Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var.
Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələrəlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.
Şəhər və ya Baylıq və ya Kənd və ya Uluş— əhali sayına görə böyük, mərkəzləşdirilmiş və ərazicə məhdud yaşayış məntəqəsi. Əhalisi kənd təsərrüfatından kənar fəaliyyətlə məşğuldur. Effektli özünüidarə, təchizat və nəqliyyat strukturuna malikdir. Şəhərlərin sakinləri etnik, dil, sosial, mədəni, dini və s. baxımdan müxtəlif ola bilər.
Şəhərlər elmi baxımdan mədəniyyətlərin yaxınlaşmasının ideal halı hesab edilir. Adambaşına düşən ərazi çox az olur. Bir qayda olaraq özünəməxsus mədəniyyətə və ciddi sosial təbəqələşməyə malikdir. Bu xüsusiyyətlər onları kəndlərdən və ya xüsusi məqsədlər üçün insanların cəmləşdiyi yaşayış məntəqələrindən ciddi fərqləndirir.
Yaşayış məntəqəsinin şəhər statusuna aid edilməsi hər ölkənin qanunları əsasında müəyyən edilir. Bu tələb müxtəlif ölkələrdə müxtəlifdir — Danimarkada 250 nəfər, Yaponiyada 50 min nəfər.
Qədim Türk mənşəli “Kənd”, “Balıq”, “Baylıq” və əsli Pəhləvi dilindən olan “şəhər” sözləri Türk dilində eyni mənada işlənir. Orta Asiya türkləri arasında "Daşkənd", "Səmizkənd" (Səmərqənd), "Yarkənd" kimi bir çox böyük şəhərlər bu adlarla adlandırılmışdır.[8] Qədim türklər bu sözü soğdlardan götürməzdən əvvəl “balıq” sözü şəhər sözü mənasında işlənmişdir. Bu söz şəhərləri qorumaq üçün tikilmiş divarların düzəldildiyi “gil” sözü ilə sıx bağlıdır. Şəhər sözü bir çox dillərdə sivilizasiya mənasını verən sözlərlə ifadə olunur. Məsələn, Yunan dilində “polis”, Ərəbcə “medina”, fransızca “cite”, İtalyanca “citta”, İspan dilində “ciudad”, Alman dili “stad” və Saksoniyadan Skandinaviyaya qədər qala və ya iqamətgah mənasını verən “burgh” . Latın dilində vətəndaşlıq mənasını verən "urbs" və "civitas" sözləri ilə müəyyən edilir.[1][2]
Şəhər planlaşdırılması və şəhərsalma
Şəhərlərin planlaşdırılması ilə şəhərin memarlıq strukturu məşğul olur. Şəhərin düzgün fəaliyyət göstərməsi üçün onun nəqliyyat planlaşdırılması da vacibdir. Şəhərin inkişaf planı şəhərin inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirir və beləliklə qarşıya çıxa biləcək neqativ halları, eləcə də urbanizasiyanın təsirini minimallaşdırmağa xidmət edir.
Şəhərlərin quruluşu
Şəhərlər öz aralarında nəqliyyatın hərəkəti üçün nəzərdə tutulan yollarla əlaqələndirilir. Şəhərin daxilində yollarküçə şəklində paylanır, küçələrin kənarlarında binalar, evlər və başqa tikililər yaradılır. Binaların ətrafında sakinlərin hərəkəti üçün səkilər nəzərdə tutulur.
1900-cü ildə dünya üzrə şəhərlərdə yaşayan əhalinin sayı ümumi əhali sayının 14%-ni təşkil edirdi. XX əsrin sonunda bu rəqəm 47%-ə çatdı. Hazırda yer kürəsinin əhalisinin yarısı şəhərlərdə yaşayır [3]
Tədqiqatçılar göstərirlər ki, əgər inkişaf bu sürətlə gedərsə, şəhər əhalisinin sayı hər 38 ilə ikiqat artacaqdır. 1950-ci ildə dünyanın 83 şəhərində əhalinin sayı 1 milyonu keçirdi. 2000-ci ildə bu rəqəm 411 oldu.
2000-ci ildə 18 şəhər 10 milyonluq əhaliyə malik idi. 2005-ci ildə belə şəhərlərin sayı 20-ə çatmışdır.
Avropada əhalinin 50%-i əhalisinin sayı az olan şəhərlərdə yaşayır (5-10 min əhali), 25%-i əhalisi 10-250 min olan, yerdə qalan 25%-i əhalisinin sayı 250 mindən artıq olan şəhərlərdə yaşayırlar.
Şəhərlərin İnkişafı
Şəhərlər inkişafına görə Alfa, Betta, Qamma və Kafi kateqoriyalarına bölünür. Şəhərlərin bu kateqoriyalara uyğun sinifləndirilməsi "Globalization and World Cities Research Network" adlı araşdırma məntəqəsi tərəfindən apaılır. GaWCRN 2020-yə görə şəhərlərin bölünməsi aşağıda göstərilmişdir.
Alfa şəhərlər
Alfa ++ şəhərlər
Alfa ++ şəhərlər qlobal iqtisadiyyata görə ən inteqrasiya etmiş şəhərlərdir:
Alfa + şəhərlər London və New York-u tamamlayan digər yüksək inteqrasiya olunmuş şəhərlərdir və əsasən Sakit okean/Asiya üçün qabaqcıl xidmət ehtiyacları ödəyir.
.svg){kind=small}
Amsterdam (▲1)
Brüssel
Chicago
Frankfurt
Cakarta
Kuala Lumpur
Madrid
Mexico
Milan
Moskva
Mumbay
São Paulo
Sydney (▼1)
Toronto
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Banqkok (▼1)
Buenos Aires (▼1)
Dublin
Guangzhou (▼1)
İstanbul (▼1)
Johannesburg
Lisboa
Lüksemburq
Manila
Praqa
Ər Riyad
Santiago
Seul (▼1)
Stokholm
Taipei (▼1)
Vyana
Varşava (▼1)
Zürich (▼1)
