Lidiya Moiseyovna Yezerskaya (rus. Ревекка Моисеевна Фиалка ; 2 mart 1888, Timkoviçi[d], Minsk quberniyası[d] – 1975, Moskva) — Rusiya inqilabçısı, XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasında inqilabi terrorun iştirakçısı. O, Sosialist İnqilab Partiyasının və onun döyüş qanadının üzvü olub.
| Revekka Fialka | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 2 mart 1888 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1975 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |
 Rusiya imperiyası SSRİ |
| Milliyyəti | yəhudi |
| Dini | ateist |
| Fəaliyyəti | inqilabi hərəkatın iştirakçısı |
Revekka Fialka 1888-ci ildə Minsk quberniyasının Timkoviçi şəhərində (hazırda Belarus, Minsk vilayətinin Kopıl rayonu) ivrit dili müəllimi Moişe-Qirş Noximoviç Fialko (1852-?) və onun həyat yoldaşı Xaya (1855-1900) ailəsində anadan olub. Ailə sonradan Kişinyova köçəndə onun hələ bir yaşı yox idi. Kiçik qardaşı Şloma artıq 1889-cu ilin iyulunda Kişinyovda anadan olub. O, Kişinyov Yəhudi Qızlar üçün Peşəkar Məktəbində təhsil alıb, burada təlim rus və yəhudi dillərində aparılıb və məktəb fənlərinə əlavə olaraq sənətkarlıq təcrübəsi də var idi. Onun anası 1900-cü il yanvarın 18-də Kişinyovda qızı 11 yaşında olarkən vəfat etdi və elə həmin il atası orada ikinci dəfə Raxla Mixelevna Dikşteynlə (həmçinin Lyaxoviçdən dul qalmış, 1847-?) rəsmi nigaha daxil oldu.[1]
Revekka Fialka 1903-cü ildə məktəbi şəhər hökuməti imtahanından keçərək tikişçi şagirdi adı ilə bitirib. Bir müddət tikiş emalatxanasında işləyib. Hələ məktəbin son kursunda oxuyarkən o, inqilabi hərəkatın ideyaları ilə bəhrələnib. Əvvəlcə onun fəaliyyəti dərnəkləri ziyarət etmək, görüşlər keçirmək və qeyri-qanuni ədəbiyyat oxumaqdan ibarət olub. 1904-cü ildə Fialka Sosialist İnqilabçılar Partiyasının gizli təşkilatına qoşulub və onun adından təbliğat işi aparıb.
1905-ci ilin əvvəlində Revekka Fialka partiya adından mərmi istehsalına kömək etmək üçün Odessaya yola düşüb. Burdan bir neçə dəfə dinamit əldə etmək üçün Kişinyova gedib. Oradan dinamiti Odessadakı təhlükəsiz bir evə gətirirdi. Bu evdə həmçinin gizli mətbəədə nəşr olunmuş qadağan edilmiş ədəbiyyat və şriftlər də saxlanılırdı. Onları da Revekka Fialka Kişinyovdan gətirmişdi. 1905-ci ilin yayında Fialka və onun yoldaşı Aleksandr Lappe Odessadakı təhlükəsiz evdə həbs edildilər.[2]
Revekka Fialka və digər inqilabçılar hərbi dairə məhkəməsi tərəfindən mühakimə olunub. İki təqsirləndirilən inqilabçıya məhkəmənin gedişində Pavel Qalperin də qoşulub. Hər üç gənc inqilabçı 20 il ağır işlərə məhkum edilib. Lakin Fialka azyaşlı olduğu üçün cəzasının üçdə biri azaldıldı və son cəza 13 il bir neçə ay təyin olundu. 1906-cı ilin yanvarında Fialka katorqaya ağır işlərə göndərildi. İyul ayına qədər qaldığı Butırka tranzit həbsxanasında Fialka edam cəzasına məhkum edilmiş, sonradan ömürlük həbs cəzası ilə əvəzlənmiş beş məşhur qadın inqilabçı-terrorçu ilə tanış oldu. Belə ki, o zaman Aleksandra İzmailoviç, Mariya Spiridonova, Anastasiya Bitsenko, İrina Kaxovskaya və Mariya Şkolnikdə Buturkada həbsdə yatırdılar.
Nerçinsk katorqasında sürgünə göndəriləndə qatar hər bir stansiyadan keçəndə məhbus qatarında “Sosialist İnqilabçılığın Anası”nın olduğunu eşidən izdiham onu salamlayır təntənəli yığıncaqlar və mitinqlər təşkil edirdi. İzmailoviç sonradan xatirələrində bu hadisəni belə xatırlayırdı: "Gündüzlər, axşamlar, gecələr hər dayanacaqda (pəncərələri döyüb bizi oyandırırdılar) – camaat özünü unudacaq dərəcədə sevinirdi. Bizi görməyin sevinci, qadınlara olan məhəbbət insanı vəcdə gətirirdi. Bizi salamlamaq üçün stansiyaya on-yüz minlərlə insan axışıb gəlirdi. Onlar sevinc göz yaşları, bəzən də dəli hönkürtü ilə ağlayırdılar ki, bu da bizə heyrətamiz təsir bağışlayırdı. İçlərindəki alovu, sevinci necə ifadə edəcəklərini bilmədən ona çiçəklər yağdırırdılar. Cırıq və nimdaş paltar geyinən fəhlələr həyəcandan titrəyərək əllərində olan mis sikkələri vaqonun pəncərələrinə uzadırdılar. Stansiyalarda süd satan qadınlar qarovulçulara süd qabları verirdilər - "onları bizim qadınlar üçün götürün" qışqırırdılar. Xanımlar üzüklərini, hörmətli bəylər saatlarını çıxarıb verirdilər. Yadımdadır, bir ayağı qoltuqağa söykənən bir dənizçi, müharibədən qayıdarkən ondan bir neçə siqaret və bir mis sikkə götürmək üçün sədəqə istədi <…> Həmişə olduğu kimi, pəncərələrə sonsuz sayda konfet qutuları, portağal, peçenye (bütün yol boyu şirniyyat atəşinə tutlmuşduq), qəzetlər, sayı bilinməyən çiçəklər və mis, gümüş pullar (bəzən iki-beş qəpiyə qədər) atırdılar. Neçə dəfə bütün stansiyalarda qarşımıza çıxanlara pula ehtiyacımız olmadığını, altı nəfərin heç nəyə ehtiyacı olmadığını söylədik. Xeyli sayda xəz papaqlar əldən-ələ sürətlə dolaşmağa davam etdi və qarovul rəisi polkovnikimizə təhvil verildi" - O.V.Budnitskinin müəllifi olduğu "Rusiyanın qadın terrorçuları. Fədakar qatillər" əsərindən bir parça.[3]
1906-cı ilin avqustunda terrorçular Akatuyev cəzaçəkmə müəssisəsinə gəldilər. Əvvəlcə siyasi məhbusların saxlanması rejimi kifayət qədər yumşaq idi, lakin 1907-ci ilin qışında bir neçə qaçışdan sonra 6 terrorçunun əsasən cinayət törətməkdə günahlandırılan qadınların saxlandığı Maltsevskaya həbsxanasına köçürülməsinə qərar verildi. Həbsxana rəhbərliyinin Fialka və onun yoldaşlarına münasibəti sərt idi, bu da inqilabçıları öz hüquqları uğrunda mübarizəyə sövq edirdi (kitab oxumaq, qohumlarla yazışmaq və s.).[4]
1910-cu ilin sonunda Fialka Barguzinski rayonunun Çitkanskaya volostunda daimi məskunlaşmaya göndərildi. 1915-ci ilin sonuna qədər hətta bölgə ətrafında hərəkət etmək hüququ olmadan Barguzində qaldı. Sürgündə olarkən Fialka yoldaşlarına qaçışların hazırlanmasında köməklik edirdi və qeyri-qanuni qarşılıqlı yardım fondunun üzvü idi.[5]
1916-cı ilin əvvəlində Fialka Amurun Svobodnı şəhərinə (1917-ci ilə qədər - Alekseyevsk) köçüb və 1923-cü ilə qədər orada yaşayıb. 1917-ci ildə Revekka Fialka Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinə üzv seçilib. 1919-cu ildə Fialka Semyonovçular tərəfindən həbs olunub, lakin Yaponiya kəşfiyyatı tərəfindən sorğu-sual edildikdən və qısa müddətə həbsdən sonra sərbəst buraxılıb.
1923-cü ilin sonunda Fialka ailəsi ilə birlikdə Xabarovska köçüb. O, 1926-1931-ci illərdə Vladivostokda yaşayıb. Həm Xabarovskda, həm də Vladivostokda müxtəlif komissiyalarda Xabarovsk və Vladivostok xüsusi siyasi məhbuslar idarəsi Şurasının üzvü kimi çalışıb. 1931-ci ilin ortalarında Moskvaya köçüb və o vaxtdan 1935-ci ilə qədər Siyasi Məhbuslar Cəmiyyətinin uşaq komissiyasında çalışıb. 1935-ci ildən sonra daimi bir mənzil aldıqdan sonra Fialka 1946-cı ilə qədər mənzil idarəsində mədəniyyət komissiyasında çalışıb.
Revekka Fialka 1975-ci ildə Moskvada vəfat edib.
- Həyat yoldaşı - Sigizmund Qustavoviç Raçinski (1882-1938) Ximkraska artelinin baş mühasib müavini olub. Böyük təmizləmə zamanı o, əksinqilabi Sosialist İnqilabçılar təşkilatına mənsub olmaqda ittiham edilərək həbs edilib və NKVD üçlüyünün qərarı ilə 1938-ci il iyunun 4-də Butovo poliqonunda güllələnib. 1956-cı il mayın 14-də reabilitasiya olunub. Arvadına ərinin taleyindən xəbər verilməyib. 1956-cı ilin iyulunda Revekka Fialka ərinin taleyi barədə ona məlumat vermək xahişi ilə DTK ilə əlaqə saxlayıb, lakin o zaman da ona Raçinskinin guya 1941-ci ildə beyin qanamasından öldüyü bildirilib.
Böyük Vətən müharibəsi illərində Revekka Moiseyevna təxliyə edilib. Evakuasiyadan qayıtdıqdan sonra o, Kuybışev regional sosial təminat idarəsinin aktiv şöbəsində işləyib, pensiyaçıların müayinəsi və onlara xidmət göstərilməsi üçün müxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirib. Sonrakı illərdə Fialka qeyri-müntəzəm işləyib, lakin Sovetlərə seçkilər və zaymlar üçün kampaniyalarda iştirak edib.
- Uşaqları: Çarna Sigizmundovna Raçinska (1913-2001) və Zbiqnev Ziqmuntoviç Raçinski (1921-2018), tərcüməçi kimi çalışıblar.
- Nəvələri: 2022-ci ildə "Nobel" sülh mükafatının təqdimetmə mərasimində “Memorial”ı təmsil edən Beynəlxalq “Memorial” Cəmiyyətinin İdarə Heyətinin sədri Yan Raçinski (22 mart 2018-ci ildən);[6] Andrey Raçinski (1956-2016), bioloq, “Katında öldürüldü” və “Kalində öldürüldü, Mednoyedə basdırıldı” cildlərinin tərtibçisi; Memorial cəmiyyətinin fəalı Stanislav Raçinski.
- Qardaşı - Nathan Moiseyeviç Fialko (1881-1960) - Amerika psixiatrı və yazıçısı, digərləri arasında "Yeni Şəhər" distopiyasının müəllifi (1925); 1903-cü ildə ABŞ-a mühacirət edib.
- ↑ Записи о браках и разводах в Кишинёве Arxiv surəti 11 dekabr 2022 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ Sally A. Boniece. "The Spiridonova Case, 1906: Terror, Myth and Martyrdom,". Evanston: Northwestern University Press. Anthony Anemone. 2010. 127–151. ISBN 978-0810126923.
- ↑ Будницкий О. В. . Женщины-террористки России. Бескорыстные убийцы. Феникс. 1999. 224. ISBN 999-00-1401858-0.
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 310
- ↑ Maxwell, 1990. səh. 304; Rabinowitch, 1995. səh. 430.
- ↑ Сергеева Л. Г. Конец прекрасной эпохи // Журнал «Знамя». № 7. 2016. 2019-03-26 tarixində arxivləşdirilib.