Vəfa Quluzadə 21 dekabr 1940-cı ildə Bakıda kasıb ailədə anadan olmuşdur. Onun atası ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru və professor Mirzəağa Quluzadə idi. Anası Yaqut Dilbazi şairə Mirvarid Dilbazinin bacısıdır. O, Qazax rayonunun Dilboz bəylərindən olan ruhani şair nəslindəndir.

İkinci dünya müharibəsi illərində Qazax rayonunun Aslanbəyli kəndində böyümüşdür. Uşaqlıqda tərbiyəsi ilə əsasən nənəsi Cəvahir Dilbazi məşğul olub. Quluzadə nənəsin ona böyük təsirini belə izah edir:

Bakıda öz sözlərinə görə, "beynəlmiləl bir həyətdə" böyümüş və rus dilini yaşadığı həyətdə "mükəmməl öyrənmişdir". Evləri zəbt olduğundan, 1946-cı ilə kimi ailəsi ilə Bakının Şors küçəsində (indi ki, Bəşir Səfəroğlu küçəsində) kommunal evlərdə yaşamışdır.

1958-ci ildə bitirərək Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Şərqşünaslıq fakültəsinə qəbul olmuş, 1963-cü ildə məzun olmuşdur. Universtitetdə Azərbaycanın keçmiş prezidenti Əbülfəz Elçibəylə bir yerdə oxumuş və onunla yaxşı dost olmuşdur. Vəfa Quluzadə Elçibəy haqqında xatirələrindən:

Quluzadə iki il Azərbaycan radiosunda ərəb dilində verilişlər aparmışdır. Universtiteti bitirəndən sonra KQB tərəfindən sənədlərdə edilən qeydlərə görə ərəb ölkələrinə buraxılmamışdır. Sovet İttifaqında tələbə olarkən o, yay tətili zamanı kənd təsərrüfatı işlərində işləməyə məcbur olmuşdu.

KQB sədrinin müavini Aydın Bünyadovun köməkliyindən sonra 1962–1964-cü illərdə SSRİ Elmlər Akademiyasının aspiranturasında təhsil almışdır. Dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi elmi adı almışdır. 1968-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyasının üzvü olmuşdu.

Hakimiyyətdən istefadan sonra o, Xəzər regionu dövlətlərinin siyasi tədqiqatı Fondunun prezidenti olmuş və fəaliyyətini mətbuatla qurmuşdu. O, səfirliklərlə, diplomatlarla, xarici nümayəndələrlə görüşüb, xaricə konfranslara gedirdi.Qafqaz Universitetində və Azərbaycan Universitetində mühazirələri olmuşdur.

2001-ci ildə Heydər Əliyevin dəvəti ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Qarabağ mövzusu ilə bağlı çıxış etmişdir.

1 may 2015-ci ildə Bakı şəhərində səhhəti qəflətən pisləşib və o, Bakıdakı xəstəxanalardan birinə yerləşdirlimişdir. Onun ürəyində şuntlama əməliyyatı keçirilib, əməliyyatdan sonra Quluzadə palataya yerləşdirlimişdir. Lakin bir az sonra onun səhhəti qəflətən pisləşib və ürək xəstəliyindən vəfat etmişdir. Onun cənazəsi Əjdərbəy məscidinə aparılıb.

Vəfa Quluzadə 2 may 2015-ci ildə Yasamal qəbiristanlığında oğlunun məzarı yanında torpağa tapşırılıb. Onun vida mərasimində Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının sədri Cəmil Həsənli, AXCP lideri Əli Kərimli, millət vəkili Rasim Musabəyov, politoloq Eldar Namazov, aparıcı Mübariz Əsgərov, siyasətçi Pənah Hüseyn, eləcə də digər siyasətçilər və məşhur simalar iştirak edib.

Ərəb, rus, ingilis və fars dillərini bilirdi. Vəfa Quluzadə Azərbaycan mətbəxini, musiqini, xüsusən də muğam və cazı çox sevirdi.Xədicə Abbasovanın oxuduğu Sıravi Əhməd mahnısı onun sifarişi ilə yazılmışdır.

Quluzadə rus ədəbiyyatını, xüsusən də İvan Buninin yaradıclığını və şeirlərini sevirdi. O, Qərb ədəbiyyatından Cek Londonu və Gi de Mopassanı, Azərbaycan ədəbiyyatında isə klassikanı bəyənirdi. Quluzadə Səməd Vurğunun "Azərbaycan" şeirini sevirdi.Mirvarid Dilbazi "Bütün nöqsanlarınla sevirəm səni" şeirini Vəfa Quluzadəyə həsr edib.

Vəfa Quluzadənin ən sevdiyi şəhər — Bakı idi. O, bir müddət şəkərli diabetdən əziyyət çəkmişdir.

Vəfa Quluzadə musiqi məktəbinin müəlliməsi Leyla Əhmədova ilə ailə həyatı qurmuş və ömrünün sonuna qədər onunla evli idi. Qızı-həkim Cəmilə Quluzadə,ABŞ universitetinin məzunu və Mirzə İbrahimovun gəlinidir, oğlu Murad Quluzadə Corc Vaşinqton Universitetinin məzunu, beynəlxalq siyasət və biznes üzrə mütəxəssis idi. Oğlu Murad 2010-cu ildə 36 yaşında ikən onkoloji xəstəlikdən vəfat etmişdir.

1970-ci ildə Misirdəki SSRİ səfirliyində attaşe kimi işə başlamışdır. Quluzadə Misirdə çalışarkən SSRİ xarici işlər nazirinin I müavini və diplomat orada səfir idi. getdiyi bir vaxtda Misir prezidenti Ənvər Sadatın SSRİ Xarici işlər naziri Andrey Qromıko ilə görüşündə iştirak etmişdir.

Onun SSRİ Xarici İşlər Nazirliyindəki dosyesində belə yazılmışdır:

O, 1973-cü ildə Heydər Əliyev ilə Azərbaycan Kommunist Partiyasının I katibi kimi Misirə gələndə tanış olmuşdur. 1973-cü ildə vətənə qayıdan Quluzadə Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsində işə başlamışdır. Həmin illərdə Sov.İKP MK yanında İctimai Elmlər Akademiyasını bitirmişdir.

O, Dağlıq Qarabağdakı münaqişənin həll olunması üzrə aparılmış danışıqlarda aktiv iştirak etmişdir.Azərbaycan-Ermənistan danışıqları zamanı nümayəndə heyətinə rəhbərlik etmiş, ATƏT-in sammitlərində, Cenevrə (1984) və İstanbulda keçirilmiş beynəlxalq konfranslarda, NATO-nun iclaslarında iştirak etmişdir. Bir müddət sonra Moskvada çalışandan sonra, 1987-ci ilə qədər Bakıda yaşamışdır. Həmin müddət Azərbaycanda mərkəzi komitədə Heydər Əliyevlə çalışmışdır. Yenidən diplomatik xidmətə qaytarılan Quluzadə Əlcəzairdəki SSRİ səfirliyinə məsləhətçi qismində göndərilmişdir.

1990-cı ildə Qara Yanvar faciəsi zamanı Əlcəzairdə olarkən Türkiyəyə və Əlcəzairə siyasi sığınacaq üçün müraciət eləsə də, onlar da SSRİ-i ilə münasibətlərə xələl gətirməmək üçün Quluzadyəyə siyasi sığınacaq verməkdən imtina etmişlər.

Quluzadə 1990-cı ildə Azərbaycana qayıdır və əvvəlcə Əbülfəz Elçibəy, sonra isə Heydər Əliyev hakimiyyəti dövründə Azərbaycan Respublikasının xarici siyasət üzrə dövlət müşaviri işləmişdir. Bu zaman ərzində Quluzadə Azərbaycan xarici siyasətinin formalaşmasında yaxından iştirak etmişdir. 1999-cu ildə istefa verənə qədər Azərbaycan Respublikası Təhlükəsizlik Şurasının üzvü olmuşdur.

1990-cı ildə İstanbulda tanış olduğu və Kremldə işləyən yaxşı dostu Rafiq Nişanov (Özbəkistan KP MK-nın keçmiş I katibi) onu Moskvaya Qorbaçovun komandasına dəvət etdi. Quluzadə onun təkliyini qəbul etməyib, ona Azərbaycanda işləmək istədiyini demişdi. Nişanov Ayaz Mütəllibova bu barədə tapşırıq verdi. Bakıya qayıdanda Quluzadə Mütəllibovun qəbulunda oldu və o, Quluzadəyə iki yer təklif etdi: Mərkəzi Komitə və Prezident Aparatı. Quluzadə ikinci təklif seçib, prezidentlik strukturunda dövlət müşaviri olmuşdur.

1992-ci ildə Azərbaycan Respublikasının prezidenti Əbülfəz Elçibəy Vəfa Quluzadəyə xarici işlər naziri postunu təklif etsədə, Quluzadə öz istəyi ilə dövlət müşaviri olmuş, Azərbaycanla Qərbin yaxınlaşdırmasında böyük rol oynamışdır. Elçibəy hakimiyyətinin dövründə Azərbaycanın keçmiş xarici işlər naziri Tofiq Qasımovun sözlərinə görə, Vəfa Quluzadə ABŞ-yə səfir göndərilməsini çox istəyirmiş. Ancaq nazir Qasımov buna razılaşmayıb, Quluzadəni açıq partnomenklatura işçisi kimi qəbul edirdi. Tofiq Qasımov dövlət müşaviri vəzifəsini də Vəfa Quluzadəyə çox görürdü, ancaq Elçibəy müşavirini uzaqlaşdırmadı.

Onun 1994-cü ilin sentyabrın 20-də Bakıda "Əsrin müqaviləsi" imzalanmasında rolu olub. 1995-ci ildə "AMOKO" neft şirkətinin maliyyə dəstəyi ilə ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə keçmiş müşaviri Zbiqnev Bjezinski Bakıya gələndə onu Vəfa Quluzadə qarşılayır, Amerikanın təcrübəli diplomatını isə Hafiz Paşayev müşayiət edirdi.

1999-cu il 8 oktyabrda, xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov və prezident Heydər Əliyev administrasiyasının rəhbəri Eldar Namazovla bir vaxtda istefa verdi. İstefa ərəfəsində Quluzadə Heydər Əliyevə məktub yazaraq, 41 illik ağır işdən yorulduğunu və istirahət etmək, sağlamlığının qayğısına qalmaq istədiyini bildirmişdi. Lakin müşahidəçilər göstərilən səbəbləri diplomatik addım hesab edirlər. Onun bu hərəkətin Azərbaycan-Ermənistan danışıqlarından uzaqlaşdırılmasına etiraz kimi dəyərləndirilirdi. Vəfa Quluzadənin Heydər Əliyevə yazdığı yarımsəhifəlik məktub:

Quluzadə dövlət müşaviri olarkən Heydər Əliyev administrasiyasının üzvlərindən (hətta daha aşağı vəzifə sahiblərindən belə) fərqli olaraq, prezidentin siyasi opponentlərinə qarşı çıxışlar etmirdi. Bu da onun peşəkar imicini müəyyən edirdi.

Quluzadənin xarici siyasət baxışları geniş mənada realist idi. Bir çoxları Quluzadəni ancaq Rusiyanı tənqid edən Qərbpərəst siyasətçi adlandırsa da, Vəfa Quluzadənin ABŞ və Avropaya qarşı sərt fikirləri də olub. O, 2012-ci ildə "Azadlıq Radiosu"nu və Xədicə İsmayılı ABŞ-dən aslı olduğunu və bu dövlətin tapşırıqlarını icra etdiyində günahlandırmışdı. 2015-ci il 23 yanvarda verdiyi müsahibədə Vəfa Quluzadə bu hadisə ilə öz mövqeyini açıqlamışdır:

Quluzadə Rusiyanı və İranı Azərbaycana qarşı aqressiv siyasət yürüdən imperiya sayırdı. O, hesab edirdi ki, Rusiya və İran indiki sərhədlərinin daxilində parçalanıb gedəcəklər. O, Azərbaycanda Rusiyanın beşinci kolonnasının qəti əleyhinə idi. Azərbaycanın Cənubi Azərbaycanla birləşməsini isə Quluzadə qaçılmaz hesab edirdi.

O, İranı demokratik dövlətlər qrupuna daxil olmayan, ABŞ və İsrailə meydan oxuyan, bütün Qərb dəyərlərini yaxın buraxmayan, avtoritar yox, totalitar bir dövlət sayırdı. O, Azərbaycanın İsrail və Türkiyə ilə sıx münasibətlərinin tərəfdarı kimi çıxış edirdi.

Quluzadə özünü nə iqtidar, nə müxalifət tərəfli görürdü. Onun fikrincə, Azərbaycanda iqtisadi və dövlət strukturların hamısı SSRİ dövründə Heydər Əliyev tərəfindən formalaşdırılmışdı. Vəfa Quluzadənin sözlərinə görə, qısa müddətli Əbdürrəhman Vəzirovun hakimiyyəti "heç nə idi, o, heç nəyi dəyişə bilmədi". Vəfa Quluzadəyə görə, Ayaz Mütəllibovun dövründə bütün strukturlar Heydər Əliyevin yaratdığı strukturlar olduğundan, Heydər Əliyev hakimiyyətə gəlmiş və uğur qazanmışdır. Vəfa Quluzadənin izahında, Elçibəyin hakimiyyətə gəlməsi heç bir şeyə əsaslanmırdı. Onun fikrincə, Heydər Əliyev gəlməsəydi, dövlət baş tutmayacaqdı:

Quluzadənin Qarabağla bağlı mövqeyi birmənalı idi. O, Qarabağ torpaqlarının işğalının problemi nə sülh, nə də hərb yolu ilə həll etmək mümkün olmadığını və "açar"ını Rusiyada görürdü. O, iddia edirdi ki, Dağlıq Qarabağın işğalı Barbarossa planından daha qəddar idi, çünki ermənilər işğal etdikləri ərazilərdə evləri məhv ediblər. Quluzadə Dağlıq Qarabağın tam muxtar statusuna qəti əmin idi və ümid edirdi ki, günlərin birində Ermənistana işğala son qoyması şərti ilə BTC-yə qoşulmağı təklif edəcək. O, hesab edirdi ki, Ermənistanın Xəzərin mineral resurslarından fayda götürməsi onun Avropaya inteqrasiyasına kömək edəcək. Vəfa Quluzadənin sözlərinə görə, 1999-cu ildə Azərbaycan və Ermənistan sülh müqaviləsi bağlamağa yaxın idilər, amma bu Rusiyanın xoşuna gəlmədi.

Quluzadə Qurana və Məhəmməd Peyğəmbərdən gələn hədislərə dəxli olmayan ritualların heç birini qəbul etmirdi. O, öz ad gününü keçirmirdi və bunu İslamla əlaqələndirirdi. Vəfa Quluzadə hafiz idi və Quranı çətin və ağır dövründə oxumağı sevirdi. O, dinə olan münasibətini müsahibələrin birində bildirir:

1994-cü ildə Səudiyyə Ərəbistanında Kəbə evinin içində Heydər Əliyevlə birlikdə namaz qılmışdır.

• "Dərin məntiqi, maraq doğuran siyasi nəticələri, vətənpərvərliyi onun əsas xarakteristikası idi. Cəsarətli və vətənpərvər çıxışları ilə istənilən auditoriyanı ələ ala bilirdi." — Aydın Mirzəzadə
• "O, ən yaxşı növ bir diplomat idi." — Tomas de Vaal
• "Azərbaycanın Henri Kissinceri" — Eldar Namazov

1. Yol ayrıcında (2012)
2. Düşmənlər və dostlar arasında (rus. Кавказ среди врагов и друзей) (2002)