III Enno

Enno, Şərqi Friziya qrafı II Edzard və İsveç şahzadəsi Katerinanın oğlu idi. Yəni, II Qustav Adolfun bibisioğlu idi. Mənbələrdə onun şən təbiətli olduğu və müxtəlif təbəqələrdən olan insanlarla ünsiyyət qurmaq qabiliyyətinə malik olduğu qeyd edilir. O, xüsusilə Yüst adasındakı vəhşi atlara maraq göstərirdi və Harlinqerland bölgəsində hələ də yaşlılar arasında danışılan friz dilində sərbəst danışa bilirdi.^[3]

Enno 1581-ci ildə, 17 yaşı tamam olmamış, özündən səkkiz yaş böyük olan Rietberqli Valburq ilə evləndi. Bu nişan 1577-ci ildən planlaşdırılmışdı. Bu izdivac Kirksena sülaləsinin çoxdan bəri arzuladığı siyasi məqsədi reallaşdırdı: Valburq, Esensli Baltasarın xələfi olaraq Harlingerlandın varisi idi və bu, həmin bölgənin Şərqi Friziya ilə birləşməsinə yol açırdı. Enno paytaxtını Esensə köçürərək atası II Edzarddan formal olaraq müstəqil oldu. Lakin 1586-cı ildə Valburq yeni doğulmuş oğlu İohann Edzardla birlikdə vəfat etdi. Onun iki qızı qaldı.

1600-cü ildə Berum müqaviləsi ilə Enno qızlarının Rietberqdəki hüquqlarından imtina etdi və bunun müqabilində Harlinqerlandı – formal olaraq Geldern hersoqluğunun vassalı – Kirksena hakimiyyətinin ayrıca hissəsi kimi qoruyub saxladı. Müqaviləyə əsasən, o, əvvəlcə 200,000 taler, daha sonra isə 300,000 Reyxstaler ödəməli oldu.

Atasının vəfatından sonra 1599-cu ildə hakimiyyətə gələn Enno, əyalət nümayəndləri və Emden şəhəri ilə münasibətləri normallaşdırmağa çalışdı. Bu səylər nəticəsində həmin ilin payızında Emden konkordatı imzalandı və bu, konstitusion əməkdaşlıq üçün baza rolunu oynadı.

Lakin Ennonun ailəsinə xas olan xroniki maliyyə çatışmazlığı onu vaxtsız şəkildə ümumi əhali vergisi tətbiq etməyə məcbur etdi. Bu qərar, xüsusilə Norden şəhəri və ətrafındakı əhali tərəfindən narazılıqla qarşılandı. Emden vətəndaşları isə bunu təhrikedici addım kimi qiymətləndirdi. Qarşılıqlı anlaşılmazlıq silahlı qarşıdurmaya çevrildi. Enno muzdlu əsgərlər topladı və Emden şəhərinin yaxınlığında yerləşən Loqumda istehkam tikdirərək şəhərin dəniz ticarətini dayandırmağa çalışdı. Buna cavab olaraq, Emden Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikasından yardım istədi. 1602-ci ildə Niderland qoşunları Ennonun ordusunu darmadağın etdi və Emdendə daimi qarnizon yerləşdirdi. Bu hərbi mövcudiyyət 1744-cü ilə qədər davam etdi və Şərqi Friziyanın tarixində uzunmüddətli qarşıdurmalara səbəb oldu.^[3]

1611-ci ildə Enno ümidsizlik içində Niderland qoşunlarına Leerort qalasını daimi işğal üçün verdi. Bu hadisə Şərqi Friziyanın xarici və hərbi siyasətində müstəqilliyini praktik olaraq itirdiyini göstərirdi.^[3]

1611-ci il Osterhusen razılaşması ilə Enno əyalət nümayəndələrinin hüquqlarını rəsmən tanımağa məcbur oldu. Beləliklə, Şərqi Friziyada qraf hakimiyyəti ilə əyalətlər arasında dualizm hüquqi baxımdan təsbit edildi.^[4] Enno vergi yığımı, hərbi və inzibati idarəetmə, torpaq icarəsi və ruhanilərin təyin olunması sahələrində əsas səlahiyyətlərdən imtina etdi. 1615-ci ildə siyasi reallıqları qəbul edən Enno Şərqi Friziyanın Niderland Respublikasına daxil edilməsini təklif etdi, lakin bu təklif əyalətlər tərəfindən rədd edildi.

1618-ci ildə başlayan Otuzillik müharibə Şərqi Friziyanı birbaşa təsirləndirməsə də, ərazi qış mövsümündə müttəfiq qoşunlar üçün istismar olunan təchizat bazasına çevrildi. 1621-ci ildə Niderlandın təşəbbüsü ilə muzdlu sərkərdə Ernst von Mansfeldin qoşunları bölgəyə yerləşdirildi. Əhali bu dövrdə amansız talan və zorakılıqlara məruz qaldı. “Mansfelderlər” adı uzun illər qorxu ilə xatırlandı.^[3]

Enno demək olar ki, əsir vəziyyətində Esens qalasında yaşamağa məcbur oldu. Həmin dövrdə Mansfeld qoşunları onun kürəkəni Qundakar fon Lixteynşteyn üçün nəzərdə tutulmuş, çəlləklərə yerləşdirilmiş 300,000 Reyxstaler pulu taladılar. Bu məbləğ heç vaxt bərpa olunmadı və nəticədə Kirksena sülaləsinin varislərinə ciddi maliyyə yükü miras qaldı.

Mansfeld qoşunlarının bölgəni tərk etməsindən az sonra, 1625-ci ildə Şərqi Friziya qasırğa ilə sarsıldı. Beləliklə, böyük ümidlərlə başlanan Ennonun hakimiyyəti ağır faciələrlə sona çatdı.^[3]

III Enno iki dəfə evlənib. İlk evliliyi Rietberqli Valburq (1556–1586) ilə olmuşdur. O, Rietberq qrafı II İohanın və Bentheim-Ştaynfurtlu qrafinya Aqnesin qızı və varisi idi. Valburqis, Esensli Hero Omkensin nəslindən gəlirdi və evlilik yolu ilə Esens, Stedesdorf və Vittmund torpaqlarını, həmçinin Rietberq qraflığını Şərqi Friziyaya gətirmişdi. Bu evlilikdən üç övlad doğulmuşdur:^[5]

• Sabina Katerina (11 avqust 1582 – 31 may 1618), 4 mart 1601-ci ildə əmisi, Şərqi Friziyalı III İohann (1566 – 23 yanvar 1625) ilə evləndi.
• Aqnes (1 yanvar 1584 – 28 fevral 1616), 15 avqust 1603-cü ildə Lixteynşteynli knyaz Qundakar (30 yanvar 1580 – 5 avqust 1658) ilə evləndi.
• İohan Edzard (10 may 1586 – 20 may 1586), Esensdə dəfn olunmuşdur.

Rietberqli Valburq oğlunun ölümündən dərhal sonra vəfat etmişdir. İddialara görə, zəhərlənmişdi. Bu səbəbdən üç qadın – bacılar Anna və Hille Evken, həmçinin anaları Stine Essken – diri-diri yandırılaraq edam olunmuşdur. Rietberq qraflarının kişi nəslinin kəsilməsindən sonra, Enno III ilə Valburqisin evliliyi sayəsində Şərqi Friziyalı qraflar onların varisi olmuşdur.

1598-ci il yanvarın 28-də Enno Şlezviq-Holşteyn-Qottorplu Anna (27 fevral 1575 – 24 aprel 1610) ilə evlənmişdir. Anna, Adolf Holşteyn-Qottorpun qızı idi. Bu evlilikdən beş övlad doğulmuşdur:

• Edzard Qustav (15 aprel 1599 – 18/19 aprel 1612)
• Anna Mariya (23 iyun 1601 – 4 sentyabr 1634), 4 sentyabr 1622-ci ildə Meklenburq-Şverinli Adolf Fridrix ilə evləndi
• Rudolf Kristian, Şərqi Friziya qrafı (25 iyun 1602 – 17 iyun 1628)
• II Ulrix, Şərqi Friziya qrafı (16 iyul 1605 – 11 yanvar 1648), 5 mart 1631-ci ildə Hessen-Darmştatlı Yuliana (14 aprel 1606 – 15 iyun 1659) ilə evləndi
• Kristina Sofiya (26 sentyabr 1609 – 20 mart 1658), 2 iyun 1632-ci ildə Hessen-Butzbaqlı III Filip (26 dekabr 1581 – 28 aprel 1643) ilə evləndi.

1. ↑ ^{1 2} Enno III. // https://www.deutsche-biographie.de/sfz35527.html.
2. ↑ ^{1 2} Lundy D. R. Enno III Graf von Ostfriesland // The Peerage (ing.).
3. ↑ ^{1 2 3 4 5} Deeters, Walter. ENNO III. (PDF) // Biographisches Lexikon für Ostfriesland (alman). 2. Aurich: Ostfriesische Landschaftliche Verlags und Vertriebsgesellschaft. 1997. 96–97. ISBN 3-932206-00-2.
4. ↑ König, Joseph. Enno III. // Neue Deutsche Biographie (alman). Berlin: Duncker & Humblot. 1959. 537. ISBN 3-428-00185-0.
5. ↑ Krüggeler, Wilhelm. "Armgard, 1565-1584 und Walburgis, 1565-1576, 1584-1586" (alman).