Diyar-i Bəkr əyaləti tam adı Diyar-i Bəkr bəylərbəyliyi — 1515-ci ildə qurulan Osmanlı dövlətinin ən böyük əyaləti. Əyalətin mərkəzi Diyarbəkir idi. Birbaşa Osmanlı imperiyasına bağlı olaraq idarə edilirdi.
Tarixi
Ağqoyunlu Türk imperiyasının mərkəzi Diyarbəkirə Səfəvilər sülaləsi hakim olmuşdur. 23 avqust 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündə Osmanlı dövləti, Səfəvi xanədanını məğlub etmişdir. Diyarbəkirin bəylərbəyisi olan Xanməhəmməd bəy Ustaclı, Osmanlı dövləti qüvvətləri ilə savaşarkən ölmüşdür. Buna görə əhali üsyan edərək Osmanlı dövlətinə bağlanmaq istəmişdir. Bu istəklərini Osmanlı dövlətinə bildirmək üçün əhali Mövlana yardım istemişdir. Dönəmin Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Səlim durumu ona bildirən Mövlanə İdris-i Bitlisini bu işlə vəzifəlendirmişdir. Buna görə Səfəvilər dövlətinin şahı Şah İsmayıl gərəkli önləmləri aldırmışdır. Ustaclı Xanməhəmməd bəyin qardaşı Qara xanı Urfa hakimi Durmuş bəy ilə birlikdə Diyarbəkiri mühasirə edib geri almaqla vəzifələndirmişdir. Qara xan və Durmuş bəyin qüvvətlərinə Mardin, Hasankeyf və Erganidə olan Səfəvi qüvvətlərinə də qatılmışdır. Beləcə Qara xan Ustaclının qüvvəti 5 min nəfərə çatmışdır. Qara xan Ustaclının qoşunu bir il qədər Diyarbəkiri mühasirə altında tutmuşdur. Diyarbəkir əhalisi Qara xanın ordusuna qarşı savaşmışdır. Bıyıklı Mehmet Paşa komutasındakı Osmanlı ordusu Diyarbəkirə gəlmiş və mühasirəni qaldırmışdır. Qara xan Ustaclının ordusu Mardinə çəkilmişdir. 10 sentyabr 1515-ci il tarixində Osmanlı dövləti ordusu Diyarbəkirə girmişdir. 4 noyabr 1515-ci il tarixində Diyar-i Bəkr əyaləti qurulmuşdur. Əyalətin Osmanlı tərəfindən ilk bəylərbəyi Bıyıklı Mehmet Paşa olmuşdu.
1847-ci ildə əyalətdə çıxmışdır. Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi 'nin qəbul edilmesinin ardından 1867-ci ildə Diyar-i Bəkr əyaləti qaldırılmış yerinə Diyarbəkir vilayəti qurulmuşdur.
Sancaqları
| 1515-1526 arası əyalətin sancaqları |
| Diyarbekir Sancağı, Mardin Sancağı, Sincar Sancağı, Birecik Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı |
| 1526-1560 arası əyalətin sancaqları |
| Diyarbekir Sancağı, Mardin Sancağı, Sincar Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı, Musul Sancağı, Hit Sancağı, Deyr Sancağı, Rahbe Sancağı, Ane Sancağı |
| 1560'dən sonra əyalətin sancaqları |
| Diyarbekir Sancağı, Sincar Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı, Musul Sancağı, Hit Sancağı, Deyr Sancağı, Rahbe Sancağı, Ane Sancağı |
Valilər
Qurulduğu tarixdən cümhuriyətin elanına qədər olan müddət içində valilik edən dövlət adamları bunlardır:
- 1516-1521
- 1521-1528
- 1528-1530
- 1530-1532
- İbrahim Paşa 1532-1534
- ? 1534-1537
- Sofu Əli Paşa 1537-1540
- Damat Rüstəm Paşa 1540-1543
- 1543-1546
- 1546-1548
- Ayas Paşa 1548-1551
- İskəndər Paşa 1551-1564
- 1564-1567
- 1567-1570
- 1570-1571
- 1571-1575
- 1575-1577
- 1577-1579
- 1579-1580
- İbrahim Paşa 1580-1581
- 1581-1582
- 1582-1583
- 1583-1585
- 1585-1586
- 1586-1589
- 1589-1590
- 1590-1592
- 1592-1593
- 1593-1594
- 1594
- 1594
- 1594-1595
- 1595
- 1595-1601
- 1601-1602
- 1602-1603
- 1603-1604
- 1604-1605
- 1605-1606
- 1606
- Nasuh Paşa 1606-1611
- 1611-1612
- 1612-1614
- 1614
- 1614-1615
- 1615-1618
- 1618
- Dilavər Paşa 1618
- 1618-1619
- 1619
- 1621-1623
- 1623-1624
- 1624-1626
- 1626-1627
- Gürcü Mehmed Paşa 1627-1628
- 1628-1629
- 1629-1631
- Təyyar Mehmed Paşa 1631
- 1631-1633
- 1633-1638
- 1638-1639
- Mələk Əhməd paşa 1639-1640
- 1640-1641
- 1641-1644
- 1644
- 1645-1646
- 1646
- 1646-1647
- 1647-1648
- 1648-1649
- 1649
- 1649-1650
- 1650-1651
- 1651-1652
- 1652-1653
- 1653-1654
- 1654-1655
- 1655
- 1655-1656
- 1656
- 1656-1657
- 1657-1658
- 1658-1660
- 1660-1661
- 1661
- 1661-1662
- 1662-1663
- 1663-1667
- 1667-1668
- 1668-1671
- 1671-1673
- 1673-1674
- 1674-1676
- 1676-1677
- 1677
- 1677-1678
- 1678-1681
- 1682-1683
- Osman Paşa 1683
- 1683-1684
- 1684-1686
- 1686-1687
- 1687-1688
- 1688
- 1688-1689
- 1689-1690
- 1690-1691
- 1691-1693
- 1693
- 1693
- 1693
- 1693
- 1693
- 1693-1694
- 1694-1695
- 1695
- 1695-1696
- 1696-1697
- İbrahim Paşa 1697
- 1697-1698
- 1698-1699
- 1699-1701
- 1701-1703
- İbrahim Paşa 1703
- 1703
- 1703
- 1703-1705
- 1705-1706
- İbrahim Paşa 1706-1707
- 1707-1710
- 1710-1713
- 1713-1715
- 1715-1716
- 1716-1718
- 1718-1720
- 1720
- 1720-1725
- 1725-1726
- Silahdar Mehmed Paşa 1725-1726
- 1726-1728
- 1728-1729
- Həkimoğlu Əli paşa 1729-1730
- 1730-1733
- 1733
- 1733-1734
- 1734-1735
- Sarı Mustafa Paşa 1735
- 1735-1736
- 1736
- Silahdar Mehmed Paşa 1736-1737
- 1737-1738
- 1738-1739
- 1739-1740
- 1740-1741
- 1741-1742
- 1742
- 1742-1744
- 1744
- 1744-1746
- 1746-1747
- 1747
- 1747-1748
- 1748-1749
- 1749-1750
- İbrahim Paşa 1750-1751
- 1751-1752
- 1752-1753
- İbrahim Paşa 1753-1754
- İbrahim Paşa 1754-1757
- 1757-1758
- 1758-1759
- 1759
- 1759-1760
- 1760-1761
- 1761-1763
- 1763-1764
- 1766-1767
- 1767-1768
- 1768-1770
- 1770-1771
- 1771
- 1771-1773
- Osman Paşa 1773
- 1773-1774
- 1774-1776
- 1776
- 1776-1777
- 1777-1778
- 1778-1779
- 1779
- 1779-1780
- 1780
- 1780
- Osman Paşa 1780-1781
- 1781-1784
- Nasuh Paşa 1784-1784
- 1784-1785
- 1785-1786
- 1786-1786
- 1786-1786
- 1786-1787
- 1787-1788
- 1788
- 1788-1789
- 1789-1791
- 1791-1792
- 1792-1794
- 1794-1795
- 1796-1796
- 1796-1798
- 1798-1798
- 1798-1799
- 1799-1800
- 1800
- 1800-1801
- Osman Paşa 1801
- 1801
- 1801-1802
- 1802-1804
- 1804-1805
- 1805
- 1805
- Hacı İbrahim Paşa 1805-1805
- 1805-1806
- 1806
- 1806-1807
- 1808-1809
- 1809-1813
- 1813-1815
- 1815-1815
- 1815-1816
- 1816-1816
- 1816-1817
- 1817-1818
- 1818-1819
- 1819-1819
- 1819-1820
- 1820
- 1820-1821
- 1821-1822
- 1822
- 1822-1823
- 1823-1824
- 1824-1826
- 1826
- 1826-1829
- 1829-1831
- 1831-1832
- 1832
- 1832-1834
- 1834-1836
- 1837-1839
- May 1839-iyul] 1840
- Ekim 1841-avqust 1842
- Ağustos 1842-sentyabr 1845
- fevral 1851
- Eylül 1853-Ocak 1855
- Nisan 1868-Ekim 1875
- Ekim 1875-Nisan 1877
- Nisan]] 1877-Şubat 1879
- Şubat 1879-Nisan 1882
- Nisan 1882-May 1886
- Mayıs-Aralık 1886
- Nisan 1888-Mart 1889
- Temmuz 1891-oktyabr 1895
- Ekim 1895-Kasım 1896
- yanvar-aprel 1906
- May 1906-avqust 1906
- dekabr 1907-avqust 1908
- Nisan 1918-yanvar 1919
- yanvar-iyun 1919
İstinadlar
- 2004-12-23 at the Wayback Machine (Türkçe).
- 2007-08-28 at the Wayback Machine (Türkçe). Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- ↑ Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 13, sf. 279, Ötüken Yayınevi (1977).
- (PDF). 2016-03-04 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-06.
- 2023-08-04 at the Wayback Machine, Sinan Kuneralp, ISIS Press, İstanbul, ISBN 9784281181, 1999
- . 2013-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-06.
Xarici keçidlər
|
Osmanlı imperiyası ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |