Qarabağ münaqişəsi zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri və muzeylərin siyahısı

Qarabağ münaqişəsi zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri və muzeylərin siyahısı — Qarabağ, eyni zamanda Azərbaycan ərazilərində Birinci və İkinci Qarabağ müharibələri zamanı qismən və ya tamamilə dağıdılmış talan edilmiş və ya hər hansı bir şəkildə zərər çəkmiş tarix-memarlıq abidələrini əks etdirən siyahı.

Siyahının hazırlanması zamanı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli, 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş dövlət qeydiyyatına alınmış daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısından istifadə edilmişdir. Tarix və memarlıq abidələri qeydiyyata alınma prinsipinə uyğun olaraq, dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətliyinə görə üç başlıqda göstərilmişdir.

Cədvəllərdə abidələrinin sıralanma nömrəsi, adı, ünvanı ilə yanaşı qısa təsvir bölməsində tarixi və müvafiq mənbələr əsasında dağıdılması haqqında məlumatlar, mümkün şəkli (dağıdıldıqdan sonra və ya əvvəl) və dəqiq koordinantları qeyd edilmişdir.

Eyni zamanda, siyahıya müharibələr zamanı yuxarıda qeyd edilmiş ərazilərdə dağıdılmış və ya ziyan görmüş monumental-heykəltəraşlıq nümunələri və muzeylər də daxil edilmişdir.

Zəmin

  Əsas məqalə: Qarabağ müharibəsi

Erməni komandiri Arkadi Ter-Tadevosyanın dediyinə görə, 1992-ci ildə Şuşa işğal edildikdən sonra şəhər yaxınlıqdakı Xankəndindən olan ermənilər tərəfindən talan və məhv edilmişdir. Ter-Tadevosyan demişdir ki, Qarabağ erməniləri azərbaycanlıların geri dönməməsi üçün evləri yandırmışdır. 2002-ci ildə, şəhərin erməni qüvvələri tərəfindən işğal edilməsindən on il sonra, şəhərin təxminən 80%-i xarabalıq halında idi. Ermənilər Şuşadan olan üç azərbaycanlı musiqiçi və şairin tarixi büstlərini də söküb satmışdır.

Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) araşdırma missiyası 2005-ci ildə Füzuli şəhərinə səyahət etmiş və şəhərin xarabalıq olduğunu bildirmişdir.

Ağdam şəhəri erməni qüvvələrinin hücum əməliyyatı əsnasında və sonrasında dağıdılmışdır. Ermənilər geridə qoyulan xarabalıqları belə yağmalamışdır.

İslam Konfransı Təşkilatı

  Əsas məqalə: İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı qətnamələri

İslam Konfransı Təşkilatının 10/11 saylı qətnaməsində üzv dövlətlərin "işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərində arxeoloji, mədəni və dini abidələrin (İslam abidələri də daxil olmaqla) talan və məhv edilməsindən" narahat olduqları bildirilir.

İslam Konfransı Təşkilatı Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 10/37 saylı qətnaməsinin üçüncü hissəsində Azərbaycan ərazisində tarixi İslam abidələrinin məhv edilməsini pislənir. İslami müqəddəs yerlərin qorunması haqqında 2/37-C saylı qətnamənin İşğal altında olan Azərbaycan ərazilərində İslam tarixi və mədəni reliktlərinin və ziyarətgahlarının məhv edilməsi və ləkənməsi bölməsi altında üzv dövlətlərin Xarici İşlər Nazirləri Şurası Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin, arxeologiyasının və etnoqrafiyasının İslam irsinin tərkib hissəsi olan qisminin Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə qalan nümunələrinin məhvi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə etmişdir. Həmçinin, burada Azərbaycan ərazisində etnik təmizləmə məqsədi ilə Azərbaycan məscidlərinin və digər İslam ziyarətgahlarının tamamilə və vəhşicəsinə məhv edilməsinin insanlığa qarşı cinayət olduğu bir daha təsdiqlənmişdir. Qətnamədə Ermənistan Respublikasının işğal etdiyi Azərbaycan ərazilərində Ermənistanın İslam irsinə təcavüzü nəticəsində, o cümlədən nadir qədim əsərlərin və İslam sivilizasiyasının, tarix və memarlıq abidələrinin, məscidlər, türbələr, məzarlar, arxeoloji qazıntılar, muzeylər, kitabxanalar, rəsm sərgi salonları və hökumət teatrları və konservatoriyalar, çoxlu miqdarda qiymətli xəzinələrin və milyonlarla kitabın və tarixi əlyazmanın məhv edilməsi və qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkədən çıxarılması işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərində İslam irsini tamamilə məhv etmək cəhdi kimi tanınmış və Azərbaycanın özünə vurulan ziyana görə adekvat təzminat almaq hüququ təsdiqlənmişdir. Burada həmçinin, Ermənistan Respublikasının bu cür əməllərə görə təzminat ödəmək məsuliyyəti olduğu qeyd edilmişdir.

Azərbaycan Ermənistana qarşı

2020-ci ilin sonunda həm Azərbaycan, həm də Ermənistan İkinci Qarabağ müharibəsi ilə əlaqədar bir-birinə qarşı məhkəmə işi açmışdır. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin Böyük Palatası hər iki işə baxacaq.

Azərbaycan Ermənistana qarşı məhkəmə işində iddiaçı olan Azərbaycan tərəfi 2020-ci ilə qədər məscidlər, kitabxanalar, tarixi abidələr də daxil olmaqla Azərbaycan irsinə daxil olan abidələrin erməni tərəfi tərəfindən məhv edildiyini irəli sürmüşdür. Bura Şuşa qəbiristanlıqları və mövcud olmuş 67 məsciddən (və ya İslam ziyarətgahları) 65-i daxildir. Qalan iki məscid zədələnmişdir.

Tarix-Memarlıq abidələri

Dünya əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələri

Dünya əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələri arasında ən çox ziyan çəkəni e.ə. II minilliyin sonlarına aid olan və Orta Tunc dövrü insanlarının yaşayış izlərini daşıyan Üzərliktəpə arxeoloji abidəsidir. 1993-cü ildən ermənilərin işğalı altında olan abidə ərazisi 2019-cu ilə kimi mütəmmadi olaraq hər il ermənilər tərəfindən yandırılmışdır.

Ağdam rayonu ərazisindəki Qutlu Musa türbəsi baxımsızlıqdan qəzalı vəziyyətə düşmüş, türbənin fasadlarını bəzəyən unikal divar rəsmləri boyanaraq məhv edilmiş, interyerindəki oyma naxışlı daş plitələri isə dağıdılmışdır.Şuşa şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşən abidələr şəhərin 90-cı illərdə ermənilər tərəfindən bombardman edilməsi zamanı ciddi zədə almışdır. 1992-ci ildə şəhərin ermənilər tərəfindən işğal edilməsindən sonra burda olan İslam memarlıq nümunələrinin hamısı tamamilə və ya qismən dağıdılmışdır.

XIII əsrə aid Gəncəsər monastırı 1990-cı illərdə erməni silahlı birləşmələri tərəfindən məşvərət yeri və silah anbarı kimi istifadə edildiyinə görə dəfələrlə Azərbaycanlı hərbi birləşmələrin hücumuna məruz qalmış, monastırın fasadına qismən zərər dəymişdir. 2000–2002-ci illərdə monastırın dam örtüyü və interyerlərində ciddi təmir işləri aparılmış və ilkin memarlıq xüsusiyyətlərinə uyğun olmayan elementlər əlavə edilmişdir. 2011-ci ildən etibarən monastırın fasadlarının memarlığına müdaxilə edilmiş, kompleksi əhatə edən qala divarları müasir daşlarla üzlənmişdir.

1992-ci ildə Laçın rayonunun işğal edilməsi ilə ermənilərin nəzarəti altına keçən Sisərnəvəng monastırı 1999–2000-ci illərdə əsaslı təmir edilmiş, bu zaman abidənin dam örtüyü, fasadları və interyerinə ciddi dəyişikliklər edilmişdir. 2020-ci il Dağlıq Qarabağ atəşkəs bəyanatına əsasən Laçın rayonu ərazisini tərk edən ermənilərin monasıtın həyətində yerləşən VI–IX əsrlər və sonrakı dövrlərə aid bədii təsvirli daşlar və xaç daşları aparmalarını əks etdirən fotolar sosial mediada yayımlanmışdır.

№ Abidə Ünvan Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Qutlu Musa türbəsi Ağdam, Xaçındərbətli Hülakülərin hakimiyyəti dövründə — 1314-cü ildə Şahbənzər adlı yerli memar tərəfindən inşa edilmiş Qutlu Musa türbəsi türbəsi aktiv döyüş mərkəzlərindən uzaq olsa da, əraziyə nəzarət edən erməni əhali tərəfindən ciddi dağıntıya məruz qalmışdır. Ümumilikdə türbənin dam örtüyü və divarları saxlansa da, dekorativ elementlərinə, xüsusilə unikal fasad rəsmlərinə zərər vurulmuşdur. Belə ki, türbənin fasad rəsmləri üzərinə sprey boya ilə xaç rəsmləri çəkilmiş və müxtəlif adlar yazılmış, interyeri bəzəyən dekorativ daşyonma sənəti nümunələri isə dağıdılmışdır.   40°01′58″ şm. e. 46°49′01″ ş. u.
2 Gəncəsər monastırı Kəlbəcər, Vəngli 1216–1261-ci illərdə inşa edilmiş Gəncəsər monastırı 1990-cı illərdə erməni silahlı birləşmələri tərəfindən məşvərət yeri və silah anbarı kimi istifadə edildiyinə görə dəfələrlə Azərbaycanlı hərbi birləşmələrin hücumuna məruz qalmış, monastırın fasadına qismən zərər dəymişdir. 2000–2002-ci illərdə monastırın dam örtüyü və interyerlərində ciddi təmir işləri aparılmış və ilkin memarlıq xüsusiyyətlərinə uyğun olmayan elementlər əlavə edilmişdir. 2011-ci ildən etibarən monastırın fasadlarının memarlığına müdaxilə edilmiş, kompleksi əhatə edən qala divarları müasir daşlarla üzlənmişdir.   40°03′24″ şm. e. 46°31′52″ ş. u.
3 Üzərliktəpə Ağdam, Xındırıstan Orta Tunc dövrünə aid Üzərliktəpə yaşayış yeri Qafqazda ilk şəhər tipli yaşayış məskəni hesab edilir. 1993-cü ildən ermənilərin nəzarəti altında olan Üzərliktəpə abidəsi ərazisində tədqiq edilmiş kurqanlar məhv edilib, ərazi hərbi məqsədlərlə istifadə olunub və dəfələrlə yandırılıb. 39°59′01″ şm. e. 46°55′43″ ş. u.
4 Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu Şuşa   39°45′30″ şm. e. 46°44′54″ ş. u.
5 Sisərnəvəng monastırı Laçın, Hüsülü Hüsülü kənd ərazisini tərk edən ermənilər monastır ərazisindəki VI–XIII əsrlərə aid bədii tərtibatlı və oyma naxışlı qəbir daşlarını Ermənistana aparıblar.   39°38′39″ şm. e. 46°24′27″ ş. u.

Ölkə əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələri

№ Abidə Ünvan Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Arğalı türbəsi Füzuli, Əhmədalılar 39°25′22″ şm. e. 47°20′04″ ş. u.
2 Şeyx Babı türbəsi Füzuli, Babı 39°24′35″ şm. e. 47°19′38″ ş. u.
3 Amaras monastırı Xocavənd, Sos
 
 39°41′01″ şm. e. 47°03′26″ ş. u.
4 Gürcülü türbəsi Qubadlı, Gürcülü   39°25′36″ şm. e. 46°27′54″ ş. u.
5 Məlik Əjdər türbəsi Laçın, Cicimli   39°30′43″ şm. e. 46°30′59″ ş. u.
6 Şuşa qalası Şuşa   39°45′58″ şm. e. 46°45′04″ ş. u.
7 Qarabağ xan sarayı Şuşa   39°45′43″ şm. e. 46°45′32″ ş. u.
8 Qaraböyük xanım sarayı Şuşa   39°45′58″ şm. e. 46°45′10″ ş. u.
9 Hacı Quluların mülkü Şuşa   39°45′42″ şm. e. 45°32′00″ ş. u.
10 Xan qızı Natəvanın sarayı Şuşa   39°45′53″ şm. e. 46°45′03″ ş. u.
11 Əsəd bəyin evi Şuşa   39°45′51″ şm. e. 46°45′09″ ş. u.
12 Yuxarı Gövhər ağa məscidi Şuşa   39°45′36″ şm. e. 46°45′08″ ş. u.
13 Aşağı Gövhər ağa məscidi Şuşa   39°45′42″ şm. e. 46°45′12″ ş. u.
14 Şuşa 39°45′37″ şm. e. 46°44′59″ ş. u.
15 Mehmandarovların evi Şuşa   39°45′24″ şm. e. 46°45′11″ ş. u.
16 İbrahimxəlil xan sarayı Şuşa   39°45′41″ şm. e. 46°45′44″ ş. u.
17 İsa bulağı Şuşa 39°44′40″ şm. e. 46°42′36″ ş. u.
18 Üzeyir Hacıbəyovun evi Şuşa   39°44′56″ şm. e. 46°44′52″ ş. u.
19 Xanlıq Muxtar karvansarayı Şuşa Şəhər 1992-ci ildə ermənilər tərəfindən işğal edildikdən sonra karvansaradakı İslam elementləri və ərəb dilindəki yazılar erməni xaçı və yazısı ilə əvəzlənmişdir. 39°45′47″ şm. e. 46°45′03″ ş. u.
20 Ağa Qəhrəman Mirsiyab oğlunun karvansarayı Şuşa   39°44′06″ şm. e. 46°44′06″ ş. u.
21 Zülfüqar Hacıbəyovun evi Şuşa 39°45′44″ şm. e. 46°45′07″ ş. u.
22 Saatlı məscidi Şuşa Şəhər 1992-ci ildə ermənilər tərəfindən işğal edildikdən sonra məsciddəki İslam elementləri və ərəb dilindəki yazılar erməni xaçı və yazısı ilə əvəzlənmişdir.   39°45′46″ şm. e. 46°45′03″ ş. u.
23 Şuşa 39°45′40″ şm. e. 46°45′33″ ş. u.
24 Qazançı kilsəsi Şuşa   39°45′32″ şm. e. 46°44′50″ ş. u.
25 Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin evi Şuşa 39°45′34″ şm. e. 46°45′09″ ş. u.
26 Şuşa
27 Səfərov qardaşlarının karvansarayı Şuşa 39°45′40″ şm. e. 46°45′24″ ş. u.
28 Sadıqcanın evi Şuşa 39°45′45″ şm. e. 46°45′09″ ş. u.
29 Uğurlu bəyin evi Şuşa 39°45′40″ şm. e. 46°45′10″ ş. u.
30 Şirin su hamamı Şuşa   39°45′47″ şm. e. 46°45′07″ ş. u.
31 Seyid Şuşinskinin evi Şuşa 39°45′22″ şm. e. 46°45′19″ ş. u.
32 Vaqif türbəsi Şuşa   39°45′19″ şm. e. 46°45′29″ ş. u.
32 Qasım bəy Zakirin evi Şuşa 39°45′43″ şm. e. 46°45′19″ ş. u.
33 Behbudovların evi Şuşa 39°45′15″ şm. e. 46°45′14″ ş. u.
34 Şuşa 39°45′52″ şm. e. 46°44′47″ ş. u.
35 Firudin bəy Köçərlinin evi Şuşa 39°45′42″ şm. e. 46°44′45″ ş. u.
36 Mir Möhsün Nəvvabın evi Şuşa   39°45′38″ şm. e. 46°45′00″ ş. u.
37 Bülbülün evi Şuşa   39°45′41″ şm. e. 46°45′28″ ş. u.
38 Şuşa 39°45′32″ şm. e. 46°45′16″ ş. u.
39 Şuşa 39°45′28″ şm. e. 46°45′21″ ş. u.
40 Şuşa 39°45′35″ şm. e. 46°45′05″ ş. u.
41 Şuşa 39°45′28″ şm. e. 46°45′19″ ş. u.
42 Süleyman Sani Axundovun evi Şuşa 39°45′28″ şm. e. 46°45′13″ ş. u.
43 Cabbar Qaryağdıoğlunun evi Şuşa 39°45′28″ şm. e. 46°45′24″ ş. u.
44 Məmmədbəyli türbəsi Zəngilan, Məmmədbəyli   39°10′00″ şm. e. 46°48′00″ ş. u.
45 Zəngilan, Hacallı 39°07′11″ şm. e. 46°48′02″ ş. u.
46 Şərifan yaşayış yeri və sərdabələri Zəngilan, Şərifan 39°07′57″ şm. e. 46°47′57″ ş. u.
47 Mirəli türbəsi Füzuli, Aşağı Veysəlli   39°41′50″ şm. e. 47°11′52″ ş. u.
48 Qarğabazar karvansarası Füzuli, Qarğabazar   39°32′18″ şm. e. 47°09′26″ ş. u.
49 Katarovəng monastırı Xocavənd, Ziyarət dağının zirvəsi, Köhnə Tağlar və Susanlıq kəndlərinin arası 2000-ci illərdə ermənilər tərəfindən təmir edilən abidənin orijinal dam örtüyü və fasad elementləri dəyişdirilmişdir. İkinci Qarabağ müharibəsində Ziyarət dağının Azərbaycan Ordusu tərəfindən azad edilməsindən sonra abidəyə zərər yetirilmişdir. Sosial şəbəkədə naməlum Azərbaycan əsgəri tərəfindən yayımlanmış videoda monastırın dağıdılmış giriş qapısı və abidə ətrafında dağıdılmış xaç daşlar görünür.   39°31′33″ şm. e. 46°51′22″ ş. u.

Yerli əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələri

№ Abidə Ünvan Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Pənah xanın imarəti Ağdam 39°59′35″ şm. e. 56°20′05″ ş. u.
2 Ağdam 39°59′33″ şm. e. 56°56′19″ ş. u.
3 Xanoğlu türbəsi Ağdam 39°59′33″ şm. e. 56°56′19″ ş. u.
4 Ağdam 39°59′33″ şm. e. 56°56′19″ ş. u.
5 Papravənd türbəsi Ağdam, Papravənd 40°09′26″ şm. e. 46°50′30″ ş. u.
6 Ağdam, Papravənd 40°09′26″ şm. e. 46°50′30″ ş. u.
7 Ağdam, Maqsudlu 40°05′39″ şm. e. 46°53′57″ ş. u.
8 Ağdam, Qiyaslı 40°01′16″ şm. e. 46°54′57″ ş. u.
9 Ağdam, Boyəhmədli 40°07′50″ şm. e. 46°51′48″ ş. u.
10 Ağdam, Kəngərli 40°02′16″ şm. e. 46°58′23″ ş. u.
11 Cəbrayıl 39°23′58″ şm. e. 47°01′38″ ş. u.
12 Xudayarlı türbələri Cəbrayıl, Xudayarlı 39°11′42″ şm. e. 46°55′40″ ş. u.
13 Cəbrayıl, Şıxlar 39°26′22″ şm. e. 46°51′35″ ş. u.
14 Çələbilər məscidi Cəbrayıl, Çələbilər 39°23′18″ şm. e. 46°49′43″ ş. u.
15 Cəbrayıl, Papı 39°24′10″ şm. e. 47°04′29″ ş. u.
16 Cəbrayıl, Daşkəsən 39°25′43″ şm. e. 47°06′16″ ş. u.
17 Cəbrayıl, Məzrə 39°18′17″ şm. e. 47°06′25″ ş. u.
18 Füzuli 39°35′47″ şm. e. 47°08′45″ ş. u.
19 Füzuli 39°35′54″ şm. e. 47°08′53″ ş. u.
20 Füzuli, Qorqan 39°33′35″ şm. e. 47°16′59″ ş. u.
21 Hacı Ələkbər məscidi Füzuli 39°35′44″ şm. e. 47°08′43″ ş. u.
22 Füzuli, Böyük Bəhmənli 39°31′44″ şm. e. 47°28′55″ ş. u.
23 Şah Abbas məscidi Füzuli, Qarğabazar 39°32′18″ şm. e. 47°09′27″ ş. u.
24 Qarğabazar türbəsi Füzuli, Qarğabazar 39°32′14″ şm. e. 47°09′36″ ş. u.
25 Füzuli, Dədəli 39°35′04″ şm. e. 47°09′33″ ş. u.
26 Füzuli, Qacar 39°39′03″ şm. e. 47°03′24″ ş. u.
27 Füzuli, Merdinli 39°35′47″ şm. e. 47°15′57″ ş. u.
28 Füzuli, Gecəgözlü 39°34′46″ şm. e. 47°11′45″ ş. u.
29 Füzuli, Yuxarı Veysəlli 39°44′12″ şm. e. 47°05′43″ ş. u.
30 Füzuli, Yuxarı Veysəlli 39°34′42″ şm. e. 47°15′44″ ş. u.
31 Füzuli, Araz Dilağarda 39°33′59″ şm. e. 47°36′15″ ş. u.
32 Füzuli, Qoçəhmədli 39°31′59″ şm. e. 47°07′34″ ş. u.
32 Füzuli, Qaradağlı 39°30′42″ şm. e. 47°04′37″ ş. u.
33 Füzuli, Divanalılar 39°40′04″ şm. e. 47°05′07″ ş. u.
34 Füzuli, Qaraxanbəyli 39°36′16″ şm. e. 47°16′42″ ş. u.
35 Xocavənd 39°47′53″ şm. e. 47°06′29″ ş. u.
36 Xocavənd 39°47′50″ şm. e. 47°06′16″ ş. u.
37 Xocavənd, Qarakənd 39°51′20″ şm. e. 47°02′00″ ş. u.
38 Dəmirçilər məscidi Qubadlı, Dəmirçilər 39°19′09″ şm. e. 46°36′03″ ş. u.
39 Çöl məscidi Qubadlı, Dondarlı 39°18′43″ şm. e. 46°36′30″ ş. u.
40 Qubadlı, Yusifbəyli 39°18′53″ şm. e. 46°42′00″ ş. u.
41 Qubadlı, Boyunəkər 39°14′48″ şm. e. 46°38′20″ ş. u.
42 Qubadlı, Mollalı 39°14′39″ şm. e. 46°40′03″ ş. u.
43 Qubadlı, Mirlər 39°18′02″ şm. e. 46°37′58″ ş. u.
44 Qubadlı, Məmər 39°15′06″ şm. e. 46°41′39″ ş. u.
45 Qubadlı, Xələc 39°20′46″ şm. e. 46°30′51″ ş. u.
46 Qubadlı, Mahruzlu 39°12′40″ şm. e. 46°44′11″ ş. u.
47 Qubadlı, Mahruzlu 39°12′40″ şm. e. 46°44′11″ ş. u.
48 Laçın, Güləbird 39°29′37″ şm. e. 46°36′03″ ş. u.
49 Həmzə Sultan sarayı Laçın, Hüsülü Hüsülü kənd ərazisini tərk edən ermənilər saray ərazisindəki XIV–XV əsrlərə aid bədii tərtibatlı və oyma naxışlı qəbir daşlarını Ermənistana aparıblar.   39°38′39″ şm. e. 46°24′28″ ş. u.
50 Laçın, 39°38′20″ şm. e. 46°25′23″ ş. u.
51 Laçın, Zeyvə 39°40′29″ şm. e. 46°24′57″ ş. u.
52 Laçın, Zeyvə 39°40′29″ şm. e. 46°24′57″ ş. u.
53 Laçın, Qarıqışlaq 39°40′02″ şm. e. 46°23′04″ ş. u.
54 Laçın, Piçənis 39°48′15″ şm. e. 46°26′36″ ş. u.
55 Piçənis məscidi Laçın, Piçənis 39°48′16″ şm. e. 46°26′40″ ş. u.
56 Laçın, Əhmədli 39°40′46″ şm. e. 46°14′55″ ş. u.
57 Şuşa   39°45′12″ şm. e. 46°44′37″ ş. u.
58 Şuşa 39°45′35″ şm. e. 46°44′49″ ş. u.
59 Şuşa 39°45′40″ şm. e. 46°45′27″ ş. u.
60 Mərdinli məscidi Şuşa 39°45′45″ şm. e. 46°45′10″ ş. u.
61 Culfalar məscidi Şuşa 39°45′27″ şm. e. 46°45′16″ ş. u.
62 Şuşa 39°45′54″ şm. e. 46°44′50″ ş. u.
63 Şuşa 39°45′56″ şm. e. 46°44′49″ ş. u.
64 Köçərli məscidi Şuşa 39°45′56″ şm. e. 46°44′46″ ş. u.
65 Mamayı məscidi Şuşa 39°45′42″ şm. e. 46°45′00″ ş. u.
66 Şuşa 39°45′34″ şm. e. 46°45′22″ ş. u.
67 Quyuluq məscidi Şuşa 39°45′35″ şm. e. 46°45′19″ ş. u.
68 Xoca Mərcanlı bulağı Şuşa 39°45′37″ şm. e. 46°45′04″ ş. u.
69 Zəngilan 39°05′22″ şm. e. 46°38′37″ ş. u.
70 Zəngilan, Malatkeşin 39°06′11″ şm. e. 46°38′36″ ş. u.
71 Zəngilan, Qıraq Müşlan 39°03′51″ şm. e. 46°40′53″ ş. u.

Monumental və xatirə abidələri

№ Abidə Ünvan Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Ağdam Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra abidə tamamən dağıdılmış, qəbr təhqir olunmuş, Xurşudbanu Natavanın sümükləri isə çıxarılmışdır.   39°59′33″ şm. e. 46°59′19″ ş. u.
2 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Ağdam   39°59′04″ şm. e. 46°54′56″ ş. u.
3 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Cəbrayıl  
4 Füzuli  
5 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Füzuli
6 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Kəlbəcər
7 Qubadlı
8 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Qubadlı
9 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Laçın  
10 Molla Pənah Vaqifin büstü Şuşa  
11 Üzeyir Hacıbəyovun heykəli Şuşa  
12 Mir Möhsün Nəvvabın qəbirüstü abidəsi Şuşa   46°45′26″ şm. e. 39°45′15″ ş. u.
13 Xankəndi
14 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Xankəndi
15 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Xocavənd
16 Böyük Vətən Müharibəsində həlak olanların xatirə abidəsi Zəngilan

Muzeylər

№ Abidə Ünvan Qısa təsvir Şəkil Koordinantları
1 Qurban Pirimovun xatirə muzeyi Ağdam, Gülablı 39°52′50″ şm. e. 46°56′42″ ş. u.
2 Füzuli Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Füzuli 39°36′21″ şm. e. 47°09′11″ ş. u.
3 Sarı Aşığın xatirə muzeyi Laçın, Güləbird
4 Bülbülün ev-muzyi Şuşa
5 Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzyi Şuşa
6 Mir Möhsün Nəvvabın ev-muzeyi Şuşa
7 Zəngilan Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Zəngilan
8 Zəngilan Daş Heykəllər Muzeyi Zəngilan
9 Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Laçın
10 Qubadlı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Qubadlı  
11 Əsgəran
12 Cəbrayıl Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Cəbrayıl
13 Ağdam Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Ağdam, Qaradağlı
14 Çörək muzeyi Ağdam
15 Ağdam
16 Şuşa
17 Ağdam, Seyidli
18 Şuşa Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi Şuşa
19 Azərbaycan Dövlət Qarabağ Tarixi Muzeyi Şuşa
20 Hadrut
21 Xocavənd
22 Ağdərə
23 Laçın Dövlət Rəsm Qalereyası Laçın
24 Şuşa Dövlət Rəsm Qalereyası Şuşa
25 Qubadlı
26 Ağdam Dövlət Rəsm Qalereyası Ağdam

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. 2016-03-05 at the Wayback Machine, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, İstifadə tarixi:9 yanvar 2015
  2. [Shusha is the citadel of Karabakh: why is it important for Azerbaijanis and Armenians]. BBC Russian Service (rus). 7 November 2020. 9 November 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 8 November 2020.
  3. . Institute for War and Peace Reporting. 10 May 2002. 18 April 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2021.
  4. de Waal, Thomas. . Institute for War and Peace Reporting. 10 may 2002. 5 oktyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 oktyabr 2015.
  5. de Waal, Thomas (2003, 2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace And War. New York University Press, pp. 196-197.
  6. OSCE Minsk Group, 31 January-5 February 2005, Report of the OSCE Fact-Finding Mission (FFM) to the Occupied Territories of Azerbaijan Surrounding Nagorno-Karabakh (NK) (April 2005), pp. 7–8.
  7. P. Osterlund, “After the war: Touring Azerbaijan’s reclaimed territories”, Eurasianet (22 December 2020), available at [ölü keçid].
  8. (PDF). 2011-07-17 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-13.
  9. (PDF). 2010-12-27 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-13.
  10. (PDF). İstifadə tarixi: 2010-12-14. [ölü keçid]
  11. R. Orujev. [Ministers of Foreign Affairs of OIC adopted three resolutions on Nagorno-Karabakh]. Ekho. 2010-05-20. 2021-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-14.
  12. Ghazanchyan, Siranush. . Public Radio of Armenia. 12 May 2021. 17 August 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 28 September 2021.
  13. 2022-08-18 at the Wayback Machine. APPLICATION INSTITUTING PROCEEDINGS filed in the Registry of the Court on 23 September 2021
  14. ↑ . sputnik.az. Sputnik Azərbaycan. 18.04.2018. 2021-02-10 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  15. ↑ (19 iyul). Ekspress. 2007. 2020-11-28 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  16. . Известия. 3 ноября 2020. 2022-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  17. . Кавказский Узел. kavkaz-uzel.eu. 02 ноября 2020. 2022-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  18. . lenta.ru. 20 ноября 2020. 2020-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  19. . ria.ru. Ria Novosti. 2 октября 2020. 2022-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  20. . kavkaz-uzel.eu. 08 октября 2020. 2022-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  21. ↑ 2009-06-27 at the Wayback Machine Gandsazar Monastery: deliberately bombed by Azeri aircraft. A monastic building was destroyed but the Church was fortunately missed
  22. ↑ . ArmeniaNow. 12 July 2011. 2012-05-18 tarixində .
  23. Organova, Natalya. . noev-kovcheg.ru (15). 2011. 2021-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-05. «Когда Левон Айрапетян ремонтировал в 2000-2002 годах притвор церкви, когда выкладывал пол церкви плиткой, когда ремонтировал алтарь церкви, где были архитекторы?» – задается риторическим вопросом отец Григор.
  24. Məmmədova, Aidə. . anl.az. Azərbaycan Milli Kitabxanası. 2021-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  25. Məmmədov, Zaur. . apa.az. APA. 25 Noyabr 2020. 2021-02-10 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  26. . xeberler.info.az. 10-09-2020. 2021-02-12 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  27. ↑ Baghirova, Nazrin. . 3:14 PM · 8 янв. 2021. 2021-01-08 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  28. . 2 декабря 2020 г. ·. İstifadə tarixi: 5 fevral 2021.
  29. ↑ . mfa.gov.az. Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2021. [ölü keçid]
  30. . infoteka24.ru. 16 января, 2021. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 19 yanvar 2021.
  31. . 2021-04-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-28.
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023