Karma yoqa

Bhagavad Gitaya görə,Krişnanın sözlərinə əsasən,Karma yoqa "başqalarının xeyri üçün görülən mənfəətsiz fəaliyyət" kimi ruhani təcrübədir.Karma yoqa,iş vasitəsilə mokşaya (ruhani azadlığa) çatma yoludur.Bu yol,əməyin nəticələrinə bağlı olmadan,yalnız doğru vəzifəni yerinə yetirmək,mükafat və ya nəticələrdən asılı olmadan əlimizdən gələni etmək deməkdir.Hinduizm kontekstində bu konsept "seva" kimi tanınır.Yəni başqalarına mənfəətsiz xidmət göstərmək ruhani praktikaya çevrilir.

Hindu mətnlərinə görə,insanın əməyin nəticələrini əldə etməyə meyli normaldır,lakin yalnız nəticələrə və dərhal müsbət təsirlərə bağlanmaq "dharma"ya (əxlaqi və düzgün hərəkət) zərər verə bilər.Bilimoria qeyd edir ki,Karma yoqa "əxlaqi baxımdan incə tənzimlənmiş hərəkət"dir.Fəlsəfə və Asiya tədqiqatları professoru Stiven Fillipsə görə,Karma yoqada yalnız "dharma" uyğun hərəkət məqsədə uyğundur.Burada insan öz şəxsi maraqlarını və xüsusi rolunu ikinci plana keçirir.Karma yoqi isə bütün tərəflərin,bütün canlıların və Prakrti elementlərinin maraqlarını öbyektiv nəzərə alaraq düzgün hərəkət edir.Buna baxmayaraq,Fillips əlavə edir ki,bəzi şərhçilər razılaşmır və iddia edirlər ki,istənilən fəaliyyət Karma yoqa kimi həyata keçirilə bilər və bu fəaliyyət mütləq dharma ilə uyğun olmalıdır deyə şərt yoxdur.

Karma yoqa haqqında Bilimoria qeyd edir ki,bu anlayış emosiyaların və istəklərin inkarı demək deyil.Karma yoqa daha çox "bərabərlik və tarazlıq" əsasında fəaliyyət olaraq başa düşülür.Burada laqeydlik,tərəfsizlik mövcuddur və bir tərəfli yanaşmadan,qorxudan,hərislikdən,özünü və ya müəyyən qrupu üstün tutmaqdan,özünə yazığı gəlməkdən,özünü şişirtməkdən və ya hər hansı ifrat reaksiyadan uzaq qalmaq tələb olunur.Harold Coward (Hind dini ənənələri üzrə professor) bildirir ki,karma yoqi öz vəzifəsini yerinə yetirir.İstər evdar qadın,ana,tibb bacısı,dülgər,təmizlik işçisi olsun və bunu öz şöhrəti,imtiyazı və ya maddi mükafat üçün deyil,sadəcə olaraq Tanrıya xidmətdə bir həsrət forması kimi icra edilir.

Phillipsə görə,karma yoqa "istənilən fəaliyyətə - istər peşə,istərsə də ailə işlərinə" aid ola bilər.Burada yoqi öz fəaliyyətini başqalarınının xeyrinə fədakarcasına yerinə yetirir.Bu yanaşma,əsasən özünü təkmilləşdirmə və özünü dərkə yönələn,adətən isə təcrid və meditativ introspeksiya ilə müşayiət olunan digər yoqa formalarından fərqlənir.Phillips əlavə edir ki,"maraqsız fəaliyyət" ideyası yalnız Hinduizmə məxsus deyil.Oxşar şəkildə arzudan uzaq,maraqsız həyat tərzi barədə göstərişlər Buddizm və Caynizmdə də rahiblər və rahibələr üçün mövcuddur.

Karma yoqa prosesinə dair ümumi bir icmal təqdim edir.Mətnə görə,doğru məqsədə və həmfikir insanlara qarşı fədakar xidmət,düzgün niyyət və münasibətlə yerinə yetirdikdə,bu,ibadət və mənəviyyatın bir forması hesab olunur.Bhagavad Gita,3.19-cu misrasında Krişna belə deyir:

• "Ona görə də,bağlılıq olmadan daim yerinə yetirilməsi vacib olan işi gör.Çünki bağlılıq olmadan fəaliyyət göstərən insan ali məqsədə (mükəmməlliyə,mokşaya) nail olur."

• "Odur ki,fəaliyyətin nəticələrinə bağlılıq göstərmədən,hər kəs öz vəzifəsini yerinə yetirməlidir.Çünki bağlılıq olmadan işləyən insan ali məqsədə uca olanla birliyə çatır."

Bhagavad Gitanın 3.4-cü misralarında (şloka) qeyd olunur ki,fəaliyyətə başlamamaq və ya işdən qaçmaq insanı bağlardan azad etmir.Eynilə dünyadan imtina edib rahib libası geyinmək də avtomatik olaraq insanı mənəvi etməz.3.5-ci misrasında isə aydınlaşdırır ki,hərəkətsizlik canlı varlıqlar üçün mümkün deyil,mövcudluğun təbiəti elədir ki,canlılar daim bədən,ağıl və ya ətraf mühit vasitəsilə fəaliyyət göstərirlər və bir an belə fəaliyyətsiz qala bilmirlər.Bhagavad Gitanın 3ş6-3ş8-ci misralarında bildirilir ki,insanın fəaliyyəti bəzən bədən tərəfindən şərtlənə və ya xaici təsirlər tərəfindən darə oluna bilər.Əksinə,fəaliyyət daxili düşüncə,əsl mənlik - Atman və ya Brahman tərəfindən də istiqamətləndirilə bilər.Birinci halda fəaliyyət bağlanma (karma bandha) yaradır,ikinci halda isə azadlığa yol açır.Mənəvi azadlıq və həqiqi səadətə aparan yol,nəticələrə,uğur və ya uğursuzluğa bağlılıq göstərmədən insanın bacardığının ən yaxşısını etməsidir.Bhawukun sözlərinə görə,belə nişkama karma (nişkamakarma - nəticələrə bağlılıq olmadan fəaliyyət) praktikasını həyata keçirən karma yoqi "daxilə yönəlmiş,mahiyyətcə doyurucu və məmnunluq bəxş edən bir səyahət"i izləyir.

Maraqsız fəaliyyət anlayışının əsas məntiqi ondan ibarətdir ki,insan nə qədər çox mükafat və nəticə gözləntisi ilə hərəkət edərsə,bir o qədər məyusluq,frustrasiya və ya özünə zərərverici davranışa meylli ola bilər.Digər tərəfdən,insan nə qədər çox "maraqsız fəaliyyət" prinsipinə sadiq qalarsa,bir o qədər dharma (əxlaqi ölçü) amilini nəzərə alır,fəaliyyətin digər tərəflərinə diqqət yetirir,öz bacarığının ən yaxşısını göstərməyə çalışır və bu,onu azadlaşdırıcı özünü gücləndirməyə gətirib çıxarır.

Bhagavad Gitanın 5-ci fəslinə gör,həm sannyasa (imtina,monastik həyat),həm də karma yoqa azadlığa aparan vasitələrdir.Bununla belə,mətn karma yoqanı üstün tutur və bildirir ki,özünü karma yoqaya həsr edən hər kəs nə nifrət bəsləyir,nə də arzuya qapılır.Bu səbəbdən də belə bir şəxs "əbədi imtina edən" adlanır.

Bhagavad Gitadakı karma yoqa ideyalarının ilkin qaynaqları qədim Upanişadlardır.Məsələn,Brihadaranyaka Upanişad hesab olunur.Digər Vedik mətnlər,həmçinin Hindu fəlsəfəsinin Mimamsa məktəbinə aid post-Vedik ədəbiyyatda "karma marqa" anlayışı çəkilir,lakin bu kontekstlərdə daha çox mərasim və ritualların yoluna işarə olunur.Rajuya görə,ortodoksal xarakter daşıyan Mimamsa ideyaları sonralar karma yoqa konsepsiyasının inkişafı üçün münbit zəmin yaratmışdır.