Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Salamulla Cavid

Azərbaycan və İran həkimi, siyasətçi, ədəbiyyatşünas
  • Məqalə
  • Müzakirə

Salamulla Cavid (1900, Xalxal, Ərdəbil ostanı – 1986, Tehran) — həkim, siyasətçi, ədəbiyyatçı, Azərbaycan Demokrat Firqəsinın üzvü, Azərbaycan Milli Hökumətinin Daxili İşlər naziri. İranın baş naziri Əhməd Qavam ilə Azərbaycan Milli Hökuməti arasında 13 iyunda razılaşmasının imzalanmasından sonra edilən struktur dəyişiklikləri nəticəsində Azərbaycan valisi olmuş, qurum işğal edilənə qədər də bu vəzifəsində qalmışdır.

Salamulla Cavid
Azərbaycan vilayətinin valisi
mart 1946 – 12 dekabr 1946
Azərbaycan Milli Hökumətinin Daxili İşlər naziri
12 dekabr 1945 – mart 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1900(1900)
Doğum yeri
  • Xalxal, Xalxal mərkəzi bəxşi, Xalxal şəhristanı, Ərdəbil ostanı, İran
Vəfat tarixi 1986(1986) (85–86 yaşında)
Vəfat yeri
  • Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Dəfn yeri
  • Vadi rəhmət qəbiristanlığı
Partiya
  • Ədalət Partiyası,
  • Azərbaycan Demokrat Firqəsi
Fəaliyyəti siyasətçi, həkim
Təltifləri "21 Azər" medalı — 19461946
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1948–1953-cü illərdə Tehranda gizli fəaliyyət göstərən Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Bürosuna rəhbərlik edib. Siyasi fəaliyyətinə görə dəfələrlə həbs olunub. Ömrünün son illərində ədəbiyyatla məşğul olub. Tehranda Azərbaycan Yazarlar və Şairlər Cəmiyyətinin qurulmasında iştirak edib. Ədəbiyyat və tibb sahələrində bir neçə kitabın müəllifidir.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə
    • 1.2 Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra
  • 2 Şəxsi həyatı
  • 3 Əsərləri
  • 4 Mənbə
    • 4.1 İstinadlar
    • 4.2 Ədəbiyyat
  • 5

Həyatı

Salamulla Molla Haşım oğlu Cavid 1900-cü ildə Xalxal bölgəsinin Nirov kəndində anadan olub.[1] Uşaq ikən anasını itirdiyi üçün dayısının ailəsində böyüyüb. İlk təhsilini Molla Hüseyn mədrəsəsində alıb.[2] Dayısı Məhərrəm Nəsrulla oğlu siyasi fikirlərinə, hökumət əleyhinə olduğunu üçün ailəsi daim təqib olunub. Bu təqibdən qurtarmaq üçün o və dayısının ailəsi 1910-cu ildə gizli şəkildə Bakıya köçüblər.[3] Bakıda olduğu dövrdə əvvəlcə Hacı Ənam Xalxalinin məktəbində, sonradan isə "İttihad" məktəbində təhsilini davam etdirib.[1][4][5] 1914-cü ildə məktəbə Məmmədəli Tərbiyət müdir təyin olunduqdan sonra, yaxşı oxuyan uşaqlara maddi yardım göstərilir. Bu yardımdan Salamulla Cavid də istifadə edib. Gimnaziyada təhsil aldığı dövrdə "Təməddün" məktəbində müəllimlik də edib.[4][6] 1916-cı ildə yaradılmış Ədalət Partiyasına üzv olub.[1]

1920-ci ildə Ədalət partiyasının təmsilçisi kimi Şeyx Məhəmnməd Xiyabani ilə əlaqə qurmaq üçün Təbrizə gedib. Lakin o Təbrizə çatanda artıq Xiyabani hökuməti dağılmışdı.[5]

 
Salamulla Cavid, Sadıq Padeqan, Mir Cəfər Pişəvəri, Hacı Mirzə Əli Şəbüstəri, Məhəmməd Biriya, Tağı Şahin

1922-ci ildə Tehranda çap olunan "Həqiqət" qəzetində "Həsənzadə" imzası ilə məqalələr yazıb.[7] 1921-ci ildə Əbülqasım Lahutinin başçılığı altında Təbrizdə baş tutmuş hərəkatda iştirak etdiyi üçün təqibə məruz qalıb.[1][5][8] Məhz buna görə Bakıya qayıdıb və burada tibb təhsilini davam etdirib.[1][5] Ali məktəbi bitirdikdən sonra təkmilləşdirmə kursunu keçmək üçün Moskvaya gedib.[4] Moskvadan qayıtdıqdan sonra 1929-cu ilə kimi Bakıda yaşayıb.[1][9] Daha sonra ailəsi ilə birlikdə İrana gedib. 3 ay Məşhəddə qaldıqdan sonra Tehrana köçüb.[10] Tehrana köçdükdən sonra həyat yoldaşı ilə birlikdə həkimlik ediblər.[11]

1930-cu il dekabrın 27-də Mir Cəfər Pişəvəri həbs olunub.[12] Onun həbsindən sonra Salamulla Cavid də təqiblərə məruz qalıb və 1931-ci il martın 13-də saxlanılıb.[13] 93 gün tək adamlıq kamerada saxlanılıb.[14] Bir müddət sonra onu Qəsri Qacar həbsxanasına köçürüblər.[15] Burada bir müddət tək adamlıq kamerada saxlanıldıqdan sonra Mir Cəfər Pişəvəri ilə birlikdə eyni kamerada saxlanılıb.[16] Həbsdən buraxıldıqdan sonra Kaşana sürgün olunub.[1][16] Salamulla Cavid Kaşanda yaşadığı dövrdə də həyat yoldaşı ilə birlikdə həkimlik edib.[17] 1934-cü ildə Kaşan səhiyyə idarəsinin müdiri təyin olunub.[18] Burada fəaliyyət göstərdikdən sonra 1941-ci ildə ailəsi ilə birlikdə yenidən Tehrana köçüb.[1][19] Tehranda yeni yaradılmış Azərbaycan Demokrat Firqəsinin təbliğatını aparıb.[20]

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə

 
Təbrizdə Bağırxanın büstünün açılış mərasimi, 1946-cı il. Soldan sağa Salamulla Cavid, Zeynalabdin Qiyami, Mir Cəfər Pişəvəri, Hacı Mirzə Əli Şəbüstəri

1945-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Təbrizə köçüb.[21] 1945-ci ilin oktyabrın 2-də Azərbaycan Demokrat Partiyasının birinci təsis qurultayı keçirildi.[22][23][24] Burada ADP-nin nizamnaməsi qəbul olundu, 3 sentyabr müraciətnaməsinin müddəaları bir daha təsdiqləndi.[22][23] Qurultay tərəfindən Mir Cəfər Pişəvəri ADF Mərkəzi Komitəsinin sədri, Mirzə Əli Şəbüstəri və Sadıq Padeqan isə onun müavinləri seçildilər.[22][23] ADF Mərkəzi Komitəsinin İcraiyyə Heyətinin üzvlüyünə Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Əli Şəbüstəri, Sadıq Padeqan, Məhəmməd Biriya, Salamulla Cavid seçildilər.[25][23][26][27]1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Xalq Konqresinin Rəyasət Heyətinə üzv seçilib.[28][29] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 1-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[30][31][32] Keçirilən seçkilər nəticəsində Salamulla Cavid səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Təbrizdən nümayəndə seçilib.[33][34][35] Azərbaycan Milli Hökuməti formalaşdırılanda Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən daxili işlər naziri təyin olunub.[1][36][37][38] 1946-cı il yanvarın 15-də Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı 15 nəfərlik komissiya yaradılıb.[39] Bu komissiyaya Salamulla Cavid də daxil olub.[40][41] 1946-cı ilin may ayında Mir Cəfər Pişəvəri Tehrana danışıqlar üçün getdiyi üçün bir neçə gün onun vəzifəsini icra edib və Azərbaycan Milli Hökumətinin baş naziri olub.[42][43][44]

1946-cı ildə Azərbaycanın valisi təyin olunub.[45][46][47][48] Daha sonra danışıqlar aparmaq üçün iyulda Tehrana yola düşüb.[49] Burada olduğu günlərdə əvvəlcə baş nazir Əhməd Qəvamla daha sonra isə 1946-cı il iyulun 11-də Məhəmməd Rza Pəhləvi ilə görüşüb.[50] Burada 17 gün danışıqlar aparıb və müəyyən uğurlar qazanıb.[51][52] İkinci dəfə 1946-cı il avqust ayının 1-də Salamulla Cavidin rəhbərliyi ilə, Hacı Mirzə Əli Şəbüstəri, Sadıq Padeqan, general Mahmud Pənahiyan, polkovnik Murtəzavi, mayor Toğraidən ibarət olan nümayəndə heyəti Tehrana danışıqlara gedib.[53][54]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[55][56] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[57] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[58][59] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[57][60][61] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[59][62] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[57][63] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[64]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[65][66][67] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[68][69] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[69] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[68][69] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[68][70] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[71][72] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[73][74] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[70][73] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[75][76] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[77][78][79] Bir neçə gün sonra Salamulla Cavid Hacı Mirzə Əli Şəbüstəri ilə birlikdə həbs olunaraq Tehrana aparılıb.[80][81][82]

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra

Tehrana gətirildikdən sonra 7 ay 17 gün ev dustaqlığında qalıb.[83][84] 1947-ci il avqustun 2-də azadlığa buraxılıb.[85][86][84] 1948–1953-cü illərdə Tehranda gizli şəkildə Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Bürosu fəaliyyət göstərib.[87] Bu mərkəzə Salamulla Cavid rəhbərlik edib.[87] Mərkəzi Büronun Güney Azərbaycanın bir çox bölgələrində şöbələri fəaliyyət göstərirdi.[87] Büronun işi gizli şəkildə Azərbaycan türkcəsində qəzetlərin çapı, Azərbaycan cavanlar və qadınlar cəmiyyətlərinin təşkili və Bakıdakı ADF şöbəsi ilə əlaqə qurmaq olub.[88] 1948-ci ilin fevral ayında yenidən həbs olunub və ona 2 il həbs cəzası verilib.[3][89] Məhəmməd Rza Pəhləvinin verdiyi amnistiya qərarı Salamulla Cavidə də şamil olunub və o, 1948-ci il iyul ayında həbsdən azad edilib.[90] 1952-ci ilin avqust ayında Tus şəhərində Mərkəzi Büronun ilk gizli konfransı keçirilib.[91]

 
Salamulla Cavid və Məhəmmədhüseyn Şəhriyar

İranda 1953-cü ildə baş vermiş dövlət çevrilişindən sonra həbs olunub. 15 gün həbsdə saxlanıldıqdan sonra günahsız olduğu üçün azad edilib.[92] 5 ay keçdikdən sonra yenidən həbs olunub. Qəsri Zirehin həbsxanasında 5 ay saxlanıldıqdan sonra günahsız olduğu sübuta yetirilib və o, yenidən azadlığa buraxılıb.[92]

1950-ci illərin ortalarından etibarən Tehranda qurulan bir neçə ədəbi məclislərə qatılıb və daha çox ədəbiyyatla məşğul olub. Bu məclisdə Əli Azəri, Nəsrulla Fəthi, Cabbar Bağçaban, Məhəmmədəli Fərzanə, Bulud Qaraçorlu Səhənd, Həsən Məcidzadə Savalan və başqaları toplaşıb ədəbi müzakirələr aparır, yazdıqları əsərləri dəyərləndirirdilər. Bundan başqa məclis üzvləri "Koroğlu", "Dədə Qorqud" dastanlarını, Mirzə Ələkbər Sabirin "Hophopnamə"sini, Mirzə Əli Möcüzün satirik şeirlərini Azərbaycan türkcəsində, əlyazma halında həvəskarlar arasında yayır və bununla da Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ edirdilər.[83] Tehranda olduğu müddətdə Məhəmmədhüseyn Şəhriyar da bu məclisin görüşlərinə qatılıb.[83] Şah rejimi tərəfindən Azərbaycan türkcəsində kitab çapına icazə verilmədiyi üçün gizli çap etdikləri kitablarda təxəllüslərdən istifadə edirdilər. Salamulla Cavid də Azərbaycan türkcəsində gizli çap etdirdiyi kitablarda "Cad" təxəllüsündən istifadə edib.[83][93] 1964-cü ildə "Dili təkbaşına öyrənmə", 1965-ci ildə isə "Azərbaycan folkloru nümunələri" adlı kitab yazıb.[94][95] 1979-cu ilin aprelində Tehranda Azərbaycan Yazarlar və Şairlər Cəmiyyətinin qurulmasında iştirak edib.[96] 1979-cu ildə Tehranda "Dostlar görüşü" adlı ədəbi dərnək yaradıb.[97] Tibbi mövzularda da "Tibb və müalicə dərsliyi", "Tütün istehsalı və xərçəng xəstəliyi", "Körpələr pərvərişi" adlı kitablar yazıb.[83] İran İslam İnqilabından sonra 1980-ci ildə "Dostlarla görüş" adlı kitabını çap etdirə bilib.[98]

1986-cı ildə Tehranda dünyasını dəyişib.[2] Ölümündən sonra Məhəmmədhüseyn Şəhriyar ona "Doktor Cavid də getdi" şeirini həsr edib.[83] Öz vəsiyyətinə uyğun olaraq ölümündən sonra kitabxanasındakı kitablar Təbriz Milli Kitabxanasına hədiyyə olunub.[83] Öz həyatı və fəaliyyəti ilə bağlı xatirələrini yazıb.[99][100] 2003-cü ildə xatirələri Əkrəm Mişovdağlının tərtibi və redaktorluğu ilə "Doktor Salamulla Cavid. O günün həsrəti ilə (xatirələr)" adı ilə çap olunub.[101]

Şəxsi həyatı

Salamulla Cavid Molla Haşımın ailəsində anadan olmuşdur.[3] O uşaq ikən anası vəfat etdiyinə görə onu, dayısı Məhərrəm Nəsrulla oğlu və dayısının həyat yoldaşı Dürrə xanım böyüdüblər.[3] Bikəxanım xanımla evlənmiş, bu evlilikdən 1929-cu ildə Azad, 1934-cü ildə Nikzad, daha sonra isə Behzad adlı oğulları anadan olmuşdur.[102]

Əsərləri

  • O günün həsrətilə — Bakı, 2005-ci il
  • Tağuti dövründən xatirələrim — Tehran, 1980-ci il
  • Tapmacalar — 1980-ci il
  • Füzulinin Gəncliyi — Tehran, 1983-cü il

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Atabaki, 2000. səh. 120
  2. ↑ 1 2 Ələkbərli, 2021. səh. 388
  3. ↑ 1 2 3 4 Cavid, 2005. səh. 7
  4. ↑ 1 2 3 Ələkbərli, Faiq. Güney Azərbaycanda milli maarifçilik, türkçülük/turançılıq və azərbaycançılıq (PDF) (az.). V. Bakı: Türküstan qəzeti. 2022. 6. 18 iyul 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  5. ↑ 1 2 3 4 Yekani Zare, 2004. səh. 134
  6. ↑ Cavid, 2005. səh. 8
  7. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 31
  8. ↑ Cavid, 2005. səh. 9
  9. ↑ Həsənli, 1998. səh. 248
  10. ↑ Cavid, 2005. səh. 17
  11. ↑ Cavid, 2005. səh. 18
  12. ↑ Rəhimli, Əkrəm. 662 saylı məhbus – S.C.Pişəvəri (PDF) (az.). Bakı: Nurlar NMP. 2019. 18.
  13. ↑ Cavid, 2005. səh. 21
  14. ↑ Cavid, 2005. səh. 22
  15. ↑ Cavid, 2005. səh. 25
  16. ↑ 1 2 Rəhimli, 2009. səh. 167
  17. ↑ Cavid, 2005. səh. 34
  18. ↑ Cavid, 2005. səh. 35
  19. ↑ Cavid, 2005. səh. 39
  20. ↑ Cavid, 2005. səh. 45
  21. ↑ Cavid, 2005. səh. 46
  22. ↑ 1 2 3 Həsənli, 1998. səh. 245
  23. ↑ 1 2 3 4 Ələkbərli, 2021. səh. 120
  24. ↑ Vəkilov, 1991. səh. 71
  25. ↑ Yekani Zare, 2004. səh. 135
  26. ↑ Əhməd, 1998. səh. 43
  27. ↑ Atabaki, 2000. səh. 110
  28. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 255
  29. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 71
  30. ↑ Atabaki, 2000. səh. 114
  31. ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
  32. ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
  33. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 754
  34. ↑ Həsənli, 2006. səh. 156
  35. ↑ Həsənli, 1998. səh. 295
  36. ↑ Образование национального правительства Иранского Азербайджана (PDF) (rus). 6625. Tbilisi: Заря Востока. 18 dekabr 1945. 4.
  37. ↑ Cavid, 2005. səh. 47
  38. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
  39. ↑ Həsənli, 2006. səh. 223
  40. ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 163
  41. ↑ Həsənli, 2024. səh. 59
  42. ↑ Cavid, 2005. səh. 51
  43. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 92
  44. ↑ Rəhimli, Əkrəm. ".C.Pişəvəri Tehran-Təbriz danışıqlarında". Xalq Cəbhəsi qəzeti. 29 dekabr 2016. 13 sentyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 dekabr 2024.
  45. ↑ Tudə XX, 2022. səh. 22
  46. ↑ GOVERNOR-GENERAL OF AZERBAIJAN (ingilis). Sidney: The Sydney Morning Herald. 18 iyun 1946. 1.
  47. ↑ Həsənli, 2006. səh. 386
  48. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 128
  49. ↑ Cavid, 2005. səh. 52
  50. ↑ Həsənli, 2006. səh. 387
  51. ↑ Rəhimli, Əkrəm. "Tehran-Təbriz danışıqları, milli hökumətin süqutunun əlamətləri - 22-ci yazı". Xalq Cəbhəsi qəzeti. 15 oktyabr 2019. İstifadə tarixi: 12 dekabr 2024.
  52. ↑ Cavid, 2005. səh. 57
  53. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 133
  54. ↑ Cavid, 2005. səh. 59
  55. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 4 yanvar 2015. 4 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  56. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  57. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  58. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 8 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  59. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  60. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  61. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  62. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  63. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
  64. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  65. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  66. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  67. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  68. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  69. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  70. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  71. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  72. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  73. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  74. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  75. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  76. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
  77. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  78. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  79. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  80. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 132
  81. ↑ Cavid, 2005. səh. 65
  82. ↑ Həsənli, 2006. səh. 449
  83. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Mirzəyeva, Lətifə. "Salamulla Cavid". Respublika qəzeti. 24 sentyabr 2020. İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  84. ↑ 1 2 Həsənli, 2024. səh. 566
  85. ↑ Cavid, 2005. səh. 68
  86. ↑ Zülfqarlı, Məhərrəm. Tarixşünaslıq (1920-1991-ci illər) (PDF) (az.). Bakı. 2017. 210.
  87. ↑ 1 2 3 Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 280
  88. ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 133
  89. ↑ Bayramzadə, 2016. səh. 210
  90. ↑ Cavid, 2005. səh. 75
  91. ↑ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 281
  92. ↑ 1 2 Cavid, 2005. səh. 77
  93. ↑ Paşayev, Aydın. Azərbaycan təxəllüslərinin izahlı sözlüyü (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. 57.
  94. ↑ Cavid, 2005. səh. 79
  95. ↑ Tağıyeva,Rəhimli,Bayramzadə, 2000. səh. 330
  96. ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 146
  97. ↑ İsmayılov, Güləddin. "Qaflanti Murədəli Qureyşi". Azərbaycan Demokrat Firqəsi. 21 sentyabr 2021. 27 sentyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 dekabr 2024.
  98. ↑ Cavid, 2005. səh. 78
  99. ↑ Şirinoğlu, 2023. səh. 28
  100. ↑ Balayev, 2018. səh. 15
  101. ↑ "AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunda Əkrəm Rəhimlinin 85 illik yubileyi qeyd olunub". Report İnformasiya Agentliyi (az.). 21 iyun 2020. İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  102. ↑ Cavid, 2005. səh. 5-6

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
  • "Azərbaycan" qəzeti I. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). I. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2022. səh. 928. ISBN 978-9952-556-47-6.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 978-9952-37-091-1.
  • Bayramzadə, Səməd. Южный Азербайджан: от "21 Азер"а до "белой революции" в Иране (az.). Bakı: Tərəqqi nəşriyyatı. 2016. səh. 334. ISBN 978-9952-8299-7-6. 8 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2024.
  • Cavid, Salamulla. O günün həsrəti ilə (PDF) (az.). Bakı: Yurd nəşriyyatı. 2005. səh. 63. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 9 dekabr 2024.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2 may 2023. İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  • Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 978-9952-81-76-0-7. 3 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2024.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 28 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 mart 2025.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
  • Əhməd, Vüqar. M.C.Pişəvəri: “Həyatı, mühiti və yaradıcılığı" (az.). Bakı: Göytürk nəşriyyatı. 1998. səh. 248.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həsənli, Cəmil. Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2024. səh. 600.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5 – 91017 – 012 – 0. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  • Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. ISBN 5–91017–012–0. 4 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 dekabr 2024.
  • Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
  • Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 978-9952-8312-8-3. 7 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2024.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən qızıl səhifələr (PDF) (az.). Təbriz: Elmiyyə Mətbəəsi. 1946. səh. 163. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 yanvar 2025.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2024.
  • Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
  • Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
  • Şirinoğlu, Vaqif. Güney Azərbaycanlıların milli-azadlıq hərəkatı (1941-1946-cı illər) tarixinin tarixşünaslığı (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2023. səh. 394.
  • Tağıyeva, Şövkət; Rəhimli, Əkrəm; Bayramzadə, Səməd. Güney Azərbaycan (az.). Bakı: Orxan NPM. 2000. səh. 517. 3 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2024.
  • Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (az.). XX. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2022. səh. 336.
  • Yekani Zare, Pərviz. میرزا نوراله خان یکانی زارع از پس غبار زمان (fars). Urmiya: Yaz nəşriyyatı. 2004. səh. 156. ISBN 978-964-95129-8-5.
  • Vəkilov, Cavanşir. Azərbaycan Respublikası və İran: 40-cı illər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1991. səh. 136. ISBN 5806604969.

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Salamulla_Cavid&oldid=8356420"
Informasiya Melumat Axtar