Analitik feminizm (ing. Analytical feminism) — analitik fəlsəfənin anlayış və metodlarını feminist problemlərə tətbiq edən və eyni zamanda feminist konsepsiyaları və baxışları analitik fəlsəfənin ənənəvi mövzularına yönəlmiş fəlsəfi istiqamət. Bütün feministlər kimi, analitik feministlər də androsentrizmin (kişilərin üstünlük təşkil etdiyi baxışların) tanınmasını və onlarla mübarizəni vacib hesab edirlər.[1]
"Analitik feminizm" termini 1990-cı illərin əvvəllərinə aiddir və ABŞ-ın Massaçusets Universitetində Analitik Feminizm Cəmiyyətinin yaradılması ilə ortaya çıxmışdır. Bu termin, postmodernizm və poststrukturalizmin təsirlərinə qarşı analitik fəlsəfənin feminist problemlərə yanaşmasını vurğulamaq üçün istifadə olunurdu. Analitik feministlər həqiqət, məntiq, obyektivlik, rasionalizm,[2] agentlik və muxtariyyət kimi anlayışları feminist nəzəriyyəyə inteqrasiya edərək, onların tarix boyu androsentrik şəkildə təhrif edildiyini göstərməyə çalışırlar. Analitik feminizm dil fəlsəfəsi, epistemologiya, metafizika və elm fəlsəfəsi kimi fəlsəfi sahələrə də töhfə vermişdir.[3]
1995-ci ildə Hypatia adlı Amerika fəlsəfi jurnalı analitik feminizmin mahiyyətini izah edən xüsusi buraxılış dərc etdi. Bu buraxılışda Enn Kadd, Enn Qarri və Linn Hensikson Nelson kimi alimlər analitik feminizmin həm analitik fəlsəfə, həm də akademik feministlər tərəfindən kifayət qədər tanınmadığını və dəyərləndirilmədiyini bildirirdilər.[4]
Enn Kadd analitik feminizmi belə izah edir:[5]
Analitik feminizm hesab edir ki, androsentrizmə qarşı mübarizənin ən yaxşı yolu həqiqət, məntiqi ardıcıllıq, obyektivlik, rasionalizm, ədalət və yaxşılıq konsepsiyalarını aydın şəkildə formalaşdırmaq və onları tətbiq etməkdir. Lakin bu anlayışların tarixən androcentrizm tərəfindən təhrif edildiyini də nəzərə almaq lazımdır.
Analitik feministlər ənənəvi analitik fəlsəfə ədəbiyyatını təhlil etsələr də, eyni zamanda sosiologiya və biologiya kimi digər sahələrdə çalışan feministlərin araşdırmalarına da müraciət edirlər. Digər fəlsəfi yanaşmalarla müqayisədə dəqiqlik və məntiqi strukturlaşdırılmış analizə üstünlük verirlər.
Analitik feministlər ənənəvi fəlsəfənin bəzi əsas konsepsiyalarını qəbul etsələr də, ümumilikdə doktrinalar sisteminə bağlı deyillər.[6] Onların ortaq məqsədi, Avropa fəlsəfi ənənəsinin bəzi normativ ideyalarını feminist siyasi nəzəriyyəyə uyğun şəkildə saxlamaq və onları qadınlar üçün azadlıqverici və gücləndirici vasitəyə çevirməkdir.[7]
Analitik feministlər ənənəvi analitik fəlsəfənin əsas ideyalarına müraciət etməklə, müxtəlif akademik qruplar arasında intellektual dialoq yaradırlar. Onlar ənənəvi analitik filosoflarla, digər feminist filosoflarla və hətta sosial elmlər üzrə alimlərlə əməkdaşlıq etməyə çalışırlar.[8]
Analitik feminizmin əsas prinsiplərindən biri budur ki, fəlsəfi nəzəriyyələr universal olmalıdır,[9] yəni həm kişilər, həm də qadınlar üçün işlək və tətbiq edilə bilən olmalıdır. Bu, fəlsəfəni yalnız müəyyən qadın qrupları üçün deyil, bütün insanlar üçün əhatəli bir sahəyə çevirməyə çalışır. Yanaşma feminist etikası və ya qadın mərkəzli etikası kimi məhdudlaşdırıcı kateqoriyaların əvəzinə universal etik və metafizik normaların yaradılmasını hədəfləyir. Miranda Friker və Cennifer Hornsbi kimi filosoflar bu yanaşmanın fəlsəfi əsas diskussiyalara daxil edilməsini müdafiə edirlər.[10]
Analitik feminizm bütün insanlar üçün işlək bir nəzəriyyə yaratmağa çalışdığı üçün, irq, sinif və cinsiyyət ayrı-seçkiliyinə qarşı daha geniş bir perspektiv təqdim edir. Beyli və Qarri kimi filosoflar yanaşmalarına interseksionallıq anlayışını daxil ediblər, Miranda Friker və Kristi Dotson isə "epistemik ədalətsizlik" və "sosial imtiyaz" kimi mövzulara diqqət yetiriblər. Elis Kreri isə 2018-ci ildə analitik feminizmin bəzi cərəyanlarını tənqid edən yazılar yazmışdır. Analitik feminizm, feminist fəlsəfənin bir istiqaməti olaraq, məntiqi və obyektiv analizə əsaslanaraq gender bərabərsizliyi məsələlərini tədqiq edir. Bu yanaşma feminist nəzəriyyəni obyektivlik, rasionalizm və məntiqi ardıcıllıq kimi anlayışlarla birləşdirərək həm fəlsəfi, həm də sosial problemlərə yeni perspektivlər təqdim edir.[11]
- ↑ Ann E. Cudd. "One Woman's Attempt at a Definition". 2012-03-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Norco College - Riverside Community College District. "Society for Analytical Feminism". 2020-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-20.
- ↑ Monash University Publishing. "History of Analytical Feminism". 2015-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-20.
- ↑ "Hypatia-Special Issue: Analytic Feminism-August 1995". Hypatia. 10 (3). 1995. doi:10.1111/hypa.1995.10.issue-3.
- ↑ Brennan, Samantha J.; Superson, Anita M. "Hypatia". Hypatia: A Journal of Feminist Philosophy (Indiana University Press). 2005: 1–9. ISSN 0887-5367.
- ↑ Nelson, Jack; Nelson, Lynn Hankinson. Feminist Interpretations of W. V. Quine (2003). 2003. ISBN 978-0-271-02295-6.
- ↑ Alessandra Allegrini. "THE NATURALISM QUESTION. HOW TO RE-THINK THE ANALYTIC – CONTINENTAL DICOTHOMY FROM A FEMINIST EPISTEMOLOGICAL PERSPECTIVE". 2011-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-14.
- ↑ bookrags. "Analytic Feminism". 2020-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-20.
- ↑ bookrags. "Analytic Feminism". 2020-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-20.
- ↑ Garry, Ann. Analytic Feminism // The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2011). September 2010. ISBN 978-1-158-37777-0.
- ↑ Crary, Alice. "The methodological is political: What’s the matter with ‘analytic feminism’?" Arxiv surəti 4 aprel 2019 tarixindən Wayback Machine saytında Radical Philosophy RP 2.02, June 2018