Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Video Mp3 Axtar Yukle
  Mp3 Yukle Mp3 Axtar
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

İsmayıl Şəms

Ədəbiyyatşünas, şərqşünas, tərcüməçi, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı
  • Məqalə
  • Müzakirə

Ismayıl Şəms (1912, Təbriz – 2008, Bakı) — ədəbiyyatşünas, şərqşünas, tərcüməçi, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı.

İsmayıl Şəms
Azərbaycan Milli Məclisinin nümayəndəsi
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1912
Doğum yeri
  • Təbriz, Təbriz şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi 2008
Vəfat yeri
  • Bakı, Azərbaycan
Fəaliyyəti şərqşünas
Təltifləri "21 Azər" medalı — 19461946 "Əmək veteranı" medalı

Onun təşəbbüsü ilə 1941-ci ildə Təbrizdə Azərbaycan Cəmiyyəti yaradılıb. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ali Məhkəmənin və müsadirə komissiyasının və Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı yaradılmış komissiyanın üzvü olub. Azərbaycan Milli Hökumətinin rəsmi orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin və Milli Məclisin rəsmi orqanı olan "Azad Millət" qəzetinin redaktoru olub.

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra mühacirət edib. Bakıya gəldikdən sonra Azərnəşrdə bədii ədəbiyyat şöbəsinin redaktoru, Bakı Dövlət Universitetində Şərqşünaslıq fakültəsinin Ərəb dili kafedrasının müdiri olub.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 İlk illəri
    • 1.2 Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə
    • 1.3 Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra
  • 2 Ailəsi
  • 3 İstinadlar
    • 3.1 Ədəbiyyat
  • 4

Həyatı

İlk illəri

İsmayıl Mirzə Qasım oğlu 1912-ci ildə Təbriz şəhərində anadan olub.[1][2] İbtidai təhsilini Təbrizdə yerləşən Təməddün məktəbində, orta təhsilini isə Firdovsi məktəbində alıb.[1] Daha sonra Tehran Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub.[2][3] Universiteti bitirdikdən sonra Tehran Gömrük İdarəsində baş müfəttiş işləyib.[1] Üç ay sonra rüşvət almadığı üçün işdən qovulub.[1] Daha sonra hərbi xidmətə çağırılıb. Hərbi xidməti bitirdikdən sonra 1939-cu ildə Təbrizə köçərək hüquqşünas kimi fəaliyyət göstərməyə başlayıb.[4][5]

1941-ci ilin oktyabr ayında İsmayıl Şəmsin təşəbbüsü ilə Təbrizdə Azərbaycan Cəmiyyəti yaradılıb.[6][7] Hacı Əli Şəbüstəri, Əli Maşınçı, Hilal Nasiri, Sadıq Padeqan və digərləri də qurucular arasında olublar.[8][9][10] Cəmiyyət üzvlərinin qərarı ilə Mirzə Əli Şəbüstəri cəmiyyətin sədri, İsmayıl Şəms isə onun müavini seçilib.[11] 1941-ci il noyabrın 1-də cəmiyyətin mətbu orqanı olan "Azərbaycan" qəzeti çap olunmağa başlayıb.[12][13][14] Bu qəzetə Mirzə Əli Şəbüstəri və İsmayıl Şəms redaktorluq ediblər.[13][15][16] Qəzet yarı fars yarı Azərbaycan türkcəsində çap olunurdu.[17][18] Qəzetin saylarından birində cəmiyyətin məqsədinin sosial və milli azadlıq əldə etmək olduğu qeyd olunub.[19] İlk dəfə "Azərbaycan" qəzetində Azərbaycana muxtariyyətin verilməsi və Təbrizdəki Pəhləvi küçəsinin adının "Səttar xan" adlandırılması məsələsi qaldırılıb.[20] Cəmiyyət üzvləri öz çıxışlarında və "Azərbaycan" qəzetindəki məqalələrində konstitusiyada qeyd olunmuş məşrutə üsul-idarəsinin əməldə həyata keçirilməsini, əyalət əncüməninin təşkil edilməsini, Milli məclisə nümayəndələrin xalq tərəfindən seçilməsini, Azərbaycanda yeni sənaye obyektləri tikilməsini, ana dilində bütün səviyyələrdə tədrisin təşkil olunmasını və ana dilində kitabların nəşr olunmasını tələb edirdilər.[21][19]

Azərbaycan Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Məşrutə İnqilabının liderləri Səttar xan və Bağır xanın xatirəsinə həsr olunmuş gecə keçirlib.[22] Həmin gecədə Təbrizdəki Pəhləvi Xiyabanına Səttar xanın adı verilməsi qərara alınıb və az sonra bu qərar cəmiyyət üzvləri tərəfindən həyata keçilirib.[22][23] Cəmiyyətin təşəbbüsü ilə teatr truppası da təşkil olunub.[14]

Sonrakı aylarda cəmiyyət üzvləri SSRİ siyasi və hərbi rəhbərləri tərəfindən Sovet rejiminin təbliğ etmək məqsədilə əməkdaşlığa dəvət olunsalar da bunu qəbul etməyiblər.[24] Daha sonra Tudə Partiyasının nümayəndəsi Rza Rusta Təbrizə gələrək Mirzə Əli Şəbüstəri, İsmayıl Şəms və Sadıq Padeqanla görüşüb.[25] Bu görüşdə o təklif edib ki cəmiyyət ləğv olunsun və onun üzvləri Təbrizdə Tudə Partiyasının təşkilatını təşkil etsinlər. Mirzə Əli Şəbüstəri və İsmayıl Şəms bu təklifi rədd ediblər.[25]

Cəmiyyətin fəaliyyəti mərkəzi hökuməti narahat etdiyinə görə 1942-ci ildə "Azərbaycan" qəzetini Tehranda yaymaq və oxumaq qadağan olundu.[26][20] 1942-ci ildə Üçüncü ostanın valisi Xəlil Fəhimi cəmiyyətə qarşı "Xalqa müraciət" adlı xüsusi bəyanat dərc etdirib.[27] 1942-ci ilin aprel ayında İran hökumətinin nümayəndələri tərəfindən cəmiyyətin və "Azərbaycan" qəzetinin fəaliyyəti qadağan olundu.[28][26][29][30] Bir həftə sonra cəmiyyətin aktiv üzvləri olan İsmayıl Şəms, Hacı Əli Şəbüstəri, Mir Mehdi Etimad, Məhəmməd Biriya Sovet hərbçiləri tərəfindən məcburi şəkildə Bakıya aparılıblar.[31][30] Burada Azərbaycan Radio Komitəsində xarici verilişlər üzrə məsul katib və İran üçün Azərbaycan dilində yayımlanan verilişlər üzrə diktor kimi fəaliyyət göstərib.[3] Sovet İttifaqı vətəndaşı olmağı təklif etsələr də bunu qəbul etməyib.[31] 1943-cü ilin yanvar ayında Təbrizə qayıda bilib. Amma şah rejimi tərəfindən təqib olunduğu üçün bir müddət Təbrizdə daha sonra isə Tehranda gizli yaşayıb.[32][33]

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə

1945-ci il sentyabrın 3-də Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldıqdan sonra Hacı Əli Şəbüstəri tərəfindən Təbrizə dəvət olunub. Firqənin mərkəzi komitəsinə üzv seçilib.[32] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[34] Bundan sonra İsmayıl Şəms Azərbaycan Ali Məhkəməsinin və müsadirə komissiyasının üzvü olub.[32] 1946-cı il yanvar ayında keçirilmiş Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin plenumunda Həsən Nonəhal, Mirqasım Çeşmazər və İsmayıl Şəms partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasına üzv seçiliblər.[35] 1946-cı il yanvarın 15-də Azərbaycan Milli Hökumətinin Konstitusiyasının yazılması ilə bağlı 15 nəfərlik komissiya yaradılıb.[36] Bu komissiyaya İsmayıl Şəms də daxil olub.[37][38] Azərbaycan Milli Hökumətinin rəsmi orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin 213-cü sayından 288-ci sayına qədər redaktoru olub.[28] Daha sonra isə Milli Məclisin rəsmi orqanı olan "Azad Millət" qəzetinin redaktoru olub.[39][40]

1946-cı ilin yayında Tehranda keçirilən İran yazıçılarının I qurultayına Azərbaycandan qatılan 3 nəfərdən biri olub.[41]

1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[42][43] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[43] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[43] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[42][44] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[45][46] Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[47][48][49] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[50][51] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[44][50]

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra

İsmayıl Şəms Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra 1 il Təbrizdə, 6 ay isə Tehranda gizli yaşayıb.[52][3][32] Təqib olunduğu üçün 1948-ci ildə gizli şəkildə sərhəddi keçərək Türkmənistan SSR ərazisinə keçib.[32] Burada həbs olunaraq Aşqabada aparılıb. 2 il Aşqabadda həbsxanada saxlanılaraq işgəncələrə məruz qalıb.[53] Daha sonra Marı şəhərinə aparılıb. Burada sərhəddi qanunsuz keçdiyinə görə əvvəlcə Tayşetə daha sonra isə Bratsk şəhərinə sürgün olunub.[53][52] Bir neçə ay burda qaldıqdan sonra Tacikistana göndərilib.[54] Tacikistan Dövlət Nəşriyyatında, Tacik Radio Verilişləri Komitəsində tərcüməçi və Tacikistan Dövlət Universitetində fars dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərib.[3][54] Stalinin ölümündən sonra 1954-cü ildə Bakıya qayıdıb.[55] 1954–1960-cı illərdə Azərnəşrdə bədii ədəbiyyat şöbəsinin redaktoru olub.[56] 1956-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv olub.[54] 1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinə ərəb dili müəllimi vəzifəsində işləmək üçün dəvət olunub. Tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olub. Özbək ədəbiyyatı antologiyasını, macar yazıçısı Mor Yokainin "Sarı gül" əsərini, Maksim Qorkinin əsərlərinin on birinci cildini, İran şairi Səədi Şirazinin Gülüstan əsərini, Hüseyn Cavidin əsərlərinin dördüncü cildində Fars məktublarını və Məhəmmədəli Tərbiyətin "Danişməndane Azərbaycan" (Azərbaycanın görkəmli elm və sənət adamları) kitabını Azərbaycan dilinə tərcümə edib. 1989–1991-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetində Şərqşünaslıq fakültəsinin Ərəb dili kafedrasının müdiri kimi fəaliyyət göstərib.[57]

Əmək veteranı medalı ilə təltif olunub.[56] 1998-ci ildə yaradılmış "21 Azər" qrupunun üzvlərindən biri olub. 2008-ci ildə Bakıda vəfat edib.[55]

Ailəsi

İsmayıl Şəmsin ulu babası Kərbəlayı Ağakişi şair olub və Şuşa şəhərində anadan olub.[58] Onun oğlu Mirzə Nəcəfqulu dini təhsil almaq Təbrizə köçüb və müctəhid olub. Daha sonra qardaşı Mirzə Həsən Nəsrəddin şah Qacar tərəfindən öldürüldükdən sonra anası ilə birlikdə Şuşaya geri qayıdıb. Mirzə Nəcəfqulunun oğlu Mirzə Qasım Şuşada təhsil alıb və diş həkimi olub.[58] 1905-ci ildə Qarabağda vəba xəstəliyi yayıldığı üçün Təbrizə köçüblər. İsmayıl Şəmsin atası Mirzə Qasım Təbrizin Xiyaban məhəlləsində diş həkimi kimi işləməyə başlayıb. Daha sonra o Məşrutə hərəkatına qatılıb.[58]

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 Şəms, 1981. səh. 2
  2. ↑ 1 2 Yenisey, 2009. səh. 143
  3. ↑ 1 2 3 4 Əhmədov, 2011. səh. 497
  4. ↑ Şəms, 1981. səh. 3
  5. ↑ Yenisey, 2009. səh. 144
  6. ↑ Şəms, 1981. səh. 9
  7. ↑ Mustafayev, 1998. səh. 82
  8. ↑ Atabaki, 2000. səh. 89
  9. ↑ Yenisey, 2009. səh. 135
  10. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 26
  11. ↑ Ağayeva, 2004. səh. 16
  12. ↑ Bayramova, Şəymən. "Güney Azərbaycan mətbuatı..." sherg.az (az.). 2017-05-16. İstifadə tarixi: 2024-12-24.
  13. ↑ 1 2 Məmmədli, 2009. səh. 119
  14. ↑ 1 2 Mərəndli, 2017. səh. 15
  15. ↑ "سیاست زبانی و ساختار حکومت ملی آذربایجان- دکتر محمدرضا هیئت". tebarens.com. İstifadə tarixi: 2024-12-25.
  16. ↑ Əhməd, 1998. səh. 31
  17. ↑ Güney Azərbaycan: tarix və müasirlik (az.). Bakı: Zərdabi LTD. 2014. 197. ISBN 978-9952-33-083-0. 2025-01-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-26.
  18. ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 115
  19. ↑ 1 2 Mustafayev, 1998. səh. 84
  20. ↑ 1 2 Həsənov, 2004. səh. 59
  21. ↑ Məmmədli, 2009. səh. 119-120
  22. ↑ 1 2 Mustafayev, 1998. səh. 85
  23. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 29
  24. ↑ Şəms, 1981. səh. 10
  25. ↑ 1 2 Şəms, 1981. səh. 11
  26. ↑ 1 2 Mustafayev, 1998. səh. 87
  27. ↑ Həsənov, 2004. səh. 61
  28. ↑ 1 2 Məmmədli, 2009. səh. 121
  29. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 13
  30. ↑ 1 2 Şəms, 1981. səh. 12
  31. ↑ 1 2 Rüstəmli, 1997. səh. 31
  32. ↑ 1 2 3 4 5 Şəms, 1981. səh. 4
  33. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 144
  34. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  35. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
  36. ↑ Hasanli, 2006. səh. 179
  37. ↑ Pişəvəri, 1946. səh. 163
  38. ↑ Həsənli, 2024. səh. 59
  39. ↑ Məmmədli, 2009. səh. 115
  40. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 146
  41. ↑ Əmirov, 2000. səh. 20
  42. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 373
  43. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  44. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  45. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  46. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  47. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  48. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  49. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  50. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  51. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  52. ↑ 1 2 Yenisey, 2009. səh. 145
  53. ↑ 1 2 Şəms, 1981. səh. 5
  54. ↑ 1 2 3 Şəms, 1981. səh. 6
  55. ↑ 1 2 Qaliboğlu, Elçin. ""İsmayıl Şəms canlı tarix idi"". Xalq cəbhəsi qəzeti. 2009-10-27. səh. 14. İstifadə tarixi: 2025-02-25.
  56. ↑ 1 2 Əhmədov, 2011. səh. 498
  57. ↑ "BDU-105: Şərqşünaslıq fakültəsi - tarix və müasirlik arasında körpü". azertag.az (az.). 2024-09-09. 2024-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-25.
  58. ↑ 1 2 3 Şəms, 1981. səh. 1

Ədəbiyyat

  • Ağayeva, Gözəl. Təbriz ədəbi mühiti (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2004. səh. 168. ISBN 9952403356.
  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2025-02-26.
  • Əhməd, Vüqar. M.C.Pişəvəri: “Həyatı, mühiti və yaradıcılığı" (az.). Bakı: Göytürk nəşriyyatı. 1998. səh. 248.
  • Əhmədov, Teymur. Azərbaycan yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə) (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2011. səh. 1056. ISBN 9789952460063.
  • Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 9789952817607. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-02.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
  • Həsənli, Cəmil. Təbriz - 1946-cı il: Milli Hökumətin zəfər və faciəsi (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2024. səh. 600.
  • Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
  • İbrahimov, Mirzə. O демократическом движении в Южном Азербайджане (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1948. səh. 48.
  • Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
  • Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 978-9952-8312-8-3. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-25.
  • Mustafayev, Vidadi. Cənubi AzərbaycanMilli Şüur (XX əsrin birinci yarısında) (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1998. səh. 200. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-10.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Azərbaycan xalqının milli azadlıq yolunda mübarizəsi tarixindən qızıl səhifələr (PDF) (az.). Təbriz: Elmiyyə Mətbəəsi. 1946. səh. 163. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-13.
  • Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064.
  • Rüstəmli, Nərgiz. Hər addımda məzarım var (az.). Bakı: "Yazıçı" ədəbi nəşrlər evi. 1997. səh. 120.
  • Şəms, İsmayıl. Tərcümeyi halım (PDF) (az.). Dortmund: 21 Azər jurnalı. 1981. səh. 15. 2024-10-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-25.
  • Yenisey, Gülara. İranda etnosiyasi hərəkatlar (1922-2004) (az.). Bakı: Qanun nəşriyyatı. 2009. səh. 248.

  • İsmayıl Şəms — Ömrə yazılan günlərdən ən önəmlisi
  • İsmayıl Şəms — Dostlar məni xatırlasın
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=İsmayıl_Şəms&oldid=8087138"
Informasiya Melumat Axtar