Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycanın səfirliklərinə qarşı bir neçə dəfə hücum olmuşdur. 2022-ci ilin avqustunda Azərbaycanın Birləşmiş Krallığın paytaxtı Londonda yerləşən səfirliyinə ""nin üzvü olduğunu iddia edən bir neçə şəxs hücum edərək səfirliyin yerləşdiyi binada Azərbaycan bayrağını çıxarıb yerinə dini şüar yazılmış bayraq taxmış, divarlara, pəncərələrə ərəb dilində şüar yazmış və səsləndirmişdilər. 2022-ci ilin sentyabrında Azərbaycanın Fransanın paytaxtı Paris şəhərində yerləşən səfirliyi səfirlik binasına soxulmağa cəhd edən bir qrup erməni etirazçı tərəfindən hücuma məruz qalmışdır.Fransanın Azərbaycandakı səfiri Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılmış, ona etiraz notası verilmişdir. Fransa rəsmiləri təhlükəsizliyin bərpası və gələcəkdə belə halların baş verməməsi üçün hər cür tədbir gördüklərini bəyan etmişdilər. 11 oktyabr 2022-ci ildə Azərbaycanın ABŞ-nin Vaşinqton şəhərində yerləşən səfirliyinin xidməti avtomobili atəşə tutulmuşdur. Bundan sonra Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ-nin müvəqqəti işlər vəkilini çağıraraq Azərbaycan diplomatik missiyasının təhlükəsizliyini təmin etməyi xahiş etmişdir.

İranda əvvəllər xarici ölkələrin səfirliklərinə hücum halları qeydə alınmışdır. 4 noyabr 1979-cu ildə iranlı tələbələr müxtəlif şüarlarla ABŞ-nin Tehrandakı səfirliyinə basqın etmişdir. Onlar 66 nəfəri girov götürmüş, 13 nəfər isə sonradan azad edilmişdir, lakin səfirlik əməkdaşlarının əksəriyyəti İran girov böhranı zamanı 444 gün girov saxlanılmışdır.

Azərbaycan və Ermənistan 2020-ci ildə Qarabağ uğrunda apardığı müharibədən sonra Azərbaycan ilə İran arasında gərginlik yaranmışdır. Müharibə vaxtı İranın nümayiş etdirdiyi mövqe azərbaycanlı dindarlarda suallar doğurmuş, İrana qarşı skeptik düşüncə və çaşqınlıq yaratmışdır. Müharibə zamanı İran vasitəsilə Ermənistana silahların daşınması ölkədə qızğın müzakirələrə səbəb olmuşdu. Bu, İranın illər ərzində Azərbaycan daxilində yaratdığı imicin müharibə dövründə və sonrasında ciddi zərbə və zədələr almasına səbəb olmuşdur. Müharibədən sonra Zəngəzur dəhlizi ətrafında yaşanan geosiyasi proseslər daha da alovlanmış və İran tərəfinin sərt reaksiyası ilə diqqət çəkmişdir. Başda hökumətə yaxınlığı ilə bilinən media qurumları olmaqla İran mətbuatında Azərbaycan və Türkiyəni təhdid edən yazılar dərc edilir və "şeytanlaşdırma" kampaniyası aparılır.

2022-ci ilin oktyabr ayında İran Azərbaycan sərhədi yaxınlığında hərbi təlimlərə başlamışdır. Milyonlarla etnik azərbaycanlının yaşadığı İran uzun müddətdir ki, Azərbaycanı öz ərazisində separatçı əhval-ruhiyyəni qızışdırmaqda ittiham edir. Türkdilli Azərbaycan İranın tarixi rəqibi Türkiyənin yaxın müttəfiqi olduğu üçün Azərbaycan ilə İran arasında münasibətlər ənənəvi olaraq gərgin olmuşdur. İran Azərbaycanın əsas silah tədarükçüsü olan İsraillə hərbi əməkdaşlığından da şübhələnir və bildirir ki, İsrail Azərbaycan ərazisindən potensial olaraq İrana qarşı körpü kimi istifadə edə bilər.İran Xarici İşlər naziri 2022-ci ildə İsraili Azərbaycanla hərbi mövcudiyyət və gizli ittifaq qurmaqda ittiham etmişdi. 2023-cü ilin yanvarında Azərbaycan İsrailə ilk səfirini təyin etmiş, prezident İlham Əliyev Muxtar Məmmədovun bu vəzifəyə təyin edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.

Hücum 27 yanvar 2023-cü ildə, yerli vaxt ilə səhər saat 08:00 radələrindəAzərbaycan Respublikasının İran İslam Respublikasının paytaxtı Tehran şəhərində yerləşən səfirliyində törədilmişdir. Hücumçu, İran vətəndaşı Yasin Hüseynzadə səfirlik əməkdaşlarının binaya girdiyi anlarda özünün idarə etdiyi avtomobili səfirlik əməkdaşlarının ərazidə saxlanılmış "" markalı avtomobilinə çırpmış, ardınca binanın önündə yerləşən, hücumçunu dayandırmağa cəhd göstərməyən İran mühafizə postunu yan keçərək əlində "Kalaşnikov" markalı avtomat silahla səfirlik binasına daxil olmuş, içəridəki mühafizə postunu yarmış, səfirlik əməkdaşlarına atəş açmışdır. O, başqa otağa qaçan iki nəfərin arxasına düşmüş, üçüncü şəxs isə tüfəngi uzaqlaşdırmaq üçün açıq-aydın cəhdlə təcavüzkarın üstünə qaçmışdır. "RİA Novosti"nin məlumatına görə, hücum edən şəxs diplomatik missiyanın avtomobilini də yandırmağa cəhd etmişdir.

Sosial şəbəkələrdə paylaşılan videoda səfirliyin yaxınlığında boş bir diplomatik mühafizə postunun olduğu, bir nəfərin çöldə park edilmiş avtomobildə yaralı halda olduğu görünür. Ərazidən çəkilmiş görüntülərdə hücumdan sonra səfirliyin qapısında güllə dəlikləri olduğu müşahidə edilir. Həmin günün günorta saatlarında hücumun səfirliyin kamerasından görüntüsü yayılmışdır.

Basqın nəticəsində diplomatik nümayəndəliyin mühafizə xidmətinin rəhbəri, baş leytenant Orxan Rizvan oğlu Əsgərov həlak olmuşdur. Hücumun dəf edilməsi zamanı iki mühafizəçi yaralanmışdır. Onlardan biri, terrorçunu zərərsizləşdirməyə nail olan Vasif Tağıyev çiynindən və çənəsindən güllə yaraları almış, əməliyyat olunmuşdur. Digər yaralanan şəxs də əməliyyat olunmuş və bədənindən güllə çıxarılmışdır. Hücumun baş tutduğu gün verilən məlumata görə, yaralananların vəziyyəti qənaətbəxş idi.

29 yanvarda Orxan Əsgərovun cənazəsi, səfirliyin terror aktı zamanı yaralanmış iki əməkdaşı və Azərbaycan səfirliyinin təxliyə edilmiş əməkdaşları ailə üzvləri daxil olmaqla 53 nəfər Tehranın İmam Xomeyni adına Beynəlxalq Hava Limanından təyyarə ilə Bakıya, Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanına gətirilmişdir. Bundan sonra Əsgərovun cənazəsi Təzə Pir məscidinə gətirilmişdir. Orxan Əsgərov 30 yanvarda, saat 12:00-da İkinci Fəxri Xiyabanda dəfn edilmişdir. Dəfn mərasimində Azərbaycan müdafiə naziri Zakir Həsənov, Azərbaycan müdafiə sənayəsi naziri Mədət Quliyev, Azərbaycan daxili işlər naziri Vilayət Eyvazov, Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Cahid Bağçı,Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə, Müqəddəs Taxt-Tacın Azərbaycandakı apostol nunsisi arxiyepiskop , sədri Robert Mobili, Azərbaycandakı Dağ Yəhudiləri İcmasının rəhbəri Milix Yevdayev və başqaları iştirak etmiş, həmçinin izdiham yaranmışdır.

Hücumu törədən Yasin Hüseynzadə İran vətəndaşıdır, Urmiyada yaşamışdır. O, Bakıdan olan bir qadınla evlənmiş və cütlüyün iki övladı olmuşdur. Hüseynzadənin sözlərinə görə, səfirlik binasına girəndə "Colt" və "Kalaşnikov" markalı odlu silahları üzərində daşıyırdı. O, bu silahları təxminən 5 ay əvvəl satın almış və Urmiya şəhəri yaxınlığındakı kənddə gizlətmişdir. Hüseynzadə, öz sözlərinə görə, 26 yanvarda uşaqları ilə birlikdə özünə məxsus olan minik avtomobilinə minərək Tehrana yola düşmüşdür. Hüseynzadə səhər saat 4-də Tehrana çatmış və avtomobilini Azadi meydanı yaxınlığında saxlamışdır. O, bir neçə saat avtomobildə dincəlmiş, daha sonra Azərbaycan səfirliyinə getmişdir.

Heç kim Tehrandakı hücumun motivini dərhal açıqlamamışdır. İran dövlət mediası hücum haqqında dərhal məlumat verməmişdir. Azərbaycan tərəfi hücumu "terror aktı" kimi qiymətləndirmişdir. Sonradan İran rəsmilərinin verdiyi bəyanatlarda hücumun siyasi motivli olduğuna dair heç bir əlamət yoxdur. İran tərəfi hücumdan çox keçməmiş, məsələ ilə əlaqədar araşdırmalara başladığını açıqlamışdır. Azərbaycan tərəfi də araşdırmalara başladığını bildirmişdir. Hüseynzadə hücumdan sonra əlindəki silahı ataraq əraziyə gələn polisə təslim olmuşdur.İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənani bildirmişdir ki, hücumdan sonra polis və təhlükəsizlik qüvvələrini dərhal müdaxilə etmiş, hücum edən şəxs saxlanılmışdır. Hadisəni törədən şəxs istintaqa cəlb olunmuşdur. Hücum aktı ilə bağlı Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətində Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 12.2, 120.2.1, 12.2, 120.2.4, 12.2, 120.2.11, 12.2, 29, 120.2.7, 12.3, 214.2.1, 12.3, 214.2.3 və 12.2, 228.2.1-ci maddələri ilə cinayət işi başladılmışdır. Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Xələf Xələfov terror hücumu ilə əlaqədar Azərbaycan tərəfində "lazımi qədər tutarlı sübutlar"ın olduğunu qeyd etmişdir. 1 fevralda Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndirici Bürosuna və Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirəyə Azərbaycan tərəfindən kommünike və bəyanat layihələri təqdim edilmişdir, lakin İran tərəfi etiraz etmiş və bu sənədlərin qəbuluna mane olmuşdur.

Tehran polisinin rəisi Sərdar Hüseyn Rəhimi bildirmişdir ki, ilkin istintaqda hücumçunun motivinin şəxsi və ailə problemləri olduğuna inanılır. O, əlavə etmişdir ki, hücum edən şəxs ilk növbədə 14 yaşlı qız və 7 yaşlı oğlanla birlikdə "" markalı avtomobillə inzibati binaya getmişdir. Tehranın Cinayət Prokurorluğunun rəhbəri Məhəmməd Şəhriyarinin sözlərinə görə, ilkin istintaqda təqsirləndirilən şəxs 2022-ci ilin aprel ayında həyat yoldaşının səfirliyə getdiyini və evə qayıtmadığını iddia etmişdir. O, səfirliyə dəfələrlə səfər etdiyi zaman onlardan heç bir cavab almadığını və həyat yoldaşının səfirlikdə olduğunu və onun görüşmək istəmədiyini düşündüyünü bildirmişdir. Yasin Hüseynzadə ardınca demişdir: "Bu səhər mən artıq hazırladığım "Kalaşnikov" tüfəngi ilə səfirliyə getməyə qərar verdim".

İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu ilə əlaqələri olan "Tasnim" xəbər agentliyi yazmışdır ki, "ilin əvvəlində təcavüzkarın həyat yoldaşı ailəsinin digər iki üzvünün köməyi ilə Azərbaycana getmiş və geri qayıtmamışdır". "Tasnim" yazmışdır ki, hücumçunun həyat yoldaşının "keçən ilin aprel ayında Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə baş çəkmiş və bundan sonra evə qayıtmamış", "təqsirləndirilən şəxs Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə çoxsaylı müraciətləri və səfirlik rəsmilərindən lazımi cavab almamasına görə səfirliyə hücum etmək qərarına gəlmişdir". "BBC"-nin farsca xidməti qeyd etmişdir ki, bu açıqlama hücumçunun həyat yoldaşının səfirlikdə olduğunu düşündüyü və buna görə də oraya hücum etdiyi barədə digər məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir.

"Azəri Press Agentliyi" hücumun görüntülərinə və diplomatik kanallara istinad edərək bu məlumatın tamamilə əsassız olduğunu bildirmiş, səfirliyə hücumun terror aktı olduğunu əlavə etmişdir. Sonradan yayılan təhlükəsizlik kameraları görüntülərində də Hüseynzadənin tək olduğu müşahidə edilir. Görüntülər videonun təfərrüatlarına uyğun gəlirdi, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatına uyğun vaxt işarəsi var idi. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat xidməti idarəsinin rəisi Ayxan Hacızadə səfirliyə "hücumun həyata keçirilməsinin şəxsi zəmində olduğunu düşünmədiyi"ni qeyd etmişdir. Hadisə ilə eyni gündə İran polisinin baş komandanı Hüseyn Rəhimini tutduğu vəzifədən azad edərək onun yerinə Abbas Əli Məhəmmədiyanı təyin etmişdir. Səfirliyə hücumun yeni təyinata səbəb olub-olmadığı bəlli deyil. Səfirliyə hücumdan asılı olmayaraq Rəhimini əvəz etmiş ola bilərdi.

Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi hücumun baş tutduğu gün Azərbaycanın İrandakı səfirliyinin əməkdaşlarının evakuasiya ediləcəyini açıqlamışdır. 30 yanvarda Azərbaycan səfirliyin əməkdaşları Tehrandan evakuasiya edilmiş və səfirliyin fəaliyyətini dayandırılmışdır. Həmçinin, İranın Azərbaycandakı səfiri Seyid Abbas Musəvi terror hücumu ilə əlaqədar olaraq Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılmışdır. Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Xələf Xələfov bildirmişdir ki, "Təbrizdəki Baş konsulluğa müraciət etmək" mümkündür. Görüşdə İranda antiazərbaycan kampaniyasını aparıldığından bəhs edilmişdir. Xarici İşlər Nazirliyinin yaydığı bəyanatda "Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına zəruri olmadığı təqdirdə İran İslam Respublikasına səfər etməməyi, səfər edənlərin isə yüksək ehtiyatlılıq nümayiş etdirmələri" tövsiyə olunur.

İran Ədliyyə Nazirliyinin saytında verilən məlumata görə cinayətkar barədə edam hökmü çıxarılıb.

  Əsas məqalə: Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə hücuma reaksiyalar

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev hücumu "terror aktı" kimi qiymətləndirərək onu qınamışdır,Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat xidməti idarəsinin rəisi Ayxan Hacızadə isə səfirliyə hücumda məsuliyyəti İranın daşıdığını əlavə etmişdir. Azərbaycanın İrandakı səfiri Əli Əlizadə,Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri Sahibə Qafarova və Azərbaycanın ədliyyə naziri Fikrət Məmmədov kimi bir çox azərbaycanlı siyasi xadim Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə silahlı hücuma görə məsuliyyət daşıyanların cəzalandırılmasına çağırmışdır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı Elman Nəsirov və Milli Məclisin İctimai birliklər və dini qurumlar komitəsinin üzvü Ceyhun Məmmədov kimi siyasətçilər, o cümlədən Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi hücuma təsir edən amillər kimi İranda aparılan antiazərbaycan kampaniyasını nümunə göstərmişdilər. Həmçinin, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi və Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədri Ziyafət Əsgərov kimi siyasətçilər hücumun "ailə və şəxsi" zəmində olmadığına inandıqlarını bildirmişdilər. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi yaydığı bəyanatda hücumu "qətiyyətlə" pisləmiş, onu "siyasi məqsədli terror aktı kimi qiymətləndirdiyini əlavə etmişdir.

İran Prezidenti İbrahim Rəisi müvafiq orqanlara hücumun araşdırılmasını tapşırmışdır. O, mərhumun yaxınlarına başsağlığını bildirmiş, həmçinin yaralıların tezliklə sağalmasını arzulamışdır.İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmirabdullahyan, Prezident Aparatının siyasi müavini Məhəmməd Cəmşidi,İslam Şurası Məclisi sədrinin birinci müavini Əli Nikzad, İslam Şurası Məclisinin Milli Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komissiyasının rəhbəri ,İranın daxili işlər naziri kimi siyasi xadimlər hücumun "şəxsi zəmində törədildiyi" iddiasına istinad edərək Azərbaycan ilə İran arasındakı münasibətlərin gərginləşməməsinə çağırış etmişdir. Buna baxmayaraq, İranda davam edən etirazlarda daxili etirazçılar hadisə ilə bağlı İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu günahlandırırlar. Etirazçılar beynəlxalq ictimaiyyəti "SEPAH"-ı terror təşkilatı kimi tanımağa çağırmışdılar.

Hücumdan sonra İran azərbaycanlıları Azərbaycanın Təbrizdəki Baş konsulluğunun binası qarşısına gələrək gül dəstələri qoymağa başlamışdılar.İran milli futbol çempionatında çıxış edən, Təbrizin "Traktor" futbol komandası yaydığı açıqlamada "qardaş acısını qardaş çəkər" ifadəsini işlədərək hücumu qınamışdır.

Birləşmiş Krallıq,ABŞ,Rusiya,Türkiyə,İsrail,Ukrayna,Pakistan,İtaliya,Fransa,Misir və Bolqarıstan kimi 120-dən çox ölkənin dövlət başçısı, xarici işlər nazirləri və səfirləri,BMT-nin Baş katibi Antoniu Quterreş,NATO Baş katibinin Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə xüsusi nümayəndəsi Xavyer Kolomina,Avropa İttifaqının Xarici siyasət və Təhlükəsizlik məsələləri üzrə ali nümayəndəsi Cozep Borrellin,Avropa Şurasının Baş katibi ,Türk Dövlətləri Təşkilatının Baş katibi kimi bir çox beynəlxalq təşkilatın təmsilçisi hücumla bağlı həyatını itirənlərə başsağlığı verib, yaralılara şəfa arzulayaraq hücumu pisləmişdir. Xarici liderlər, diplomatlar, siyasətçilər və qurumlar şok, kədər hissi yaşadıqlarını bildirmişdir. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü kimi bir çox ölkə təmsilçiləri İranı Vyana Konvensiyasına hörmət etməyə çağırmışdır.

Azərbaycanlı politoloq Fuad Şahbazovun fikincə, İrandakı Azərbaycan səfirliyinə hücum "iki ölkə arasında son aylarda baş verən diplomatik qarşıdurmanın məntiqi nəticəsidir". O güman etmişdir ki, baş verənlər "planlanmış şəkildə baş verən bir aksiya"dır. Şahbazov hücumun arxasında dayanan səbəblərə ilkin ehtimallardan birinin 2023-cü ilin yanvarında Azərbaycanın İsraildə diplomatik səfirlik açması və ora səfir təyin etməsinin olduğunu bildirmişdir. Onun fikirlərinə görə, Azərbaycan səfirlik əməkdaşlarının Tehrandan evakuasiya edilməsi diplomatik münasibətlərin hələ bir müddət soyuq olacağına işarədir. Politoloq Elçin Mirzəbəyli bidlirmişdir ki, "İranın Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə, təhlükəsizliyinə real təhdid yaratması və Tehrandakı səfirliyə hücum BMT-nin müzakirəsinə çıxarılmalıdır". O, hücumunu "molla rejiminin uzun illərdən bəri apardığı ideoloji, mənəvi, informatik və silahlı terror siyasətinin ən iyrənc nümunəsi" kimi təsvir etmişdir.

Amerikalı ekspert və Hudson İnstitutunun baş elmi işçisi hücumun arxasında İrandakı hakim rejimin dayandığını bildirmişdir. O, əlavə etmişdir: "empirizmə əsaslanan qayda budur ki, İrandakı səfirliyə hücum rejim istəməsəydi, baş verməzdi". "Atlantic Council" Elmi-Tədqiqat Mərkəzinin baş elmi işçisi, Beynəlxalq Vergi və İnvestisiya Məsələləri Mərkəzinin enerji, artım və təhlükəsizlik üzrə direktoru Ariel Koen hücumu İranın "rəsmi Bakıya qarşı düşmən münasibəti" olaraq səciyyələndirmişdir və əlavə etmişdir ki, səfirliyə hücum "İran hakimiyyətinin xəbəri olmadan baş verə bilməzdi". Rusiyalı politoloq, Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Sergey Markov silahlı hücumda "İran hakimiyyətinin əli olduğu"nu bildirmişdir. Onun sözlərinə görə, İran mətbuatında davamlı olaraq "Azərbaycan əleyhinə kampaniya aparılması Tehran hakimiyyətinin günahının bir hissəsidir".

ABŞ-nin "IHS Markit" konsaltinq şirkətinin MDB və Qafqaz ölkələri üzrə baş analitiki Aleksandr Melikişviliyə görə, İran hökumətinin Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə hücuma "səssiz razılıq verməsi" ehtimalı da mövcuddur. O, "hücum edən şəxsin kabinədə oturan iranlı polisə əl yelləməsi"ni əsas gətirərək İran tərəfinin səfirliyi necə qorumasını sorğulamışdır. Həmçinin, fransalı tarixçi və politoloq Maksim Quen də İran polisinin silahlı şəxsin səfirliyə daxil olduğunu görən zaman çox sakit davranmasına diqqət çəkmiş və bunu "indiyə qədər ən güclü sübut" adlandırmışdır. Diplomatiya və Dialoq üzrə Beynəlxalq Şuranın direktoru, fransalı politoloq Erik Qozlan hücum ilə bağlı demişdir ki, bu, "bəzi qüvvələr Qafqazda sülh olmasını istəmə"diyini göstərir.

Terrorizm və təhlükəsizlik üzrə türkiyəli ekspert Abdulla Ağar mühafizə xidmətinin əməkdaşlarını "qəhrəman" adlandırmışdır. Onun sözlərinə görə, əgər əməkdaşlar müdaxilə etməsəydi, hücumun nəticələri çox daha ağır olacaqdı.

•   . DTX. 6. fevral 2023
• Nadeem Shad. . bbc.com (ingilis). BBC News. 27 yanvar 2023. İstifadə tarixi: 27 yanvar 2023.