Tatarlar (öz adları tatar. татарлар, tatarlar) (digər adları: Qazan / Kazan tatarları, Volqa tatarları, Volqaboyu tatarları) ― türk xalqlarından biri.

Tatarlar
Kazan tatarları (1885)
Ümumi sayı
6 755 000
Yaşadığı ərazilər
Rusiya Rusiya 5 310 649 (2010)
Qırğızıstan Qırğızıstan 28 656 (2012)
Qazaxıstan Qazaxıstan 203 371 (2012)
Ukrayna Ukrayna 73 304
Rumıniya Rumıniya 23 935
Çin ÇXR 4 890
Belarus Belarus 10 146
Estoniya Estoniya 2 582
Tacikistan Tacikistan 18 939 (2000)
Latviya Latviya 3 235
Polşa Polşa 447
Özbəkistan Özbəkistan 275 400
Kanada Kanada 2 300
Azərbaycan Azərbaycan 25 900
Dili

tatar dili

Dini

İslam (sünni) və xristian (pravoslav) azlıq, və şiə azlıq

Mənşəyi
Qıpcaq (türk)
Qohum xalqlar

Türk xalqları

Əsasən Rusiyanın Avropa hissəsinin mərkəzi vilayətlərində — xüsusilə Tatarıstan Respublikasında, VolqaboyuUralətrafı ərazilərdə — və Rusiyanın digər bölgələrində (məsələn Sibirdə) və şəhərlərində, ondan başqa həmçinin Qazaxıstanda və digər Orta Asiya ölkələrində, Çinin Sintszyan Uyğur Muxtar Rayonunda (tarixi Şərqi Türkistan bölgəsi) yaşayırlar. Keçmiş SSRİ-nin bir çox bölgələrində milli icmaları vardır.

Danışdıqları tatar dili, türk dilləri ailəsinin qıpçaq dilləri qoluna daxildir.

Keçmişdə İdil (Volqa) Bulqar dövlətiQazan xanlığı kimi dövlətləri olub, lakin 1552-ci ildə Rus Çarlığı tərəfindən Qazan xanlığı və və xanlığın darmadağın edilməsindən bəri Rusiyanın tərkib hissəsi olublar.

Adlanmaları

İndiki tatarlar

Tatarların hazırda özlərini "tatarlar" (татарлар) adlandırmalarına, və başqaları tərəfindən də məhz tatar olaraq adlanmalarına baxmayaraq, keçmişdə (təxminən 19-cu əsrədək) onlar özlərini aşağıdakı adlarla adlandırırdılar:

  • "Möselmannar" (мөселманнар), yəni "müsəlmanlar" (Qeyd: təxminən azərbaycanlıların özlərini keçmişdə bəzən sadəcə "müsəlman" adlandırmaları kimi)

"Tatar" adı

Rusiya İmperiyası zamanı ruslar imperiya ərazisindəki bütün türk xalqlarını (o cümlədən azərbaycanlıları da) öz aralarında və rusdilli rəsmi sənədlərdə "tatar" (elmi ədəbiyyatda bəzən "türk-tatar") adıyla qeyd edirdilər. Bununla belə, ruslar bu sözü bir çox türk xalqının adlanmasında da istifadəyə yeritdilər.

"Tatar" adını ruslar həmin zamanlarda azərbaycanlılara (Закавказские татары, yəni "Zaqafqaziya/Cənubi Qafqaz tatarları"; və ya Адербейджанские татары, yəni "Aderbeydjan/Azərbaycan tatarları"), qumuqlara (Дагестанские татары, yəni "Dağıstan tatarları"), noqaylara (Ногайские татары, yəni "noqay tatarları"), qaraçaylılar ilə balkarlara (Горские татары, yəni "dağlı tatarlar"), altaylılara (Алтайские татары, yəni "Altay tatarları"), xakaslara (Абаканские татары, yəni "Abakan tatarları"; Минусинские татары, yəni "Minusinsk tatarları"; Енисейские татары, yəni "Yenisey tatarları"; Áчинские татары, yəni "Aça tatarları"(bölgədəki Aça çayının adından)), şorlara (Кузнецкие татары, yəni "Kuznetsk tatarları"), çulımlar'a (Чулымские татары, yəni "Çulım tatarları"), və bir neçə digər türk xalqlarına şamil edirdilər (nadir hallarda isə "tatar" qavramı hətta qeyri-türk toplumları üçün də istifadə edilə bilərdi, məsələn monqoldilli xalqlardan biri olan buryatlar üçün "братские татары" (yəni "brat tatarları" ["brat" sözü burada "buryat" adının rus dilindəki köhnə yazılışını əks etdirir]) ifadəsi istifadə olunurdu.

Belə şəkildə də indiki zamanda sadə dillə "tatar" adlanan, Tatarıstanın əsas əhalisi olan tatarları ruslar "Volqa tatarları" (волжские татары), "Volqaboyu tatarları" (приволжские татары), "Qazan/Kazan tatarları" (Казанские татары) kimi ifadələrlə adlandırırdılar. Bu adlar indi də bəzən dəqiqləşdirmə (məsələn, tarixi mövzularda) və aydınlaşdırma lazım olduğu hallarda (məsələn, krım tatarlarından ayırd etmək üçün) istifadə olunurlar.

Müasir dövrdə "tatar" adını daşıyan və (və ya) istifadə edən digər xalqlar

' Müasir dövrdə, əvvəllər "tatar" adlanan türk xalqlarının çoxusu artıq belə adlanmasalar da, bəzi türk xalqlarının adlarında (indiki tatarların özlərindən başqa) hələ də "tatar" ifadəsi keçir, məsələn: krım tatarları (özlərini "qırımtatarlar", "tatarlar" adlarıyla yanaşı həmçinin "qırımlar", "qırım türkler" də çağırırlar) və (özlərini "sıbırtatarlar" adıyla yanaşı həm də (əsasən) "sıbırlar" çağırırlar; bəzi mütəxəssislər sıbırları gah sadəcə indiki tatarların bir qolu, gah da müstəqil bir türk xalqı hesab edirlər) hələ də müasir dövrdə bu cür adlanırlar.

Bundan başqa, müasir dövrdə Sibirdə yaşayan bir neçə türk xalqının endoetnonimi (xalqın özünü adlandırması, xalqın öz-özünə verdiyi ad) də artıq "tatar" sözündən ibarətdir. Beləcə, müasir xakaslar özlərini adətən "tadar" (тадар) və "tadarlar" (тадарлар), şorlar özlərini bəzən "tatar-kiji" (татар-кижи), "tatar" (татар), "tadar-kiji" (тадар-кижи) və "tadar" (тадар), çulımlar özlərini bəzən "tatarlar" (татарлар) və "çulım tatar" (чулым татар), teleutlar özlərini bəzən "tadar" (тадар) və "tadar-kiji" (тадар-кижи) adlandırırlar.

Sayları

2002-ci il siyahiya alınmanın nəticələrinə görə, Rusiyada sayları 5,554,600 nəfərdir. Tatarlar Rusiya əhalisinin 3,83 %-ni təşkil edirlər, və say etibarı ilə ölkənin ruslardan sonra ikinci ən böyük xalqıdırlar.

Dinləri

Dini inanclarına görə sünni-müsəlmanlarıdır. Kiçik bir qrupları xristianlığın pravoslav qoluna sitayiş edir, kryaşenlar (tatarca kirəşennər) adlanırlar.

Dil

  Əsas məqalə: Tatar dili

Tatarlar türk dillərinin qıpçaq qoluna qrupuna aid olan tatar dilində danışırlar.

İstinadlar

  1. . 2012-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-14.
  2. Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года : 2013-12-04 at the Wayback Machine
  3. Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 2013-11-13 at the Wayback Machine
  4. Агентство Республики Казахстан по статистике: 2012-11-15 at the Wayback Machine
  5. [ölü keçid]
  6. . 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-04.
  7. . 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-02.
  8. . 2012-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-11.
  9. MINORITY.TJ - При финансовой поддержке центра ОБСЕ в Душанбе: Национальные меньшинства Таджикистана : 2016-03-05 at the Wayback Machine
  10. (PDF). 2011-07-21 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-17.
  11. . 2009-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-17.
  12. . 2012-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-27.
  13. . da.azadiradio.com. 2023-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-12-13.
  14. 2022-09-10 at the Wayback Machine К сожалению, еще дореволюционное негативное отношение к термину "татары" проецировалось и на период советской истории. Но, когда мы возвращались в Казань на летние каникулы, я от бабушки слышал совершенно иное, она говорила мне: "Улым, без татар түгел, без мөселманнар". "Təəssüf ki, "tatar" ifadəsinə qarşı hələ inqilabaqədərki dövrdən qalma mənfi yanaşma sovet tarixinin dövrünə də özünü aşılayırdı. Ancaq biz yay tətillərinə Qazana qayıdanda mən nənəmdən tamamilə fərqli bir şey eşitmişdim, o mənə deyirdi [tatar dilində — red. qeyd]: "Oğlum, biz tatar deyilik, biz müsəlmanlarıq."."
  15. "Arxivlənmiş surət". 2022-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-02.
  16. . 2011-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 5 июня. 2008-02-02 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Əfqanıstan tatarları

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023