2023 (MMXXIII) — Qriqorian təqviminə görə Bazar günü başlayan ildir. Bizim Era və Miladi tarixin 2023-cü ilidir. III minilliyin və XXI əsrin 23-cü ilidir. 2020-ci illərin 4-cü ilidir.
| 2023 digər təqvimlərdə | |
|---|---|
| Qriqori təqvimi | 2023 MMXXIII |
| Yuli təqvimi | 2023 |
|
Yuli təqvimi bizans erasında |
7531-7532 (1 sentyabr) |
| Romanın yarandığı gündən | 2775-2776 (21 aprel) |
| Avropa təqvimi |
5783-5784 ה'תשפ"ג - ה'תשפ"ד |
| Hicri təqvim | 1444-1445 |
| Erməni təqvimi | 4515-4516 (11 avqust)
ՍԻԳ |
| Çin təqvimi | 4719-4720 壬寅 - 癸卯 qara pələng - qara dovşan |
| Efiopiya təqvimi | 2015 - 2016 |
| Hind təqvimi | |
| - Vikram-samvat | 2079-2080 |
| - Şaka sambat | 1945—1946 |
| - Kali-yuqa | 5124-5125 |
| İran təqvimi | 1401-1402 |
| Buddist təqvimi | 2566 |
| Holosen təqvimi | 12023 |
| Yapon xronologiyası | 5 Reyva erası |
| Fransız inqilabı təqvimi | 231—232 |
| 112-ci çuçxe ili | |
| 112-ci Tayvan ili | |
2023-cü ildə COVID-19 pandemiyasının (Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı qlobal sağlamlıq vəziyyətində fövqəladə vəziyyət adlandırmağı dayandırdı) azalması müşahidə edildi. İl ərzində 2022-ci ildən başlayaraq Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsi davam etdi. Aprel ayında Sudanda hərbi konflikt başladı.
2023-cü ildə həmçinin çoxsaylı təbii fəlakətlər oldu. Türkiyə və Suriyada təxminən 60000 insanın ölümünə səbəb olan zəlzələ baş verdi. Bu zəlzələ XXI əsrin beşinci ən ölümcül zəlzələsidir. Eləcə də tarixdə qeydə alınmış ən uzunmüddətli tropik siklon olan da təxminən 1400 insanın ölümünə səbəb oldu.
2023-cü ildə baş verdi. Nəticədə çoxsaylı ABŞ regional bankları iflas etdi. İsveçrədə UBS tərəfindən investisiya bankının satın alındı. ABŞ bankları arasında çökən ən böyük 2 bank: və . Bunlar ABŞ tarixindəki ikinci və üçüncü ən böyük bank çöküşləridir.
Texnologiya sahəsində 2023-cü ildə generativ süni intellekt modellərinin davamlı yüksəlişi müşahidə edildi və müxtəlif sənayelərdə tətbiqlər yeni zirvələrə çatdı. Maşın öyrənməsi və təbii dil emalında irəliləyişlərdən istifadə edən bu modellər real və ardıcıl mətn, şəkillər və musiqi yaratmağa qadirdir. Şəxsi şirkətlər arasında süni intellektlə silahlanma yarışı 2010-cu illərin sonlarından bəri davam edir. Microsoft tərəfindən dəstəklənən OpenAI və Google-un sahibi Alphabet bu gün firmalar arasında üstünlük təşkil edir.
Hadisələr
Yanvar
.jpg)
-
1 Yanvar
- Xorvatiya avronu qəbul etdi və Şengen zonasına qoşuldu. Xorvatiya bununla Avrozonanın 20-ci və Şengen zonasının isə 27-ci üzvü olur.
- Luis İnasiu Lula da Silva 39-cu olaraq vəzifəyə başladı.
- 3 Yanvar — Bu tarixdən etibarən bir çox ölkələr ölkənin siyasətinin yumşaldılması səbəbindən Çindən səyahətə məhdudiyyətlər qoyur.
- 5 Yanvar — Vatikanda Müqəddəs Pyotr meydanında Papa XVI Benediktin keçirildi.
- 7 Yanvar — : İsrailin Təl-Əviv şəhərindəki qurulması və təklifinə qarşı etiraz aksiyası keçirildi.
-
8 Yanvar
- COVID-19 pandemiyası: Çin 2020-ci ilin mart başlayan səyahət məhdudiyyətlərinin sona çatdığını elan etdi və sərhədlərini beynəlxalq ziyarətçilər üçün yenidən açdı.
- : Keçmiş tərəfdarları yerləşən , Ali Federal Məhkəmə və hücum etdi.
- : partiyası çoxlu mandat qazandı.
- 9 Yanvar — : Perunun şəhərində hökumət əleyhinə aksiyalar zamanı polis etirazçılara atəş açdı, törədildi. Nəticədə 18 nəfər öldürüldü və 100-dən çox insan yaralandı.
- 10–17 Yanvar — : Əfqanıstanda hava temperaturu −33 °C (−27 °F) qədər aşağı düşdü və dağlıq bölgələrdə qarın hündürlüyü 30 santimetrə çatdı. Ölümcül soyuq hava 166 insanın və 80000-ə yaxın mal-qaranın ölümünə səbəb oldu.
- 13–14 Yanvar — (I tur)
- 14 Yanvar — : İsrailin Təl-Əviv şəhərində təxminən 80 min nəfərin iştirak etdiyi etiraz aksoyası keçirildi.
- 15 Yanvar — şirkətinin Nepalın şəhəri yaxınlığında qəzaya uğradı və 72 nəfər həlak oldu.
- 16 Yanvar — : Efiopiya hökuməti ilə arasında Afrika İttifaqının dəstəklədiyi uyğun olaraq əyalətindən geri çəkildi.
- 17 Yanvar — bir neçə qalmaqal fonunda istefa verdi. 1 gün sonra seçildi.
-
18 Yanvar
- : lideri Qaston Braun 47,06% səs ilə yenidən seçildi.
- : Ukraynanın şəhərində helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində ölkənin daxili işlər naziri Denis Monastırski də daxil olmaqla 14 nəfər həlak oldu.
- 20 Yanvar — : tərəfindən 48 səs çoxluğu ilə (68,57%) seçildi.
-
21 Yanvar
- Burkina-Faso, Fransa Silahlı Qüvvələrinin ölkədə olmasına icazə verən hərbi razılaşmanı dayandırdıqdan sonra, Fransadan öz ərazisindən geri çəkilməyi tələb etdi.
- : Efiopiyanın əyalətindəki və digər böyük şəhərlərdən geri çəkildi.
- 25 Yanvar — Casinda Ardern istefa verdi. lideri seçildi.
- 26 Yanvar — : İsrailin Cenin şəhərində 9 fələstinlinin ölümünə səbəb olan hərbi basqın edildi. Onun ardınca İsrailin cənubuna Qəzza zolağından raketlər atıldı.
- 27 Yanvar — : Qüds şəhərində sinaqoqunda fələstinli silahlı şəxsin törətdiyi terror aktı nəticəsində 7 yəhudi öldürüldü.
- 27–28 Yanvar — (II tur): 58,33% səs ilə seçildi.
- 30 Yanvar — : Pakistanın Hayber-Paxtunxva əyalətinin Pişəvər şəhərində bir məsciddə nəticəsində 84 nəfər öldü, 220-dən çox insan yaralandı.
Fevral
-
1 Fevral
- : Livan davam edən maliyyə böhranı fonunda Livan funtunu 90% dəyərdən saldı.
- federal fondların faiz dərəcəsini 0,25 faiz bəndi artırdı.
-
1–11 Fevral — (Mərakeş)
- Çempion: İspaniya
-
2 Fevral
- İsrail və Sudan iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılmasına dair razılaşmanın yekunlaşdığını elan etdilər.
- federal fondların faiz dərəcəsini artırmasından sonra, Avropa Mərkəzi Bankı və İngiltərə Bankı inflyasiya ilə mübarizə aparmaq üçün hər biri öz faiz dərəcələrini 0,5 faiz bəndi artırdı.
- 5 Fevral — (I tur)
- 6 Fevral — Türkiyə-Suriya zəlzələsi: Türkiyənin cənub-şərqində Qaziantep ilində baş verən 7,8 maqnituda gücündə zəlzələ ciddi dağıntılara səbəb oldu. Yaxınlıqdakı Kahramanmaraş vilayətində də eyni gündə 7,5 maqnituda gücündə daha bir zəlzələ oldu. Zəlzələdən sonra çoxsaylı afterşoklar baş verdi. Türkiyə və Suriyada 59 mindən çox insan öldü, 121 mindən çox insan yaralandı və 300-ə yaxın insan itkin düşdü.
- 12 Fevral — (II tur): 51,92% səs ilə seçildi.
- 13 Fevral — : partiyası namizədi rəqibsiz seçildi.
- 14 Fevral — Avropa Parlamenti 2035-ci ildən Aİ-də yeni benzin və dizel mühərrikli avtomobillərin satışına qadağa qoyulmasını təsdiqlədi. Buna iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və elektriklə işləyən avtomobillərin təşviqi ehtiyacı əsas gətirildi.
- 16 Fevral — Rusiya Dövlət Dumasında deputatlar Rusiyanın Avropa Şurasının 21 konvensiyasından çıxmasına səs verdilər.
- 21 Fevral — Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Rusiyanın ABŞ ilə nüvə silahlarının azaldılması müqaviləsi olan müqaviləsində iştirakını dayandırdığını elan etdi.
- 23 Fevral — Oman ikitərəfli münasibətləri təkmilləşdirmək üçün ilk dəfə olaraq hava məkanını İsrail aviaşirkətlərinə açdı.
- 25 Fevral — : partiyası namizədi 36,61% səs ilə seçildi.
- 27 Fevral — Böyük Britaniya və Aİ arasında çərçivəsində ticarət məsələlərini həll etmək üçün imzalandı.
- 28 Fevral — : Yunanıstanın Fessaliya periferiyasında cənubunda 2 qatarın toqquşması nəticəsində 57 nəfər öldü və 85 nəfər yaralandı. Bu, Yunanıstan tarixindəki ən ölümcül dəmir yolu qəzasıdır.
Mart
- 2 Mart — Vyetnam Milli Məclisi tərəfindən 98,38% səs ilə seçildi.
-
4 Mart
- BMT-yə üzv dövlətlər 2030-cu ilə qədər dünya okeanlarının 30%-ni qorumaq məqsədi daşıyan üçün hüquqi baza üzərində razılaşdılar.
- : Burundi, da daxil olmaqla, üsyanlarla mübarizəyə kömək etmək üçün Konqo Demokratik Respublikasına 100 əsgər göndərdi.
- 5 Mart — : sədri Kaya Kallas 31,24% səs ilə yenidən seçildi.
- 8 Mart — : cihadçı üsyançıları Konqo Demokratik Respublikasının əyalətinin kəndində 35 nəfəri palalardan istifadə etməklə qətlə yetirdi. törədildi.
-
8 — 21 Mart — (Yaponiya) (Tayvan) (ABŞ)
- Çempion: Yaponiya
-
10 Mart
- : Çin Kommunist Partiyası baş katibi Si Tsinpin tərəfindən 100% səs ilə seçildi.
- İran və Səudiyyə Ərəbistanı Çinin vasitəçiliyi ilə 2016-cı ildə kəsilən diplomatik əlaqələri bərpa etmək barədə razılığa gəldilər.
- : ABŞ-nin 16-cı ən böyük bankı olan iflasa uğradı və 2008-ci il maliyyə böhranından sonra bütün dünyadakı şirkətlərə təsir edən ən böyük bank uğursuzluğunu yaratdı.
- : Anqola KDR-in əyalətində hökumət qüvvələri ilə üsyançıları arasında atəşkəsin uğursuzluğundan sonra KDR-ə qoşun yeritdi.
- 14 Mart — OpenAIOpenAI ChatGPTChatGPT üçün geniş dil modeli olan GPT-4GPT-4-ü təqdim etdi. Bu dil modeli şəkillərə cavab verə bilir və 25000-ə qədər sözü emal edə bilir.
- 17 Mart — Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Rusiya Prezidenti Vladimir Putin üçün həbs orderi verdi. Bu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvünün liderinə qarşı ilk həbs orderidir.
- 19 Mart — UBS bankı İsveçrə hökumətinin vasitəçiliyi ilə bankını 3 milyard İsveçrə frankı (3,2 milyard ABŞ dolları) dəyərində almağa razılaşdı.
- 20 Mart — İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelin altıncı qiymətləndirmə hesabatı dərc edildi.
- 23 Mart — trangender qadınların qadın yarışlarında yarışmasını qadağan etdi.
-
24 — 27 Mart — : ABŞ-nin Alabama və Missisipi ştatlarında 30-dan çox tornado baş verdi. Nəticədə 23 nəfər öldü və 236 nəfər yaralandı.
- Ən güclü tornado Missisipi ştatının və şəhərlərində baş verdi. Şiddətli tornado nəticəsində şəhərlər dağıldı.
-
26 Mart
- Honduras rəsmi olaraq Tayvanla əlaqələri kəsdi və Çin ilə əlaqələr qurdu.
- : Kuba Kommunist Partiyası birinci katibi Manuel Marrero Krus 72,10% səs ilə yenidən seçildi.
-
29 Mart
- Braziliya və Çin ABŞ dollarından vasitəçi kimi istifadəni dayandıraraq, öz valyutalarında ticarət etmək haqqında saziş imzaladılar.
- Burkina Faso Şimali Koreya ilə 2017-ci ildə kəsilən diplomatik əlaqələri rəsmi olaraq bərpa etdi.
- 30 Mart — Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi ABŞ-nin yerli məhkəmələrinə İran şirkətlərinin aktivlərini dondurmağa icazə verərkən İranla pozduğuna qərar verdi.
Aprel
- 30 Aprel — : Kolorado Partiyası lideri 43,93% səs ilə seçildi.
May
İyun
- 4 İyun — : namizədi Baş nazir seçildi.
- 24 İyun — : lideri 56,17% səs ilə yenidən seçildi.
- 25 İyun — (I tur)
İyul
Avqust
-
20 Avqust
- (II tur): baş katibi 60,91% səs ilə Prezident seçildi.
- (I tur)
- 23 Avqust — : birinci katibi Emmerson Mnanqaqva 52,60% səs ilə yenidən seçildi.
- 26 Avqust — : lideri Əli Bonqo Ondimba 64,27% səs ilə yenidən seçildi.
- 30 Avqust — : Əli Bonqo Ondimbanın qalib gəldiyi elan edildikdən sonra dövlət çevrilişi baş verdi. Əli Bonqo Ondimba həbs edildi. nəticələri ləğv edildi. Bonqo ailəsinin Qabon üzərində 56 illik hakimiyyətinə son qoyuldu. Ordu nəzarəti öz üzərinə götürdü, general özünü elan etdi. Bütün dövlət qurumları ləğv edildi və beynəlxalq sərhədlər 3 gün bağlandı.
Sentyabr
Oktyabr
- 10 Oktyabr — (I tur)
- 15 Oktyabr — (II tur): lideri Daniel Noboa 51,83% səs ilə seçildi.
- 22 Oktyabr — (I tur)
Noyabr
-
1 — 2 Noyabr — (Milton-Kins, Böyük Britaniya)
- imzalandı.
- 3 Noyabr — : İranın Gilan ostanının Ləngərud şəhərində narkoloji reabilitasiya mərkəzində baş vermiş yanğın nəticəsində 32 nəfər yanaraq öldü və 16 nəfər xəstəxanaya yerləşdirildi.
Proqnozlaşdırılan və planlaşdırılan hadisələr
Noyabr
Dekabr
Tarixi məlum deyil
Vəfatlar
Yanvar
- 2 Yanvar — Ken Blok, amerikalı ralli sürücüsü (d. 1967)
- 3 Yanvar — , İordaniya Baş naziri (29-cu) (d. 1925)
- 4 Yanvar — , alman xizəkçi, Olimpiya çempionu (d. 1950)
- 6 Yanvar
- Canluka Vialli, italyan futbolçu, məşqçi (d. 1964)
- , amerikalı tennisçi (d. 1927)
- 9 Yanvar — , isveçrəli fizik, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1927)
- 10 Yanvar
- II Konstantin, Yunanıstan kralı (sonuncu) (d. 1940)
- , ingilis gitaraçı (d. 1944)
- , avstraliyalı kardinal (d. 1941)
- 11 Yanvar — Murtaza Rəhimov, Başqırdıstan Prezidenti (1-ci) (d. 1934)
- 12 Yanvar — Burhan Çaçan, türk müğənni (d. 1960)
- 13 Yanvar — , isveçli biatlonçu, Olimliya çempionu (d. 1931)
- 14 Yanvar — İnna Çurikova, rus aktrisa (d. 1943)
- 15 Yanvar — Vaxtanq Kikabidze, gürcü müğənni, aktyor (d. 1938)
- 16 Yanvar
- , litvalı kanoeçi, Olimpiya çempionu (d. 1940)
- Cina Lollobricida, italyan aktrisa (d. 1927)
- 17 Yanvar — , fransız uzunömürlü (d. 1904)
- 18 Yanvar — , amerikalı musiqiçi (d. 1941)
- 22 Yanvar
- Hüseyn Şəhabi, iranlı kinorejissor, ssenarist (d. 1967)
- Janna Pliyeva, rus bəstəkar, pianoçu (d. 1948)
- 23 Yanvar — , Qvatemala Prezidenti (47-ci) (d. 1951)
- 24 Yanvar
- , hind memar (d. 1927)
- Zaza Aleksidze, gürcü alim, dilçi (d. 1935)
- 30 Yanvar — , kanadalı hokkeyçi (d. 1939)
Fevral
.jpg)
- 2 Fevral — , fransız F1 pilotu (d. 1942)
- 3 Fevral — Pako Raban, ispan-fransız modelyer (d. 1934)
- 4 Fevral — , Misir Baş naziri (53-cü) (d. 1955)
- 5 Fevral — Pərviz Müşərrəf, Pakistan Prezidenti (10-cu) (d. 1943)
- 6 Fevral — , Çexoslovakiya Baş naziri (19-cu) (d. 1924)
- 8 Fevral
- , amerikalı bəstəkar (d. 1928)
- , boşnak-xorvat futbolçu, menecer (d. 1935)
- İvan Silayev, SSRİ Baş naziri (12-ci və sonuncu) (d. 1930)
- 10 Fevral
- , ingilis kinorejissor (d. 1936)
- , ispan kinorejissor (d. 1932)
- , Qazaxıstan Baş naziri (1-ci) (d. 1951)
- , cənubi afrikalı repçi (d. 1988)
- 13 Fevral — , Avropa Parlamenti Prezidenti (8-ci) (d. 1935)
- 14 Fevral — , yapon iş adamı (d. 1925)
- 15 Fevral
- Pol Berq, amerikalı biokimyaçı, Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (d. 1926)
- , amerikalı aktrisa, model (d. 1940)
- 17 Fevral — , amerikalı aktrisa (d. 1938)
- 18 Fevral — , bolqar futbolçu (d. 1944)
- 21 Fevral — , ispan futbolçu (d. 1939)
- 22 Fevral — , Fələstin Milli Administrasiyası Baş Naziri (2-ci) (d. 1937)
- 23 Fevral — , ingilis futbol şərhçisi (d. 1945)
- 26 Fevral
- , amerikalı atlet, Olimpiya çempionu (d. 1926)
- , türk futbolçu (d. 1944)
- 27 Fevral — , Haiti Baş naziri (12-ci) (d. 1934)
Mart
Həmçinin bax
- XXI əsr
- 2020-ci illər
- 2023-cü ildə Azərbaycan