Yusif Əzima
Yusif Əzima (1911, Təbriz) — siyasətçi, hüquqşünas. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ədliyyə naziri və Azərbaycan Milli Məclisinə Sərabdan seçilən nümayəndə.
| Yusif Əzima | |
|---|---|
  | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1911 |
| Doğum yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Yusif Əzima 1911-ci ildə Təbrizdə anadan olub.[1] İxtisasca hüquqşünas olub.[2] Tudə partiyasının üzvü olduqdan sonra İran Milli Məclisinə keçirilən XIV seçkilərdə Urmiyadan namizəd olub.[3]
1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[4][5][6] Keçirilən seçkilər nəticəsində Yusif Əzima Azərbaycan Milli Məclisinə Sərabdan nümayəndə seçilib.[7] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[8][9] Yusif Əzima qurulmuş hökumətdə Ədliyyə naziri təyin olunub.[10][11][12][13]
1945-ci il dekabrın 21-də baş nazir Seyid Cəfər Pişəvəri, ədliyyə naziri Yusif Əzima və daxili işlər naziri Salamulla Cavid Pəhləvilər dövründə həbs olunmuş və İran hökuməti tərəfindən siyasi məhbus kimi saxlanılan azərbaycanlıların amnistiyası ilə bağlı təkliflə çıxış ediblər.[14] Bu təklifə əsasən həbs müddəti 1 ildən az olanlar həbsdən azad olunmalı, həbs müddəti 1 ildən çox olanların həbs müddəti yarıya qədər azaldılmalı, ömürlük həbs olunanların həbs müddəti 15 ilə qədər azaldılmalı, ölüm hökmü alanların isə həbs müddəti 10 ilə qədər azaldılmalı idi. Bu amnistiya həm də Azərbaycanda mühakimə olunub Tehranda və ya Azərbaycan Milli Hökumətindən kənarda saxlanılan məhbuslara da şamil olunurdu.[14]
1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[15][16] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[16] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[16][15] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[15][17] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[18][19] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[20][21][22] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[23][24] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[17][23] Yusif Əzimanın sonrakı həyatı ilə bağlı fikirlər müxtəlifdir. Bəzi məlumatlara görə Yusif Əzima şah qoşunları tərəfindən həbs olunub, 1948-ci ildə isə həbsdən buraxılıb.[25] Başqa məlumatlara görə isə Milli Hökumət dağıldıqdan sonra öldürülüb.[3]
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 124
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 34
- ↑ 1 2 "سرنوشت بازیگران فرقه دموکرات". مردم سالاری آنلاين (fars). 2020-12-10. İstifadə tarixi: 2025-02-17.
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 114
- ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 161
- ↑ Balayev, 2018. səh. 25
- ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
- ↑ Ağayeva, 2004. səh. 27
- ↑ Həsənov, 2004. səh. 146
- ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
- ↑ Atabaki, 2000. səh. 130
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 196
- ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
- ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
- ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
- ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
- ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
- ↑ Balayev, 2018. səh. 137
- ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
- ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
- ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
- ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
- ↑ "سیف الدینی: حکومت پهلوی در سرکوب فرقه دموکرات، کوتاهی کرد". آذریها (fars). 2019-02-24. 2025-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-17.
- Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
- Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
- Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2025-01-21.
- Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
- Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
- Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
- Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
- Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-13.
- İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
- Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.