, Kiçik, Ön və Orta Asiyadan Tyan-Şan, Kəşmir və şimal-qərbi Himalay dağlarına qədər yayılmışdır. Qafqazda Baş silsilədən cənubda rütubətli Qaradəniz subtropiklərindən yarımsəhralaradək rast gəlinir.

Azərbaycanda bu növ geniş yayılıb və 45 məntəqədə müəyyən edilib, bunlardan 4 məntəqə (9 %) XIX əsrin sonlarında, 7 məntəqə (15,5 %) XX əsrin birinci yarısında, qalan 33 məntəqə (75 %-dən çox) XX əsrin ikinci yarısında aşkar olunub. Aşkar olunduğu ən yüksək nöqtə — 2350 m d.s.h. (İstisu qəs. ətrafında). Əsas yaşayış yerləri — Böyük Qafqazın cənub yamaclarının meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Kür düzünün arid biotopları (yaşayış məntəqələri); Lənkəran düzənliyinin meşə və urbanizasiya olmuş landşaftları; Qarabağ yaylası da daxil olmaqla (Tağlar, Azıx və Şuşa mağaraları, Tərtərçay vadisində tikililər), Kiçik Qafqazın cənub-şərqinin arid və meşə landşaftları; Ordubad Milli Parkının arid landşaftları.

Yaşayış yerləri və həyat tərzi

Əsasən, dağlıq ərazilərə (xüsusən meşələrə) meyl göstərir, arid və antropogen landşaftlarda adidir, dağ çəmənlərində nadirdir. Meşələrdə və bağlarda yerləşən müxtəlif tikililərdə asanlıqla məskunlaşırlar. R.hipposideros – oturaq həyat tərzi sürən növdür, təbii və süni yaradılmış mağaralar, boş qalan binalar, zirzəmilər, damlar və s. kimi yerlərdə məskunlaşırlar. Fəsillərlə əlaqədar kiçik yerdəyişmələr edirlər. Kiçik nalburunlar ehtiyatlı və ürkəkdirlər. Təhlükə yarandığı halda sığınacaqlarını tərk edirlər. Digər yarasa növləri ilə əlaqədən çəkinirlər. Günəş batdıqdan 30–40 dəqiqə sonra, hələ qaranlıq düşməmiş ova çıxırlar. Bir qayda olaraq yemi sığınacaqlarının yaxınlığında axtarırlar. Körpə yarasaların yedizdirilməsi dövründə isə gecə ərzində çox tez-tez sığınacaqlarına qayıdırlar. Səhər saat 5:00 – 5:40 radələrində gözdən itirlər. Ov zamanı ağaclar arasında, tarlaların, bostanların üzərində uçaraq kiçik kəpənəkləri və ikiqanadlıları ovlayırlar. Cütləşmə payızda, doğuşlar iyunda-iyulun əvvəllərində baş verir. Bir bala verirlər. Balalar 20–30 gündən sonra fəal uçmağa başlayırlar. Sığınacaqlarda açıq şəkildə asılmış vəziyyətdə olurlar, bu da onların ölüm ehtimalını çoxaldır. Qış koloniyalarında fərdlər çox vaxt tək-tək asılırlar.

Sayı

Dağətəyi və yüksək dağlıq ərazilərdə sıxlığı 1 km²-ə 1 heyvandan azdır, orta dağlıqlarda bu rəqəm 1–2 heyvan təşkil edir. Əsasən tək fərdlər rast gəlir. 5 heyvandan artıq (maksimum 30) olan qrup 20 dəfə qeydə alınıb. Kiçik nalburunların sayı nisbi sabitdir.

Məhdudlaşdırııcı amillər

Kiçik nalburunun balalama və qışlama koloniyalarının əl çatan və böyük həcmli yerlərdə məskunlaşması bu növü narahatlığa həssas edir. İri mağaralarda və tarixi tikililərdə olan sığınacaqların turizm və istirahət üçün istifadəsi, insektisidlərin istifadəsi nəticəsində həşaratların sayının azalması, pestisidlər, antrogen təsir nəticəsində bitki örtüyünün strukturunun dəyişməsi, yaşayış mühitinin məhvi, tikililərin konstruksiyasının dəyişməsi, kənd və meşə təsərrüfatlarında zəhərli maddələrin istifadəsi.

Tətbiq olunmuş və lazımi mühafizə tədbirləri

Bern Konvensiyasına əsasən mühafizə olunur (Əlavə II). XMOTƏ-də, xüsusən yeraltı sığınacaqlarda yarasaların mühafizəsini gücləndirmək lazımdır. Əsas yaşayış mühitlərində XMOTƏ-lər yaratmaq. Populyasiyanın vəziyyətinin monitoringini həyata keçirmək. Yarasa koloniyalarının məskunlaşdığı tikililərin istifadəsinin tənzimlənməsi qaydalarını hazırlamaq. Əhalini yarasaların mühafizəsinə cəlb etmək.