Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Möhsün Milaniyan

Azərbaycanlı hərbçi, siyasətçi. Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun generalı, Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü.
  • Məqalə
  • Müzakirə

Möhsün Milaniyan (1908, Tehran – 1988) ― hərbçi, siyasətçi, alim. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Daxili İşlər nazirinin müavini, Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun baş qərargahının üzvü və Qızılbaş Xalq Qoşunlarının generalı.

Möhsün Milaniyan
Azərbaycan Milli Hökumətinin Daxili İşlər nazirinin müavini
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1908(1908)
Doğum yeri
  • Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Vəfat tarixi 1988(1988) (79–80 yaşında)
Partiya
  • İran Tudə Partiyası (1943–1945),
  • Azərbaycan Demokrat Firqəsi (1945–1988)
Fəaliyyəti zabit, siyasətçi
Rütbəsi
  • general
Təltifləri "21 Azər" medalı — 19461946

Şah ordusunda xidmətdə ikən Tudə Partiyasının gizli hərbi təşkilatına üzv olub. Siyasi fəaliyyətinə görə həbs olunub. 1945-ci ildə həbsdən qaçaraq Təbrizə gəlib və Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub. Ərdəbilin və Urmiyanın şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edən fədailərə başçılıq edib. Təbrizdə açılmış Polis Akademiyasının direktoru və Marağa, Tikantəpə,Hulasu cəbhələrində şah ordusuna qarşı döyüşən fədailərin başçısı təyin olunub. Milli Hökumətin qurulması uğrunda göstərdiyi şücaətə görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra mühacirət edib. 1947-ci ildə Bakıda fəaliyyətini bərpa etmiş Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub. Bakıda və Moskvada təhsilini davam etdirib və hüquq elmləri doktoru adını alıb.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 21 Azər hərəkatında
    • 1.2 Sonrakı həyatı
  • 2 Mənbə
    • 2.1 İstinadlar
    • 2.2 Ədəbiyyat
    • 2.3 Yazdığı kitablar

Həyatı

Möhsün Məmmədcəfər oğlu Milaniyan[1] 1908-ci ildə anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Tehranda Hərbi Akdemiyada təhsil alıb. Müxtəlif bölgələrdə xidmət edib və şah ordusunda polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlib. 1943-cü ildə Tudə Partiyasına üzv olub. Siyasi fəaliyyətinə görə həbs olunub. 1945-ci ildə həbsdən qaçaraq Təbrizə gəlib və Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[2]

21 Azər hərəkatında

21 Azər hərəkatında iştirak edib. Ərdəbildə[3] və Urmiyada fədai dəstələrinin formalaşdırılmasında iştirak edib. Eləcə də bu bölgələrin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edən fədailərə başçılıq edib.[2]

1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[4][5] Salamulla Cavid Daxili İşlər naziri kimi təsdiq olunduqdan sonra Nurulla xan Yekani və Möhsün Milaniyanı özünə müavin təyin edib.[6]

Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisi 1945-ci il dekabrın 20-də "Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının yaradılması haqqında qanun qəbul edib.[7][8] Hökumət yeni yaranmış qoşuna Şah İsmayıl Xətainin öz ordusuna verdiyi "Qızılbaş" adını verdi. Cəfər Kavian, Mir Cəfər Pişəvəri tərəfindən Xalq qoşunları naziri təyin olundu.[9][10][11] Qızılbaş Xalq Qoşunlarının baş hərbi qərargahı yaradıldı.[7][12] Bu qərargaha Cəfər Kavian, Əbdülqasım Əzimi, Qulam Yəhya, Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Rəbi Kəbiri, Mahmud Pənahiyan, Abdin Nəvai, Möhsün Milaniyan və Əbdülrza Azər üzv seçildilər.[7][8][13] Qısa müddətdə təşkil olunan xalq qoşunlarının tərkibində müxtəlif rütbəli 300 zabit toplandı.[14] 14 zabitə polkovnik, 8 zabitə isə general rütbəsi verildi. General rütbəsi alanlardan biri də Möhsün Milaniyan idi.[15] Ümumilikdə qoşunların sayı 18.000 nəfərə çatdırıldı.[14] Bir neçə hərbi məktəb açıldı.[16]

Möhsün Milaniyan 1946-cı ilin mart ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün və Milli Hökumətin qurulmasında göstərdiyi şücaətə görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[2] Təbrizdə açılmış Polis Akademiyasının direktoru təyin olunub.[13][12] 1946-cı ilin sonlarında Marağa, Tikantəpə və Hulasu cəbhələrində şah ordusuna qarşı döyüşən fədailərin başçısı təyin olunub.[2]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[17][18] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[19] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[20][21] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[19][22][23] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[21][24] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[19][25] Lakin bu istəyi də cavabsız qaldı.[26]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarının və fədai qüvvələrinin şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmələri və döyüş meydanlarını tərk etmələri haqda qərar verdi.[27][28][29] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[30][31] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[31] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[30][31] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[30][32] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[33][34] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[35][36] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[32][35] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[37][38] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[39][40][41]

Sonrakı həyatı

Möhsün Milaniyan Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib.[42] Mir Cəfər Bağırovun göstərişi ilə o və digər firqə rəhbərləri əvvəlcə Mərdəkanda yerləşdiriliblər.[43] 1947-ci ildə Bakıda Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsi bərpa olundu.[44] 1953-cü ilin iyun ayında Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin üzvlərinin sayı 12-dən 15-ə çatdırıldı. Komitəyə seçilən 15 nəfərdən biri də Möhsün Milaniyan oldu.[1] Milaniyan Bakıda və Moskvada[45] təhsilini davam etdirib və hüquq elmləri doktoru adını alıb.[2]

1988-ci ildə dünyasını dəyişib.[2]

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Balayev, 2018. səh. 86
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 İsmayılov, Güləddin. "General Möhsün Milaniyan". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  3. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 335
  4. ↑ Balayev, 2018. səh. 25
  5. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  6. ↑ "Azərbaycan" qəzeti II, 2020. səh. 1155
  7. ↑ 1 2 3 Qasımlı, 2012. səh. 49
  8. ↑ 1 2 "Azərbaycan Demokrat Firqəsinin xalqa müraciətində nə deyilirdi?". Aznews.az (az.). 5 sentyabr 2024. 7 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 dekabr 2024.
  9. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 76
  10. ↑ Həsənli, 2006. səh. 167
  11. ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 76
  12. ↑ 1 2 Çingizoğlu, Ənvər. "Mahmud Pənahiyan - Pənahəli xanın kommunist törəməsi". xudaferin.eu (az.). 4 may 2020. 16 iyul 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  13. ↑ 1 2 Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 dekabr 2024.
  14. ↑ 1 2 Назирли, Шамистан. "Генерал Кавиан". Газета "Каспий" (rus). 5 iyun 2015. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 dekabr 2024.
  15. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 115
  16. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 42
  17. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 4 yanvar 2015. 4 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  18. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  19. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  20. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 106
  21. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  22. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  23. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  24. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  25. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  26. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  27. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  28. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  29. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  30. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  31. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  32. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  33. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162. 12 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  34. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  35. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  36. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  37. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  38. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 155
  39. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  40. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  41. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  42. ↑ Yəhya, 2006. səh. 82
  43. ↑ Həsənli, 2006. səh. 456
  44. ↑ Qəribli, 2014. səh. 185
  45. ↑ Çingizoğlu, Ənvər. "Əbdüssəməd mirzə Kambəxş: "Qırmızı şahzadə"". Reyting.az. 22 aprel 2020. 27 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 sentyabr 2025.

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549. 19 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • "Azərbaycan" qəzeti II. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). II. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2020. səh. 1627.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911. 23 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535. 9 mart 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. 2 may 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 28 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600. 22 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48. 23 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394. 25 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Qasımlı, Aydın. Güney Azərbaycan Türkləri son 100 ildə (PDF) (az.). Bakı: Adiloğlu nəşriyyatı. 2012. səh. 202. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Qəribli, İslam. Ədəbiyyat sərhəd tanımır (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. səh. 262. 2 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 sentyabr 2025.
  • Yəhya, Qulam. General Qulam Yəhya: Xatirələr (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2006. səh. 188.
  • Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 7 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2025.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2024.
  • Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064. 14 iyul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 oktyabr 2025.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.

Yazdığı kitablar

  • Государственный строй современного Ирана / 1973-cü il, Moskva.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Möhsün_Milaniyan&oldid=8356389"
Informasiya Melumat Axtar