Yardımlı rayonu - Haqqinda Melumat

Yardımlı
	Rayon
Yardımlı
	38°55′14″ şm. e. 48°14′14″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan;
Daxildir	Lənkəran-Astara
İnzibati mərkəz	Yardımlı
İcra başçısı	Ayaz Əsgərov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	8 avqust 1930
Sahəsi	667.2 km²
Əhalisi
Əhalisi	70 000(2019) nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-YAR
Telefon kodu	994 25
Poçt indeksi	AZ 6500
Avtomobil nömrəsi	65
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu məqalə Yardımlı rayonu haqqındadır. Yardımlı şəhəri üçün Yardımlı səhifəsinə baxın.

Yardımlı rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Yardımlı şəhəridir. 8 avqust 1930-cu ildə Vərgədüz rayonu adı ilə təşkil edilib. Rayonun təşkili tarixinədək bu ərazi inzibati cəhətdən Lənkəran dairəsinə daxil idi. Təşkil edildiyi tarixdə inzibati mərkəzi Yardımlı kəndi idi, 1 noyabr 1931-ci il tarixinə 900 km² olan rayon ərazisində 97 kənddə 1 yanvar 1930-cu il tarixinə olan cari hesablamalara əsasən 20.651 nəfər əhali yaşayırdı. 1938-ci ildə rayon, inzibati mərkəzinin adına uyğun olaraq Yardımlı rayonu adlandırıldı.

Etimologiya

Budaq Budaqovun fikrinə görə Yardımlı toponimi etnonim olub VIII əsrin sonlarından Ural-Volqa çayları arasında yaşamış peçeneqlərin qədim mənbələrdə erdim/erdem kimi qeyd olunmuş tayfasının adından və mənsubiyyət bildirən –li şəkilçisindən ibarətdir. XII–XIII əsrlərdə Şimali Qafqazdan qıpçaqların Azərbaycana gəlişində peçeneqlər də iştirak etmişlər. Tədqiqatçıların ehtimalına görə, erdem tayfası da peçeneqlərlə Azərbaycana bu vaxt gəlmişlər.

Coğrafiya

Yardımlı rayonu 39°–38° dərəcə şimal en dairəsində, 48°–49° dərəcə şərq uzunluq dairəsində, Azərbaycanın cənub–şərq hissəsində, dağlıq ərazidə yerləşir. Yardımlı rayonu İran İslam Respublikası və Azərbaycan Respublikasının Lerik, Masallı və Cəlilabad rayonları ilə həmsərhəddir. Cənubdan Lerik rayonu ilə sərhədinin uzunluğu 40 km, şərqdən Masallı rayonu ilə 11 km, şimali–şərqdən Cəlilabad rayonu ilə isə 20 km–dir. Şimal və qərbdən qonşu İran İslam Respublikası ilə dövlət sərhədinin uzunluğu 96 km–dir.

Yardımlı rayonu 66.720 ha torpaq sahəsini əhatə edir. Ərazisinin 20.536 hektarı meşəlikdir. Torpaq zonaları dağ–çəmən torpaqlarından, dağ–meşə–qonur torpaqlarından, qəhvəyi–dağ–meşə torpaqlarından ibarətdir. Torpaqların mexaniki tərkibi gillicə, orta gillicə, ağır gillicədir.

Rayonun ən böyük çayı Viləş çayıdır. Viləş çayının qolları–Allar, Peştəsər, Solqard və Vəlişli çaylarıdır. Rayon ərazisi Talış sıra dağları (rayondakı ən hündür zirvəsi Şahnişinidir, onun hündürlüyü 2490 m–dir), Peştəsər sıra dağları (rayondakı ən hündür zirvəsi Peştəsərdir, onun hündürlüyü 2244 m–dir), Buravar sıra dağları ilə əhatələnir.

İqlimi və orta illik tempetaturu; İqlim–isti, normal nəmli, yumşaq qış, isti yay. Orta illik temperaturu +11,9 dərəcə C, yağıntının miqdarı – 586 mm, külək qərb–cənub, orta surəti – 1.6 m/san–dir, qrunt sularının dərinliyi – 4,5 metr, seysmik dərəcəsi – 7 baldır.

Meşələrdə qiymətli ağaclar–fıstıq, vələs, palıd, nəhəng ağcaqayın, dəmrağac, kol cinslərindən qaragilə, itburnu, əzgil, quşarmudu və s. ağac növləri vardır. Meşələrdə canavar, donuz, çaqqal, tülkü, dələ, porsuq kimi vəhşi heyvanlarla yanaşı, çöl pişiyi və vaşaqa da rast gəlinir.

İnzibati bölgü

Rayon 30 inzibati ərazi vahidindən, 30 bələdiyyədən, 88 yaşayış məntəqəsindən, o cümlədən 1 şəhər və 87 kənddən ibarətdir. İqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Əhali əsasən taxılçılıq, kartofçuluq, tütünçülük, qoyunçuluq və arıçılıqla məşğuldur.

Əhali

Əsas məqalələr: Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999) və Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)

AzStat-ın 1 yanvar 2014-cü il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən rayonda 62.387 nəfər əhali yaşayır.

Etnik tərkibi

Etnik qrup	15–22 yanvar, 1970-ci il sa.		17–24 yanvar, 1979-cu il sa.		12–19 yanvar, 1989-cu il sa.		27 yanvar-3 fevral, 1999-cu il sa.		13–22 aprel, 2009-cu yıl sa.
Etnik qrup	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%	Sayı	%
cəmi	27 705	100.00	34 026	100.00	39 932	100.00	49 039	100.00	58 073	100.00
Azərbaycanlı	27 247	98.35	33 397	98.15			49 001	99.92	58 067	99.99
Rus	323	1.17	390	1.15			24	0.05	3	0.01
Ukraynalı	67	0.24	131	0.38			10	0.02	…	…
Tatar	6	0.02	8	0.02			1	0.00	…	…
Ləzgi	6	0.02	24	0.07			…	…	…	…
Erməni	23	0.08	17	0.05			…	…	…	…
Avar	…	…	5	0.01			…	…	…	…
Gürcü	8	0.03	5	0.01			…	…	…	…
Yəhudi	6	0.02	…	…			…	…	…	…
Dağ yəhudisi	1	0.01	…	…			…	…	…	…
Tat	1	0.01	…	…			…	…	…	…
Digər	17	0.06	49	0.14			3	0.01	3	0.01

Təhsil

Rayonda 80 ümumtəhsil məktəbi, o cümlədən 46 tam orta, 18 ümumi orta, 16 ibtidai məktəbləri və 1 texniki peşə məktəbi fəaliyyət göstərir. Əlavə olaraq rayonda S.İbişov adına Yardımlı peşə məktəbi fəaliyyət göstərir. Bu məktəbdə 6 qrupda (Elektrik-qaz qaynaqçısı, geniş profilli traktorist-maşinist, kəndin elektrikləşməsi və rabitə üzrə elektrik mantyoru, avtomobil və kənd təsərrüfatı maşın və avadanlıqların təmiri üzrə çilingər, heyvandarlıq kompleksi üçün ferma operatoru və arıçılıq peşəsi) 160 şagirdin təhsili ilə 16 pedoqoji işçi işləyir.

Görkəmli şəxsləri

Vəli Məmmədov — Azərbaycan dövlət xadimi, ədəbiyyatşünas, publisist, SSRİ xalq deputatı
Sabir Rüstəmxanlı — Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədri, Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin həmsədri, Milli Məclisin deputatı və xalq şairi
Fəzail İbrahimli — Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədr müavini, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədr müavini, komitə sədri, tarix elmləri doktoru, professor
Musa Qasımlı —Azərbaycan tarixçisi, tarix elmləri doktoru, professor (1992), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Qafqazşünaslıq İnstitutunun direktoru (2016), AMEA-nın müxbir üzvü (2017). Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin IV (2010–2015), V (2015–2020) və VI (2020–2025) çağırışlar deputatı.
Vəli Əsmətov —Azərbaycan alimi, həkim-farmakoloq, tibb elmləri doktoru, professor, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının üzvü
Mirmahmud Mirəlioğlu — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin II çağırış deputatı; Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyasının lideri
Mirşahin Ağayev — Real TV-nin baş direktoru (2018-ci ildən), ANS Şirkətlər Qrupunun vitse-prezidenti, telejurnalist, Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti
Samir Əsədli — Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası sədrinin müavini və VHP-in Mərkəzi İcra Aparatının rəhbəri.
- Kliniki Tibbi Mərkəzin mətbuat xidmətinin rəhbəri, şair, jurnalist, Prezident təqaüdçüsü
Mətləb Mütəllimli — Sosial Ədalət Partiyasının sədri, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin I çağırış deputatı, Azərbaycan Ali Sovetinin XII çağırış deputatı, Azərbaycan Respublikasının baş prokurorunun keçmiş birinci müavini.
Rəfail Becanov — jurnalist, "Cümhuriyət" qəzetinin baş redaktoru, Cebhe.info Xəbər Portalının direktoru

Qalereya

Mənbə

ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 80–81 (az.)

Həmçinin bax

Azərbaycanın inzibati bölgüsü

İstinadlar

Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
. 2020-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-02.
Районы Азербайджанской ССР. — Ярдымлинский район, стр. 139. // Президиум Верховного Совета Азербайджанской ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Баку: Азербайджанское государственное издательство "Азернешр", 1961, 278 стр.
Перечень административно-территориальных единиц союза ССР (в алфавитном порядке). — Азербайджанская ССР, стр. 226–227. // Административно-территориальное деление союза ССР: Районы и города СССР. Авторы: Центральный Исполнительный Комитет Союза ССР, Всероссийский центральный исполнительный комитет. Москва: Издательство "Власть Советов" при Президиуме ВЦИК, 1931, 311 стр.
↑ 2014-11-27 at the Wayback Machine – yoxlanılıb: 21.12.2014
↑ 2014-07-02 at the Wayback Machine: 2014-06-28 at the Wayback Machine (yenilənmə: 1 yanvar, 2014-cü il) — yoxlanılıb: 28.12.2014
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-08-24 at the Wayback Machine + 2015-06-27 at Archive.today + 2015-06-27 at Archive.today
Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-08-24 at the Wayback Machine + 2015-06-27 at Archive.today
2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today
2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today
Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): 2014-12-22 at the Wayback Machine // Источник: Всесоюзная перепись населения 1989 года. ТОМ 1. Часть 1. Таблица 3. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений и сел-райцентров.

Xarici keçidlər

2019-10-22 at the Wayback Machine

[az-mil-ens-12-1] Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017

[2] . 2020-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-02.

[3] Районы Азербайджанской ССР. — Ярдымлинский район, стр. 139. // Президиум Верховного Совета Азербайджанской ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Баку: Азербайджанское государственное издательство "Азернешр", 1961, 278 стр.

[страницы_226-227-4] Перечень административно-территориальных единиц союза ССР (в алфавитном порядке). — Азербайджанская ССР, стр. 226–227. // Административно-территориальное деление союза ССР: Районы и города СССР. Авторы: Центральный Исполнительный Комитет Союза ССР, Всероссийский центральный исполнительный комитет. Москва: Издательство "Власть Советов" при Президиуме ВЦИК, 1931, 311 стр.

[YRİH-cm-5] 2014-11-27 at the Wayback Machine – yoxlanılıb: 21.12.2014

[Yardımlı_rayonu-6] 2014-07-02 at the Wayback Machine: 2014-06-28 at the Wayback Machine (yenilənmə: 1 yanvar, 2014-cü il) — yoxlanılıb: 28.12.2014

[Население_Ярдымлинского_района_(по_переписи_1970_года)-7] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-08-24 at the Wayback Machine + 2015-06-27 at Archive.today + 2015-06-27 at Archive.today

[Население_Ярдымлинского_района_(по_переписи_1979_года)-8] Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: 2018-08-24 at the Wayback Machine + 2015-06-27 at Archive.today

[Ethnic_composition_of_Azerbaijan_by_1999_census-9] 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today

[Ethnic_composition_of_Azerbaijan_by_2009_census-10] 2017-11-16 at the Wayback Machine: 2015-06-27 at Archive.today

[Всесоюзная_перепись_населения_1989_г._Численность_населения_союзных_республик_СССР_и_их_территориальных_единиц_по_полу-11] Демоскоп Weekly (еженедельная демографическая газета. Электронная версия): 2014-12-22 at the Wayback Machine // Источник: Всесоюзная перепись населения 1989 года. ТОМ 1. Часть 1. Таблица 3. Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений и сел-райцентров.