Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Şəhər

  • Məqalə
  • Müzakirə
Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var.
Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Şəhər və ya Baylıq və ya Kənd və ya Uluş— əhali sayına görə böyük, mərkəzləşdirilmiş və ərazicə məhdud yaşayış məntəqəsi. Əhalisi kənd təsərrüfatından kənar fəaliyyətlə məşğuldur. Effektli özünüidarə, təchizat və nəqliyyat strukturuna malikdir. Şəhərlərin sakinləri etnik, dil, sosial, mədəni, dini və s. baxımdan müxtəlif ola bilər.

Bakı, Azərbaycan
Berlin, Almaniya
La - Pas, Boliviya
Yohannesburq, CAR
Kampala, Uqanda
Ankara, Türkiyə

Şəhərlər elmi baxımdan mədəniyyətlərin yaxınlaşmasının ideal halı hesab edilir. Adambaşına düşən ərazi çox az olur. Bir qayda olaraq özünəməxsus mədəniyyətə və ciddi sosial təbəqələşməyə malikdir. Bu xüsusiyyətlər onları kəndlərdən və ya xüsusi məqsədlər üçün insanların cəmləşdiyi yaşayış məntəqələrindən ciddi fərqləndirir.

Yaşayış məntəqəsinin şəhər statusuna aid edilməsi hər ölkənin qanunları əsasında müəyyən edilir. Bu tələb müxtəlif ölkələrdə müxtəlifdir — Danimarkada 250 nəfər, Yaponiyada 50 min nəfər.

Mündəricat

  • 1 Etimologiya mənşəyi
  • 2 Şəhər planlaşdırılması və şəhərsalma
  • 3 Şəhərlərin quruluşu
  • 4 Statistika
  • 5 Şəhərlərin İnkişafı
    • 5.1 Alfa şəhərlər
      • 5.1.1 Alfa ++ şəhərlər
      • 5.1.2 Alfa + şəhərlər
      • 5.1.3 Alfa
      • 5.1.4 Alfa -
  • 6 Həmçinin bax
  • 7 İstinadlar

Etimologiya mənşəyi

Qədim Türk mənşəli “Kənd”, “Balıq”, “Baylıq” və əsli Pəhləvi dilindən olan “şəhər” sözləri Türk dilində eyni mənada işlənir. Orta Asiya türkləri arasında "Daşkənd", "Səmizkənd" (Səmərqənd), "Yarkənd" kimi bir çox böyük şəhərlər bu adlarla adlandırılmışdır.[8] Qədim türklər bu sözü soğdlardan götürməzdən əvvəl “balıq” sözü şəhər sözü mənasında işlənmişdir. Bu söz şəhərləri qorumaq üçün tikilmiş divarların düzəldildiyi “gil” sözü ilə sıx bağlıdır. Şəhər sözü bir çox dillərdə sivilizasiya mənasını verən sözlərlə ifadə olunur. Məsələn, Yunan dilində “polis”, Ərəbcə “medina”, fransızca “cite”, İtalyanca “citta”, İspan dilində “ciudad”, Alman dili “stad” və Saksoniyadan Skandinaviyaya qədər qala və ya iqamətgah mənasını verən “burgh” . Latın dilində vətəndaşlıq mənasını verən "urbs" və "civitas" sözləri ilə müəyyən edilir.[1][2]


Şəhər planlaşdırılması və şəhərsalma

Şəhərlərin planlaşdırılması ilə şəhərin memarlıq strukturu məşğul olur. Şəhərin düzgün fəaliyyət göstərməsi üçün onun nəqliyyat planlaşdırılması da vacibdir. Şəhərin inkişaf planı şəhərin inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirir və beləliklə qarşıya çıxa biləcək neqativ halları, eləcə də urbanizasiyanın təsirini minimallaşdırmağa xidmət edir.

Şəhərlərin quruluşu

Şəhərlər öz aralarında nəqliyyatın hərəkəti üçün nəzərdə tutulan yollarla əlaqələndirilir. Şəhərin daxilində yollar küçə şəklində paylanır, küçələrin kənarlarında binalar, evlər və başqa tikililər yaradılır. Binaların ətrafında sakinlərin hərəkəti üçün səkilər nəzərdə tutulur.

Şəhərdə binaların və tikililərin növləri:

  • inzibati və hökumət binaları
  • sənaye tikililəri
    • zavod
    • fabrik
    • anbarlar
  • yaşayış binaları və əhaliyə xidmət
    • evlər
    • mehmanxanalar
    • dükanlar
    • məişət xidməti binaları
  • ictimai iaşə yerləri
    • kafe
    • restoran
    • qəlyanaltıxana
  • İstirahət guşələri
    • parklar
    • teatrlar
    • mədəniyyət sarayları
    • kinoteatrlar
    • barlar
    •  
      Tokio,Yaponiya
      sərgi salonlari
    • diskotekalar və rəqs meydançaları
  • ofis binaları.
  • səhiyyə ocaqları
  •  
    Seul,Cənubi Koreya
    təhsil ocağı binaları
  • idman qurğuları
  • qəbristanlıq

Statistika

1900-cü ildə dünya üzrə şəhərlərdə yaşayan əhalinin sayı ümumi əhali sayının 14%-ni təşkil edirdi. XX əsrin sonunda bu rəqəm 47%-ə çatdı. Hazırda yer kürəsinin əhalisinin yarısı şəhərlərdə yaşayır [3]

il Şəhərlərin əhalisinin sayı
1804 0.5 mlrd.
1985 2 mlrd.
2002 3 mlrd.

Tədqiqatçılar göstərirlər ki, əgər inkişaf bu sürətlə gedərsə, şəhər əhalisinin sayı hər 38 ilə ikiqat artacaqdır. 1950-ci ildə dünyanın 83 şəhərində əhalinin sayı 1 milyonu keçirdi. 2000-ci ildə bu rəqəm 411 oldu.

2000-ci ildə 18 şəhər 10 milyonluq əhaliyə malik idi. 2005-ci ildə belə şəhərlərin sayı 20-ə çatmışdır.

1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Tokio 11.0 mln. 16.5 mln. 21.9 mln. 25.0 mln. 27.9 mln. 28.7 mln.
Şanxay 11.2 mln. 11.2 mln. 13.5 mln. 17.2 mln. 21.5 mln.
Mexiko 13.9 mln. 15.1 mln. 16.4 mln. 18.2 mln.
San Paulo 12.1 mln. 14.8 mln. 17.8 mln. 20.1 mln.
Osaka 10.0 mln. 10.5 mln. 10.6 mln. 10.6 mln.
Bombey 12.2 mln. 18.1 mln. 24.3 mln.
Los-Anceles 11.5 mln. 13.1 mln. 14.0 mln.
Pekin 10.9 mln. 14.2 mln. 17.8 mln.
Kəlküttə 10.7 mln. 12.7 mln. 15.6 mln.
Buenos-Ayres 10.6 mln. 11.4 mln. 12.0 mln.
Seul 10.6 mln. 12.3 mln. 13.0 mln.
Cakarta 14.1 mln. 19.2 mln.
Laqos 13.5 mln. 20.8 mln.
Tyansçin 12.4 mln. 15.6 mln.
Karaçı 12.1 mln. 17.6 mln.
Nyu Dehli 11.7 mln. 15.5 mln.
Manila 10.8 mln. 13.7 mln.
Qahirə 10.7 mln. 13.2 mln.
Moskva 10.5 mln. 13.1 mln.
Rio-de-Janeyro 10.2 mln. 11.1 mln.
Dəkkə 10.2 mln. 16.0 mln.
İstanbul 11.7 mln.

Avropada əhalinin 50%-i əhalisinin sayı az olan şəhərlərdə yaşayır (5-10 min əhali), 25%-i əhalisi 10-250 min olan, yerdə qalan 25%-i əhalisinin sayı 250 mindən artıq olan şəhərlərdə yaşayırlar.

Şəhərlərin İnkişafı

Şəhərlər inkişafına görə Alfa, Betta, Qamma və Kafi kateqoriyalarına bölünür. Şəhərlərin bu kateqoriyalara uyğun sinifləndirilməsi "Globalization and World Cities Research Network" adlı araşdırma məntəqəsi tərəfindən apaılır. GaWCRN 2020-yə görə şəhərlərin bölünməsi aşağıda göstərilmişdir.

Alfa şəhərlər

Alfa ++ şəhərlər

Alfa ++ şəhərlər qlobal iqtisadiyyata görə ən inteqrasiya etmiş şəhərlərdir:

  •   London
  •   New York City

Alfa + şəhərlər

Alfa + şəhərlər London və New York-u tamamlayan digər yüksək inteqrasiya olunmuş şəhərlərdir və əsasən Sakit okean/Asiya üçün qabaqcıl xidmət ehtiyacları ödəyir.

  •   Pekin
  •   Dubay
  •   Hong Kong
  •   Paris
  •   Şanxay
  •   Sinqapur
  •   Tokyo

Alfa

  •   Amsterdam (▲1)
  •   Brüssel
  •   Chicago
  •   Frankfurt
  •   Cakarta
  •   Kuala Lumpur
  •   Los Angeles
  •   Madrid
  •   Mexico
  •   Milan
  •   Moskva
  •   Mumbay
  •   São Paulo
  •   Sydney (▼1)
  •   Toronto

Alfa -

  •   Banqkok (▼1)
  •   (▲1)
  •   Boston (▲1)
  •   Buenos Aires (▼1)
  •   Dublin
  •   Guangzhou (▼1)
  •   İstanbul (▼1)
  •   Johannesburg
  •   Lisboa
  •   Lüksemburq
  •   Manila
  •   Melbourne (▼1)
  •   Montreal
  •   München
  •   Yeni Dehli
  •   Praqa
  •   Ər Riyad
  •   San Francisco
  •   Santiago
  •   Seul (▼1)
  •   Şenzen
  •   Stokholm
  •   Taipei (▼1)
  •   Vyana
  •   Varşava (▼1)
  •   Zürich (▼1)

Həmçinin bax

Şəhər aqlomerasiyası

İstinadlar

  1. ↑ "kentlesme-ve-kentlilesme" (PDF). 2022-10-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-04.
  2. ↑ Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Geçen Mimarlıkla İlgili Adlar
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2007-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-11-01.
  Vikianbarda Şəhər ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şəhər&oldid=8056739"
Informasiya Melumat Axtar