Başqırdıstan çayları — Başqırdıstan Respublikasının ərazisindən axan bütün çayların məcmusu.
Ümumi xüsusiyyətləri
Respublikanın çayları əsasən iki çay hövzəsinə — Volqa və Urala aiddir. Respublikanın şimal-şərqindəki kiçik çayların yalnız bir hissəsi — yuxarı hövzələri olan , və digərləri Ob hövzəsinə aiddir.
Ümumilikdə respublikada ümumi uzunluğu 57,366 kilometr olan 12 min 725 çay var.
| Çayların sayı və uzunluğu | |||
|---|---|---|---|
| Çay kateqoriyaları | Uzunluq dərəcələri (km) | Çayların sayı | Ümumi uzunluq (km) |
| Ən kiçik | 10-dan az | 11 731 | 29 317 |
| 10—25 | 752 | 10 928 | |
| Kiçik | 26—50 | 156 | 5473 |
| 51—100 | 58 | 3922 | |
| Orta | 101—200 | 17 | 2340 |
| 201—300 | 4 | 898 | |
| 301—500 | 3 | 1056 | |
| Böyük | 501—1000 | 3 | 2002 |
| 1000-dən çox | 1 | 1430 | |
| Ümumi | 12 725 | 57 366 | |
Belaya çaylarının sistemləri, Ural (Xəndəkləri ilə — Yanqelka, Böyük Qızıl, Xudolaz, Bolshaya Urtazymka və Tanalık) və Urals'ın ən böyük qolu — Sakmara çayı (Kurgashlı, Urman Zilair, Yalan Zilair, Bolshoy Servis və Maly Ikk) yağış axını yolları üç istiqamətdə — qərb, şərq və cənub.
Eyni zamanda, Ağidel çay sistemi Başqırd Uralının qərb yamacını dağətəyi zonalar, Ural çay sistemi — şərq yamacları, Sakmara çay sistemi — Cənubi Ural köpük bölgəsi ilə qurudur.
Respublikanın qərb hissəsindəki çaylar (eninə dizdən aşağıda Belaya çayı da daxil olmaqla) geniş Ural düzənliyinin incə dərələrinin dibi ilə axır və buna görə də sahilləri aşağı və kurs yavaş. Pribelskaya dağlıq düzən düzənliyində çay şəbəkəsinin sıxlığı 0,25-0,35 km / km², Ufa yaylasında isə 0,2-0,3 km / km² təşkil edir.
Ağidel çayında illik axın (çayın axını) həcmi 30 km³, çayda. Ufa — 12,3 km³, çayda Sime — 4.3 km³, çayda. Dyom — 1,49 km³, çayda. Tez Tanype — 1,5 km³, çayda. Ai — 2.65 km³, çayda. Yuryuzani — 1,95 km³.
| Başqırdıstanın ən böyük çayları haqqında məlumat | |||
|---|---|---|---|
| rusca adı | Başqırdca adı | Uzunluğu, km ilə (respublika ərazisi daxil olmaqla) | Hovuz sahəsi, km² ilə (respublika ərazisi daxil olmaqla) |
| Belaya | Ағиҙел | 1430 | 142 000 |
| Ik (Kama qolu) | Ыҡ | 571 (450) | 18 100 |
| Dyoma | Дим (Күгиҙел) | 535 (420) | 12 800 |
| Ufa | Өфө (Ҡариҙел) | 918 (390) | 53 100 |
| Һаҡмар | 760 (348) | 30 400 (5940) | |
| İnzer | Инйәр | 307 | 5380 |
| Ay | Әй | 571 (278) | 15 000 |
| Bystry Tanyp | Тере Танып | 345 | 7560 |
| Bolşoy Ik | Оло Эйек | 341 (256) | 7670 |
| Nuquş | Нөгөш | 235 | 3820 |
| Таналыҡ | 225 | 4160 | |
| Йүрүҙән | 404 (224) | 7240 | |
| Еҙем | 215 | 3280 | |
| Syun | Сөн | 209 | 4500 |
| Өршәк | 193 | 4230 | |
| Сәрмәсән | 186 | 3970 | |
| Bolşoy Kizil | Оло Ҡыҙыл | 172 | 2080 |
| Ural | Урал (Яйыҡ) | 2534 (165) | 220 000 (2480) |
| Ашҡаҙар | 165 | 3780 | |
| Йылайыр (Урман Йылайыры) | 158 | 1210 | |
| Өҫән | 147 | 2460 | |
| Bolşaya Suren | Оло Һүрәм | 131 | 1580 |
| Бөрө | 128 | 2200 | |
| Ҡармасан | 128 | 1780 | |
| Уҫы | 126 | 964 | |
| Баҙы | 123 | 1590 | |
| Эҫем | 239 (120) | 11 700 | |
| Кесе Эйек (Ҡарман) | 118 | 640 | |
| Үҙән | 116 | 590 | |
| Bolşoy Ik | Оло Ыйыҡ | 108 | 1460 |
| Lemeza | Ләмәҙ | 119 (103) | 1800 |
| Ҡуғанаҡ | 102 | 1480 | |
| Ыйыҡ | 102 | 1296 | |
| Ялан Йылайыры | 100 | 900 | |
| Ҡаҫмарт | 123 (95) | 1431 | |
| Кесе Ҡыҙыл | 113 (93) | 1540 | |
| Төй | 195 (65) | 3700 | |
| Беүә | 228 (60) | 6530 | |
| Уй | 462 (42) | 34 400 (720) | |
| Кама (Иҙел, Сулман Иҙел) | 1805 (36) | 507 000 | |
| Мейәс | 658 (33) | 21 800 | |