Hadrut — Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbə inzibati ərazi dairəsində qəsəbə.
| Hadrut | |
|---|---|
 | |
| 39°31′00″ şm. e. 47°01′48″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Region | Xocavənd rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 720 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
|
| |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2 oktyabr 1992-ci ildən 9 oktyabr 2020-ci ilə kimi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin işğalı altında olmuşdur. Hadrut 9 oktyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.
Toponimikası
Oykonim İran dillərindəki ha "ara", dü "iki" və rud "çay" komponentlərindən düzəlib, "iki çayın arası" mənasındadır.
Tarixi
Qəsəbənin dəqiq salınma vaxtı məlum deyil. Burada həm qədim, həm də erkən xristian və orta əsr dövrünə aid abidilərə rast gəlinir. Kəndin adı 1727-ci ildə Osmanlı qaynaqlarında Dizaq nahiyəsinin Hadrud kimi çəkilir.
Çar dövründə Hadrut kəndi Yelizavetpol quberniyasının Cəbrayıl qəzasının tərkibində idi. Bura 1847-ci ildən Poltava atlı kazak alayının qərargahı idi. 1872-ci ildə Moskvada keçirilmiş Politexnik sərgisində iki Hadrut sakini — Moses Dülgəryants və Əhməd Daşdəmiroğlu — təqdim etdiyi xalçalara görə gümüş mükafata layiq görülmüşlər. 1877-ci ildən burada Zurabov, Muradov və şəriklərinə məxsus baramaaçma karxanası fəaliyyət göstərirdi. Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov gənc yaşlarında Hadrutda müəllimlik etmişdir.
Davidbekovun məlumatına görə, Hadrutda yerli əhali nisbətən az idi: sakinlərin əksəriyyəti vaxtilə şah ordusunun hücumlarından qurtulub buraya pənah gətirən köçkünlərdən ibarət idi. 1863-cü ildə burada 438 nəfər adam yaşayırdı, 1886-ci ildə onların sayı 1835 nəfərə qədər artmışdı. Əhali bağçılıq, bostançılıq, taxılçılıq, maldarlıq, ticarət və sənətlə məşğul idi. Hadrutda o dövrdə iki bazar, kilsə, ikiillik məktəb, birillik prixod məktəbi, zemstvo əczaxanası və teleqraf stansiyası fəaliyyət göstərirdi. 1923-cü ildə Hadrut kəndi Azərbaycan SSR Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin tərkibinə verilmişdir, 1930-cu ildə isə yeni yaradılmış Dizaq rayonunun inzibati mərkəzi seçilmişdir. 1939-cu ildə həmin rayon öz mərkəzinin adına uyğun olaraq Hadrut rayonu adlandırılmışdır. 1963-cü ildə Hadruta şəhər tipli qəsəbə statusu verilmişdir. 1979-cu ildə burada 2173 insan yaşayırdı (onlardan 1955 nəfəri erməni, 188 nəfəri azərbaycanlı idi). Qəsəbədə üzüm emalı zavodu, xalça sexi, musiqi və ümumtəhsil məktəbləri, mədəniyyət evi, mərkəzi kitabxana və rayon xəstəxanası yerləşirdi.
1930-cu ildə burada vəba epidemiyası baş vermişdir, onun qarşısını almaq üçün Bakıdan başçılıq etdiyi həkimlər briqadası göndərilmişdir.
1992-ci ildə Hadrut rayonu ləğv olunub Xocavənd rayonunun tərkibinə daxil edilmışdir. 2 oktyabr 1992-ci ildə Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı separatçı erməni qoşunları Hadrutu ələ keçirmişdir.
2020-cu ilin oktyabrında İkinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində Azərbaycan ordusu Hadrutu azad etmişdir.Atəşkəs bəyanatından bir gün sonra burada Xocavənd rayonu baş polis idarəsinin qərargahı, daha sonra isə Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin rayon şöbəsi yerləşdirilmişdir.
Tarixi abidələri
Hadrut qəsəbəsində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri qeydə alınmışdır:
| İnventar № | Abidənin adı | Tarixi | Yerləşdiyi ünvan | Növü | Əhəmiyyət dərəcəsi |
|---|---|---|---|---|---|
| 224 | Alban məbədi | 1170-ci il | Hadrut qəsəbəsi | Memarlıq | Ölkə |
| 4319 | Məbəd | XVIII əsr | Hadrut qəsəbəsi | Memarlıq | Yerli |
Coğrafiyası və iqlimi
Qəsəbə Qozluçayın dərəsində, Ərgünəş dağının yaxınlığında yerləşir. Şimalçay və Cənubçay Hadrutun ərazisində birləşib Qozluçayı təşkil edir.
Əhalisi
| İl | Daimi əhali | Kişilər | Qadınlar |
|---|---|---|---|
| 1999 | XXXX | XXXX | XXXX |
| 2009 | ↗XXXX | ↗XXXX | ↗XXXX |
2005-ci ildə Dağlıq Qarabağda keçirilən əhalinin siyahıyaalmasına əsasən Hadrut şəhərinin əhalisinin faktiki sayı 2936 nəfər, qeydiyyatdakı əhalinin sayı 2974 nəfər təşkil edirdi.
| Etnik qrup | Sayı, 1970 sa. | Nisbəti, 1970 sa. |
|---|---|---|
| toplam | 2 082 | 100 % |
| erməni | 1 845 | 88.6 % |
| azərbaycanlı | 137 | 6.6 % |
| rus | 68 | 3.3 % |
| ukraynalı | 18 | 0.9 % |
| digər | 14 | 0.7 % |
İqtisadiyyatı
15 martda qəsəbəni ziyarət etmiş Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev uzunluğu 43 km olan Hadrut—Cəbrayıl—Şükürbəyli və uzunluğu 13 km olan Füzuli—Hadrut iki avtomobil yolunun təməlini qoymuşdur.
9 oktyabr 2021-ci ildə Hadruta səfər etmiş İlham Əliyev burada yeni 35-kilovoltluq elektrik yarımstasiyasının təməlini qoymuşdur.
Mədəniyyəti
26 iyun 2021-ci ildə Hadrutda İkinci Qarabağ müharibəsində həyatını itirmiş əsgər və zabitlərin xatirəsinə inşa edilmiş "Dəmir yumruq" abidə kompleksinin açılış mərasimi keçirilmişdir.
Rabitə
1 fevral 2021-ci ildə etibarən Hadrutda Füzuli poçt filialının müştəri xidmətləri şöbəsinin agentliyi fəaliyyətə başlamışdır.
Təhsil
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
Din
9 oktyabr 2021-ci ildə Hadruta səfər etmiş İlham Əliyev burada yeni məscidin təməlini qoymuşdur.
Səhiyyə
Qəsəbədə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Hərbi
2021-ci ilin dekabrında Hadrutda Azərbaycan SQ Komando briqadasının hərbi hissəsi açılıb.
Şəkilləri
İstinadlar
- (PDF). 2022-01-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-02.
- . 2022-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-31.
- // Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti. I cild. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. səh. XXXX. ISBN 978-9952-34-155-3.
- . 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-25.
- Евгений Ежуков. Горячие окраины России. — М.: Граница, 2000 — səh. 175.
- Н. Ситовский. Обзор двадцатипятилетней деятельности Кавказского общества сельского хозяйства (1850—1875). — Тифлис: Тип. Главного управления наместника кавказского, 1875 — səh. 283.
- Год в сельскохозяйственном отношении по ответам, полученным от хозяев. Санкт-Петербург, Отдел сельской экономии и сельскохозяйственной статистики, 1890 — səh. 523
- . // Биография.ру. 2011-08-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-15.
- . 2015-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-23.
- (PDF). 2018-11-27 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- . 2020-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 10. Bakı: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redartorluğu. C. Quliyev (red.). 1987. səh. 127.
- . 2020-02-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-11.
- ↑ Фарида Багирова. . 1news.az. 2020-03-17. 2021-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- . 2021-11-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- Павел Посадский. . Газета.ru. 2020-11-11. 2020-11-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- . 2020-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- (PDF). 2021-07-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-06-14.
- (PDF). 2021-07-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-06-14.
- 2011-03-02 at the Wayback Machine - səh. 4
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2020-10-14 at the Wayback Machine
- ↑ . Информационное Агентство Репорт (rus). 2021-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-11.
- ↑ . Информационное Агентство Репорт. 2021-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-11.
- Саид Гариб. . REPORT. 26.06.2021. 2021-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-05.
- . Москва-Баку.ru. 26.06.2021. 2021-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-09-05.
- Феликс Вишневецкий. . 1news.az. 2020-02-01. 2022-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
- . 2021-12-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-24.