Ağidel (başq. Ағиҙел; tatar. Агыйдел) və ya Belaya (rus. Белая) — Cənubi Ural və çay. Tatarıstan və Başqırdıstan Respublikaların ərazilərində axır. Çulman çayın ən uzun axını və Cənubi Uralın ən böyük çayı.
| Ağidel | |
|---|---|
| başq. Ағиҙел, tatar. Агыйдел, rus. Белая | |
.jpg) | |
| Ölkə |
 Rusiya
|
| Mənbəyi | Cənubi Ural, İrəməl şəhəri |
| Mənsəbi |
 Tatarıstan, Nijnekamsk su anbarı
|
| Uzunluğu | 1430 km |
| Su sərfi | 950 m³/san |
| Hövzəsinin sahəsi | 142 000 km² |
| [rus.] | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Etimologiya
Ağidel ilə Qaraidel çayları qovuşanda, onların açıq və tünd axınların arasında fərq görünür. XVI—XVII əsrlərdən rus tarixi və coğrafi ədəbiyyatında Belaya Volojka (rus. Белая Воложка) adının istifadəsini tapmaq olar.
Coğrafiya
Ağidel Xəzər dənizinin və Çulman ilə Volqa çayların hovuzuna aiddir. Əsas su mənbəsi İrəməl dağın əriyən qarıdır.
Başqırdıstan ərazisində və onun Tatarıstan ilə sərhədində axır. Çulman çayın ən böyük axını və Başqırdıstanın ən uzun çayıdır.
Sahilləri əsasən çöllüklərdən ibarətdir, bəzi hissələrdə meşəli yerlər də var. Çayın yuxarı hissəsində böyük sayda mağara var.
Ağidel hər il öz sahillərindən kənara çıxıb, ətrafını batızdırır.
Çayın əsas qolları: Nuquş, Təyrük, Sem, Qaraidel, Bir, Tere Tanıp - sağdan; Aşkazar, Örşək, Dim, Qarmasan, Çərməsən, Bazı, Sön - soldan.
İqtisadiyyat
Nəqliyyat
Çayın üzərində bir sıra körpü var. Onlardan ən böyükləri Ufadaki avtomobil və dəmir yolu körpülərdilər.
Gəmiçilik
Ağidel Başqırdıstanın əsas su magistralıdır. Burdaki gəmilər əsasən neft, çınqılnan qum qarışığı və tikinti vəsaitlərini daşıyır. Bundan əlavə, sərnişinlərin Rusiyanın Avropa hissəsindəki müxtəlif istiqamətlərinə çatdırılması aparılır.
Eenerji
Çayda üç hidrosistem tikilməyə planlaşdırılır. Birincisi, 2003-cü ildə Yomağuja su anbarın tikilib və 2005-ci ildə Yomağuja su elektrik stansiyasının (SES) tam iş rejimində fəaliyyət göstərməyi başladı.
İstinadlar
- ↑ . 2016-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-28.
- . 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.
- 2019-05-22 at the Wayback Machine, По Тропам Южного Урала.
- Словарь топонимов Республики Башкортостан. Уфа: Китап, 2002. — 256 с. — С.23.
- ↑ . 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-05-31.
- 2014-08-08 at the Wayback Machine Белая (река в Башк. АССР). ]
- [rus.]. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- [ölü keçid]
- . 2016-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-31.