Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Əhdi-ətiq

  • Məqalə
  • Müzakirə
(Əhdi-Ətiq səhifəsindən yönləndirilmişdir)

Xristianlıq

İsa

Bakirə Məryəmin doğması  · İsanın çarmıxa çəkilməsi  · İsanın dirilməsi  · Pasxa  · İsa Xristianlıqda

Erkən Dövr

Həvari  · Kilsə  · İnanc  · İncil  · Allahın Padşahlığı  · Septuaginta  · Yeni Əhd

Bibliya
Əhdi-Ətiq  · Əhdi-Cədid  ·
Xristian kanonları  · Apokrif

Teologiya
Bağışlanma  · Vəftiz  · Xristologiya  · Ata  · Oğul  · Müqəddəs Ruh  ·
İnsan  · Xilas  · Esxatologiya  · Üç üqnum
Tarix və Ənənələr
Xronologiya  · Məryəm  · Pyotr  · Pavel  ·
Erkən  · I Konstantin  ·
Kilsə məclisi  ·
Xristianlıqda bölünmə  · Xaç yürüşləri  ·
Reformasiya
Məzhəblər və Hərəkatlar
Qərbi
Adventist · Anabaptist · Anglikan · Baptist · Kalvinizm · Evangelizm · Müqəddəslik · Luteran · Medotist · Qədim Kilsə · Protestant · Əllinci · Katolik kilsəsi
Şərqi

Pravoslav · Katolik kilsəsi · Şərqi Pravoslav · Konstantinopol Pravoslav Kilsəsi

Hərəkatlar

Yehova şahidləri · Sonuncu gün · Unitarianizm · Kristafel · Birlik pentekostalizmi


Əsas mövzular
Mədəniyyət  · Xristianlığın tənqidi  · Ekumenizm  · Ayin ili  · Liturgiya  · Musiqi  · Vəftiz  · Digər dinlər  · Dua  · Vəz  · Simvolizm

Xristianlıq

  • bax
  • müzakirə

Əhdi-ətiq[1] və ya Əski Əhd[2] — Xristianların müqəddəs kitabı Bibliyanın həcmcə daha böyük, birinci bölməsi. Həmçinin Yəhudilərin müqəddəs kitabı. 39 kitabdan ibarət olub, e.ə. 3–2 əsrlərdə tamamlanmışdır. Yəhudilər və xristianlar tərəfindən Müqəddəs Yazılar kimi qəbul olunur. Yəhudilər Əhdi-ətiqi Tanax adlandırırlar. Tanax (Əhdi-ətiq) 3 hissədən ibarətdir: Tövrat (תּוֹרָה Tora), Peyğəmbərlər (נְבִיאִים Nəviim) və Yazılar (כְּתוּבִים Kətuvim). "Tanax" adı bu üç hissənin ibrani dilindəki baş hərflərinin birləşməsindən meydana gələn sözdür (Ta-Na-X).

Mündəricat

  • 1 Tanaxda və Əhdi-ətiqdə kitabların sıralanması
  • 2 Xristianlıqda Əhdi-ətiqin yeri
    • 2.1 Əhdi-ətiq Xristian fəlsəfəsində
  • 3 Əhdi-ətiqin Azərbaycanda yayılması
  • 4 İstinadlar
  • 5 Mənbələr
  • 6

Tanaxda və Əhdi-ətiqdə kitabların sıralanması

İudaizmdə (Tanaxda) və xristianlıqda (Əhdi-ətiqdə) kitabların sıralanma və kateqoriyalara bölünmə ənənələri fərqlidir.

Tanax Əhdi-ətiq
Tövrat:
Yaradılış
Çıkış
Levililər
Saylar
Qanunun Təkrarı
Tövrat:
Yaradılış
Çıkış
Levililər
Saylar
Qanunun Təkrarı
Peyğəmbərlər:
Erkən peyğəmbərlər:
Yeşua
Hakimlər
1 Şamuel
2 Şamuel
1 Padşahlar
2 Padşahlar
Axır peyğəmbərlər:
Yeşaya
Yeremya
Yezekel
Kiçik peyğəmbərlər:
Huşə
Yoel
Amos
Acdiya
Yunus
Mikeya
Nahum
Habaqquq
Sefanya
Haqqay
Zəkəriyyə
Malaki
Tarixi kitablar:
Yeşua
Hakimlər
Rut
1 Şamuel
2 Şamuel
1 Padşahlar
2 Padşahlar
1 Salnamələr
2 Salnamələr
Ezra
Nehemya
Ester
Yazılar:
Zəbur
Süleymanın Məsəlləri
Əyyub
Nəğmələr Nəğməsi
Rut
Mərsiyələr
Vaiz
Ester
Daniel
Ezra
Nehemya
1 Salnamələr
2 Salnamələr
Poetik kitablar:
Əyyub
Zəbur
Süleymanın Məsəlləri
Vaiz
Nəğmələr Nəğməsi
Peyğəmbərlərin kitabları:
Yeşaya
Yeremya
Mərsiyələr
Yezekel
Daniel
Huşə
Yoel
Amos
Acdiya
Yunus
Mikeya
Nahum
Habaqquq
Sefanya
Haqqay
Zəkəriyyə
Malaki
          
Yəhudilik
Yəhudilik fəlsəfəsi
inam • Seçilmişlik • Alaha
Tanrı • Kabbala • Məsih • Tale
Kaşrut  •  Tevazu  •  Minyan  •  Tsedaka
Dini mətnlər
Tevrat/Tora  •  Tanah  •  Talmud  •  Zoqar
Humaş  •  Sidur  •  Mişna Tora  •  Arba Turim
Şulhan Aruh  •  Tosefta  •  Mişna Berurah
Tanya  •  Midraş  •  Piyutim
Targum
Müqqədəs şəhərlər
Qüds  •  Safed  •  Hebron  •  Tiberia
Yəhudi bayramları
Şabbat  •  Roşaşana  •  Yom Kippur  •  Sukot
Simhat Tora  •  Hanuka •  Asara BaTevet
Tu Bişvat  •  Purim  •  Pesah
Şavuot  •  9 Av  •  Şaloş Regalim
Dini şəxsiyyətlər
Avraham  •  Moşe  •  Dvora  •  Rut  •  Şaul  •  David
Şlomo •  Eliyahu  •  İlel  •  Şamay  •  Raşi
İbn Ezra  •  Rif  •  Ramban  •  Gersonides
Saadia Gaon  •  Rambam
Baal Şem Tov  •  Tosafistçiler
Yosef Albo  •  Yosef Karo  •  Ovadia Yosef
Musəvilik həyat tərzi
Brit Mila  •  Bar Mitsva  •  Şiduh  •  Evlilik
Nida  •  Ad qoyma  •  Pidyon  •  Cənazə
Məktəblər
Yeşiva  •  JTS  •  HUC  •  YU
Dini rollar
Kohen  •  Haham  •  Hazan  •  Mohel
Dayan  •  Maşgiah  •  Roş yeşiva  •  Gabay
Şohet  •  Menaker  •  Kabar  •  Tokea
Dini tikililər
Tapınak • Ağlama divarı
Sinaqoq  •  Mikve
Musevi Ayin sistemi
Musevi İbadetleri  •  Şahrit
Minha  •  Arvit •  Avdala
Yəhudi dilləri
Afro-Asyatik
İbraniceler: İvritə · Samarit İvritcəsi · Yəmən İvritcəsi
Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yəhudi Aramicəsi
Arapçalar: Yəhudi ərəbcəsi · Yəhudi Bağdad ərəbcəsi · Yəhudi Mərakeş ərəbcəsi · Yəhudi İraq ərəbcəsi · Yəhudi Tripoli ərəbcəsi · Yəhudi Tunis ərəbcəsi · Yəhudi Yəmən ərəbcəsi
Diğer: Kayla · Yəhudi Bərbəricəsi
Hint-Avrupa
Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş
Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yəhudi Araqoncası · Yəhudi Latincası · Zarfatik
Hind-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi
Diğer: Knaanik · Yevanik
Türk
Karayca · Kırımçakca
Diğer
Kartveli: Gruzinik
Dravid: Yəhudi Malayalamı
Etnik bölünmələr
Afrika: Falaşa · Magrebim
Asya: Buxara · Koçin Yəhudileri · Paradesi Yəhudileri
Avropa: Aşkenaz · İtalkim · Sefarad
Qafqaz: Dağ yəhudiləri · Gürcüstan yəhudiləri · Karaylar
Orta Doğu: Kürt Yəhudileri · Mizrahi · Parsim · Romanyot · Samaritler · Temani
Musəvi məzhəbləri
Yəhudilik
Tutucu Musevilik  •  Ortodoks Musevilik
Hasidizm
Reformist Musevilik  •  Hümanist Musevilik
Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Musevilik
Dini obyektlər
Talet  •  Tefilin  •  Kipa  •  Şofar
Tsitsit  •  Mezuza  •  Menora
Hanukiya •  Yad
Musevi duaları
Şema  •  Amida  •  Alenu  •  Kal Nidre
Kadiş  •  Alel  •  Ma Tovu  •  Kiduş
Digər dinlərlə əlaqələr
Xristianlıq  •  Judeo-Hıristiyan
Xristianlıq-Musəvilik əlaqələri  •  İslam
Katolik  •  Musəvilik haqqında olan fikirlər
Judeo-Islamic  •  Paganizm  •  İbrahimi

Xristianlıqda Əhdi-ətiqin yeri

Əhdi-ətiq, xüsusən yunan dilinə tərcüməsi Septuaginta erkən xristian kilsəsinin Müqəddəs Yazıları idi. Sinoplu Markion (təqr. 100–160) kimi Əhdi-ətiqi rədd edən müəllimlər Kilsə tərəfindən qəbul edilmirdi.[3] İsa Məsih Özü Əhdi-ətiqin əbədi olaraq Müqəddəs Yazı olacağını öyrədirdi.[4] Xristianlığın Əhdi-ətiqə münasibətini məşhur kilsə atası Avqustinin sözü ilə yekunlaşdırmaq olar: "Novum Testamentum in Vetere latet, Vetus Testamentum in Novo patet" – latın dilindən tərcümə: Yeni Əhd (Əhdi-cədid) Əski Əhddə gizlənmişdir, Əski Əhd (Əhdi-ətiq) Yeni Əhddə aşkar olmuşdur.[5]

Əhdi-ətiq Xristian fəlsəfəsində

Əhdi-ətiqin birinci kitabında rəvayət edilən hekayələr orta əsr xristian fəlsəfəsindəki kosmoqonik görüşlərin formalaşmasında xüsusi rol oynamışdır. Burada Tanrı tərəfindən dünyanın yaradılması hekayəsi müstəsna rol oynamışdır (Yaradılış 1). Burada həmçinin insanın da yaradılması haqqında söhbət açılır. Bu mövzu həmin kitabın ikinci fəslində də bir qədər fərqli tərzdə rəvayət edilir.

Yaradılış kitabının 3-cü fəslində Arxivləşdirilib 2014-06-27 at the Wayback Machine ilk insanların (Adəm və Həvvanın) qadağan olunmuş ağacdan meyvə yeməsi, bunun nəticəsində onların ilk dəfə günaha batmaları və cənnətdən qovulmaları haqqında rəvayətlər vardır.

Bu rəvayətlər eyni zamanda xristian antropologiyasının da əsasını təşkil etmişdir. Belə ki, xristian təlimində Adəm və Həvva, qadağan olunmuş ağacdan meyvə yedikləri üçün, günaha batdıqlarından sonra cənnətdən qovuldular və bu səbəbdən, onlardan törənən bütün bəşəriyyət, əcdadlarının bu ilkin günahına görə məsuliyyət daşıyır. Deməli insanlar bu dünyada günahkar doğulurlar.

Ancaq xristian ilahiyyatında ilk günahdan azad olmaq da mümkündür. Bunun üçün İsaya bir Tanrının oğlu, onun əbədi Sözü (Loqos) kimi inanmaq lazımdır. Çünki onun simasında Tanrı dünyaya insan obrazında gəlmiş, insanlığın günahlarını öz üzərinə götürmüş və könüllü olaraq insanlar naminə ölümü qəbul etmişdir. Bu səbəbdən ona iman edənlər ilk günahdan azad olurlar, öz həyatını Tanrıya ibadətlərdə keçirirlər, xeyirxahlıq edirlər, şərdən uzaqlaşırlar.

Tanrının var olması və gözəgörünməz olması (Çıxış 3:14; 33:20.), əqllə və duyğu ilə dərk olunmaması (Qanunun təkrarı 4:11–19) xristian filosoflarının tez-tez istinad etdiyi mövzulardandır. Bu mövzu bəzi hallarda yeni platonçu üslubda yozulurdu. Xristian etikasının əsasını isə "Çıxış" kitabının 20-ci fəslində olan 10 ehkam təşkil edir.

Orta əsr xristian fəlsəfəsinin ən yayılmış mövzularından biri şərin təbiəti haqqında olan düşüncələr, Tanrının bu şəri törətməməsi, ondan uzaqlaşması mövzusu (teodiseya) idi. Bu problemin həll olunmasından ötrü, Əhdi-ətiqin "Əyyub" kitabına tez-tez müraciət edilirdi. Xeyir, şər, günah problemləri peyğəmbər Davuda aid edilən "Zəbur" kitabında da hallanmaqdadır. Burada bu problemlərin həlli isə, Tanrı tərəfindən göndərilmiş şəxsiyyətlə və gələcəkdə olacaq ədalətli İlahi mühakimə ilə bağlanır (Zəbur 2).

Xristian fəlsəfəsində ən çox hallandırılan başqa mövzulardan biri də bu dünyanın müvəqqəti, keçici olmasıdır. Bu məsələ isə həyatın mənası, ölümə münasibət kimi problemləri ortalığa çıxarırdı. Bu suallar haqqında düşünən mütəfəkkirlər isə bir çox hallarda Əhdi-ətiqin "Vaiz" kitabına müraciət etmişdirlər.

Əhdi-ətiqin Azərbaycanda yayılması

Əhdi-ətiqin Azərbaycan dilinə ilk tərcüməsi 1891-ci ildə əski ərəb əlifbası ilə çıxmışdır. 1975-ci ildə Bibliya Tərcümə İnstitutu (The İnstitute for Bible Translation) Mirzə Xəzərə müraciət edib, Bibliyanın müasir Azərbaycan dilinə yeni tərcüməsini hazırlamaq işini ona tapşırmışdır. 1982-ci ildə Əhdi-cədidin yeni tərcüməsi nəşr olunmuş və 1984-cü ildə Mirzə Xəzər Əhdi-ətiqin tərcüməsini bitirmişdir. Ancaq onun tərcüməsi indiyədək çap olunmadan qalır. 1995-ci ildən başlayaraq Müqəddəs Kitab Şirkəti Əhdi-ətiqi Azərbaycan dilinə yenidən tərcümə etməyə başladı. Əhdi-ətiqin ayrı-ayrı kitabları tərcümə edilərək qismən çap olundu: 1999-cu ildə Rut və Yunus, 2000-ci ildə Yaradılış və Süleymanın Məsəlləri kitabları, 2004-cü ildə isə Zəbur və Əhdi-ətiq Kitabı bütünlüklə nəşr olunmuşdur.[6]

İstinadlar

  1. ↑ Иврит дили // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 369.
  2. ↑ Султан-Меджид Ганиев, Русско-татарский словарь, Баку, 1909
  3. ↑ Александр Мень. Словарь по библиологии. "Маркион Синопский"
  4. ↑ Bax: Matta 5:17–18; Luka 16:17; 24:44 və s.
  5. ↑ Хаммел Г. Христос в Ветхом завете. Часть I. Единство Ветхого и Нового завета http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/bogoslov/hammel/01.php Arxivləşdirilib 2022-01-18 at the Wayback Machine
  6. ↑ Bax: Müqəddəs Kitab. Əhdi-ətiq və Əhdi-cədid. Müqəddəs Kitab Şirkəti, Bakı 2009. Səh. i-ii

Mənbələr

  • Müqəddəs Kitab (Əhdi-ətiq və Əhdi-cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009.
  • Əhdi-ətiq onlayn: http://www.bible.az
  • Əhdi-ətiq onlayn: http://www.korpu.net/BibleNorth.html Arxivləşdirilib 2013-09-18 at the Wayback Machine
  • Aydın Əlizadə [ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 15–18. ISBN 5-87459-013-7 [ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016–08–16 tarixində istifadə olunub. (2.1 "Əhdi-ətiq xristian fəlsəfəsində" yarımfəsililinin mənbəyi).

  • Энциклопедия Кругосвет. Ветхий Завет. http://www.krugosvet.ru/enc/kultura_i_obrazovanie/religiya/VETHI_ZAVET.html
  • Статья "Ветхий Завет" в Православной энциклопедии "Азбука веры". http://azbyka.ru/dictionary/03/vethiy_zavet-all.shtml
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Əhdi-ətiq&oldid=7978114"
Informasiya Melumat Axtar