Orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisində rəssamlar əsasən xəttatlıq ilə məşhur idilər. Azərbaycan əlyazma kitablarının yazılmasında nəsx, nəstəliq, təliq, şikəstə, süls, reyhani, divani, ruqə, mühəqqiq, touqi və s. xətt nümunələrindən istifadə edilmişdir. Elmi əsərlər əsasən nəsx xətti ilə yazılmışdır. Bundan başqa məscid kitabələrində, misgərlik nümunələrində, döyüş əşyalarında, sufi dərvişlərinin istifadə etdiyi kəşkül və təbərzində xəttatlıq nümunələrinə rast gəlinir.

XVI əsrdə Səfəvilərin hakimiyyətə gəlməsindən başlayaraq Azərbaycan xalçaçılıq sənəti misli görünməmiş mükəmməlliyə çatmış, dövrün miniatürist rəssamları, xəttatları Azərbaycan ornamental incəsənət məktəbinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Bu isə daha sonra Şərq incəsənətində və vahid Təbriz məktəbinin yaranmasında böyük təsirə səbəb olmuşdur.

Orta əsrlərdə yaşamış xəttatlara Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələri olan qəzvinli Kişvəri,Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvini, Sadıq bəy Əfşar misal göstərilə bilər. Orta əsr Azərbaycan əlyazmaları Xəlil bin Əhməd, Səfəvilər dövründə Şah Mahmud Nişapuri, Məhəmməd ibn Hüseyn Katib Nişati, Mahmud Şirazı, XVIII əsrdə Şamaxılı Osman ibn Mahmud Əfəndi, Kazım Qaradonlu və s. kimi katib və xəttatlar tərəfindən köçürülmüşdür. XV əsrə aid Əfsəhəddin Hidayət divanının Oksford nüxsəsi qrafik-kalliqrafik özünəməxsusluğu ilə seçilir. XVI əsrə aid Şah İsmayıl Xətai divanının "gözəl qızıl işləmələri və xəttatlığı" onun imperiya ilə əlaqəsini göstərir.

Mahmud ibn Şahməhəmməd Ərdəbili 1591-ci ildə Məhəmməd Füzulinin divanını təliq xətti ilə köçürmüşdür. Hal-hazırda bu kitab İstanbuldakı Topqapı sarayı muzeyinin türkcə əlyazmalar şöbəsində saxlanılır. Məhəmməd Rza Ərdəbili isə 1664-cü ildə Füzulinin "Leyli və Məcnun" poemasını nəstəliq xətti ilə köçürmüşdür. 22 miniatürlə bəzədilən və ədəbi əhəmiyyətindən savayı, yüksək sənət dəyərinə də sahib olan bu nüsxə Britaniya Milli Kitabxanasının türkdilli əlyazmalar şöbəsində qorunmaqdadır.

Məhəmməd Füzuli şeirində pis yazan, nöqtə və hərf xətaları edən xəttatlar üçün "əli qələm olmaq" bədduasını istifadə etmişdir. Bu da xəttatların yazıda səhv etməsinin məna fərqlərinə gətirib çıxartdığını göstərir.

Azərbaycanda xəttatlıqla usta Baba (XVIII əsr, Bakı), usta Abuzər Bədəlov (XVIII–XIX əsrlər, Şahbuz), Usta Zeynal Nəqqaş (XIX əsr, Ordubad), usta Əhməd (XIX əsr, Lənkəran), usta Məhəmməd (XIX əsr, Gəncə) kimi sənətkarlar məşğul olmuşdular. XIX əsr—XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda varlı evlərinin bəzədilməsində xalçaların üzərinə asılan qətələrdən (zərli xətlə yazılmış və çərçivəyə salınmış Quran ayələrindən ibarət sənət əsəri) istifadə edirdilər.

Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsində xəttatlığın ən gözəl nümunələri qəbr daşları və əlyazmalarda müşahidə edilir. XVIII–XIX əsrlər bölgədə xəttatlıq sənətinin zirvəyə çatdığı dövrdür. Ən çox rast gəlinən yazı növü nəsxdir və bölgəyə aid növü "Nəsx-i Tala" adlanır. Aşıq Hüseyn Məşləşi "Əlifə bənzəyirsən" şeirinin hər bəndini bir ərəb hərfinə həsr etmişdir. Car-Balakən bölgəsinə aid bir adət də Kəhf cüzü ənənəsidir. Qurani-Kərimin Kəhf surəsi cüzlər şəklində hüsn-ü xətlə yazılaraq, daha çox təzhib üsulu ilə hazırlanaraq cümə günləri oxunur. Cüzlər dövrün məşhur xəttatları, həmçinin yazı-pozu işini bacaran kəslər (mədrəsə tələbələri, adi camaat, hətta qadınlar) tərəfindən yazılmışdır. Zaqatala Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində bu ənənənin yüzdən çox nümunəsi qorunub saxlanılır.

XIX əsr Azərbaycan mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan ŞuşadaMirzə Məhəmmədkərim bəy Kəbirli, Hacı Mirzə Əliqulu Yusifzadə, Molla Əli Qarabaği, Mirzə İsmayıl Məhzun, Mirzə Hüseyn bəy Salar, Mir Möhsün Nəvvab, Həsənəli xan Qaradaği kimi xəttatlar fəaliyyət göstərirdi. Molla Əlinin şagirdi Mirzə Kazım onun yazılarını "İnşai-Mirzə Kazım" adı ilə dərc etdirmiş və bu kitab mədrəsələrdə hüsnü-xətt örnəyi kimi istifadə edilmişdir. Həsənəli xan Qaradaği Mir Mehdi Xəzaninin "Kitabi-tarixi-Qarabağ" əsərini şikəstə-nəstəliq yazısı ilə köçürmüşdür. Mirzə Qədim İrəvani Ermitajda saxlanılan qovluqşəkilli hədiyyəsində nəsx xətti ilə Sədidən şeir parçalarını yazmışdır. Lənkəran qəza məhkəməsi katibi Mirzə İsmayıl Qasir isə nəsx, təliq və naxun xətlərinin ustadı idi.

Gəncədə və Tiflisdə xəttatlıq dərsi verən Mirzə Şəfi Vazehi alman şərqşünası Fridrix Bodenştedt belə təsvir edirdi: "Mirzə Şəfi çox gözəl yazırdı və eyni zamanda (yazıya) gözəllik və rəngarənglik gətirirdi: hərfləri mətnin məzmununa uyğunlaşdırırdı. Əgər o, adi şeylər barədə yazmalı olurdusa, onda o, onlara adi, qəşəng şeylərə bayramsayağı paltarlar geydirirdi, qadınlara göndərilən məktubları xüsusi nazik xətlə yazırdı."

XIX əsr ortalarında Azərbaycanda mədrəsələrində hüsnü-xətt dərsinə xüsusilə diqqət edilməyə başlanmışdı. Belə mədrəsələrdən biri Nuxada "Məcməül-xoş xətt" əsərinin müəllifi Əbdülqəni Xalisəqarızadə Nuxəvinin (1817–1879) mədrəsəsi idi. Nuxəvinin əsasən nəsx və nəstəliq xətlərindən istifadə edərək yazdığı əlyazma kitabları bədii estetik zövqlə tərtib edilmişdi. Qafqaz müsəlmanlarının V şeyxülislamı Əbdüssəlam Axundzadə 1894-cü ildə Tiflisdə "Xətti-təliq və nəstəliq" dərsliyini dərc etdirmişdir. Bakı şəhərinin ətraf kəndlərində isə xəttatlıq sənəti daha çox məscidlərin nəzdindəki məktəblərdə dini dərslərlə bərabər tədris edilmiş və bu sənətin mahir ustaları da belə yetişmişdir. Suraxanıdan Mirzə Əsədullah "İsmailiyyə" bina fasadının hədislərinin xəttatı olmuşdur. Onun şagirdi Əhməd Əlizadənin əl işləri AMEA Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır.

Sovet dövründə latın qrafikasına keçid və elmi-texniki tərəqqinin baş verməsi kalliqrafiya sənətinin tənəzzülünə səbəb olur. Müasir dövrdə Seyfəddin Mənsimoğlu, Hacı Eldar Mikayılzadə, Yavər Əsədov, Gülxan Baydəmir kimi rəssamlar əsərlərində xəttatlıqdan istifadə edirlər. Xəttatlığı ağacoyma sənəti ilə birləşdirən Seyfəddin Mənsimoğlu Məhəmməd Füzuli, Şah İsmayıl Xətai, Mövlana Cəlaləddin Rumi kimi şəxsiyyətlərə əsərlər həsr etmişdir. Hacı Eldar Mikayılzadə Təzəpir məscidinin bərpasında nəbati və islami naxışlarla bədii xəttatlığın sintezini yaratmışdır.

Azərbaycan poeziyası kənar bölgələrə hürufilik kimi anlayışlar vasitəsilə özünəməxsus poetik ənənələr və mistik-ideoloji anlayışlar təqdim etmişdir. Hürufilik hərflərin mistisizminə əsaslanır. İmadəddin Nəsiminin əsərləri və onun Anadoluda çoxlu müridinin olması bu regionda hürufiliyinin geniş yayılmasına gətirib çıxartmışdır.

İmadəddin Nəsimi insan təsvirini söz oyunu ilə təsvir etmək üçün mühəqqiq, qubar, nəsx, reyhani kimi xəttatlıq üsullarından istifadə etmişdir. Məsələn, Nəsimi dodağın üstündəki xətti (bığ) reyhani xəttinə bənzətmişdir:

Xəttatlıq növlərinin insan simasında təsvir edilməsi orta əsrlər təsəvvüf ədəbiyyatında bir ənənə kimi müşahidə olunur. Məsələn, XIV əsrdə yaşamış Azərbaycan hökmdar-şairi Qazi Bürhanəddin aşağıdakı misralarında reyhani, mühəqqaq, nəsx yazılarını insanın siması ilə əlaqələndirmişdir:

XV əsr təsəvvüf şairi Şeyx İbrahim Gülşəni, XVI əsr şairləri Şah İsmayıl Xətai və Xəlifi də bu ənənəni davam etdirmişdir. Ancaq onların heç biri Nəsiminin etdiyi qədər insan üzündəki hərflərə fikir verməmişdir. Çünki Nəsimi hürufi təbliğatı aparırdı.

Bacarıqlı şairlər öz daxili mistik ideyalarını ifadə etmək üçün xəttatlıq incəsənətinin təsvirindən istifadə edirdilər. Kişvəri sevgilinin xalını tuğraya (hökmdarların adı və titulundan ibarət monoqram) bənzədirdi. Azərbaycan ədəbiyyatı nümayəndələrinin əsərlərində qeyd edilən məlumatlardan görünür ki, yazıda qara rəng aşiqin taleyi, qırmızı rəng sevgi səhnələri, sarı rəng isə əzab çəkən sevgili üçün istifadə edilirdi. Hidayət isə qələminin onun üzünü zərli vərəqə (vərəq-i zərnigara) yazdığını qeyd edirdi. Şah İsmayıl Xətai hərfləri yada salmaq üçün sevdiyinin üz və bədən cizgilərindən istifadə etdiyini şeirində yazırdı. Bütün bu göstərilən faktlar mistik və simvolik mənalar vasitəsilə şərq xəttatlığının praktiki tərəfini göstərir.

• Əbdülqadir Marağai. Üç dildə şair, altı qələmdə xəttat idi. Ana dili azərbaycanca idi, azərbaycan dilində bir neçə şeir müəllifi idi.
• Ətiq Ordubadi. Şah İsmayılın dəftərxanasında münşilik təcrübəsi almış,"tuğrayi‐şahi" adlanan xətt növünü ixtira etmişdir.
• Mürtəzaqulu xan Şamlı. Şair və xəttat idi. Azərbaycan və fars dilində şeirlər yazırdı.
• İsgəndər bəy Münşi. Şair və xəttat idi. Şeirlərinin bir hissəsini azərbaycan dilində yazırdı.

• Məhəmməd Xəlifə Aciz. Qacarlar dövründə yaşamış şair usta xəttat idi, dualar və saray üçün şeir və qəsidələr yazardı. Duaları mahir olduğu nəsx xətti ilə yazırdı.
• Əbdülqəni Nuxəvi. "Müxtəsər əl-Qüduri"ni yazıya almış xəttat. Onun nüsxəsi poleoqrafik xüsusiyyətlərinə və keyfiyyətinə görə fərqlənir.
• Molla Qasım Bayat. Əlyazmaların üzünü köçürürdü. Belə ki, o, əlyazma əsərlərin nüsxələrini çoxaltmaq üçün şagirdləri ilə yanaşı Şuşadan xəttat, rəssam, müzəhib, cildçiləri də kəndlərinə dəvət etmişdi. Onun müddərisliyi dövründə xəttatlıq sənəti əsasən bir fənn kimi Bayat mədrəsəsində tədris edilirdi..
• Əbdülkərim bəy Məmmədov. Cəfərqulu xanın kitabxanası üçün kitab üzü köçürürdü.

• Azad Yaşar. "Allahu-əkbər" adlı kufi xətli orijinal kompozisiyası uşaqlar üçün "Azərbaycan incəsənəti" ensiklopediyasının (2011) "Xəttatlıq" bölümünə daxil edilmişdir.

Xəttatlıq Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində qeydiyyata alınmışdır. 2023-cü ildə illüminasiya sənəti olan, miniatür və xəttatlıq nümunələrində istifadə edilən təzhib sənəti Azərbaycanın da daxil olduğu 5 ölkənin UNESCO qeyri-maddi mədəni siyahısına daxil edilmişdir. Həmin il dekorativ bəzək olaraq həndəsi, bitki və xəttatlıq motivlərini istifadə edən sədəf sənəti Azərbaycan və Türkiyə üçün UNESCO qeyri-maddi mədəni irsi kimi qeydiyyata alınmışdır.

• Azərbaycanda miniatür sənəti

• Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə II cild., Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb, 2007, ISBN ISBN 5-17-033764-7.
• Azerbaijan // The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture / Edited by Jonathan M. Bloom and Sheila Blair. — Oxford University Press, 2009. — Т. II. — С. 239. — ISBN 9780195309911.
• Gasimova, Aida. "If All the Trees on Earth Were Pens: A Survey of the Qur’anic Symbolism of the Pen in Medieval Azeri Turkic Sufi Poetry" (Əgər bütün ağaclar qələm olsaydı: Orta əsrlər azəri türk sufi poeziyasında qələmin Quran simvolizminə bir baxış). Journal of Turkish Literature, Bilkənt Universiteti, Türkiyə, (say11, 2014), səh. 7–33.
• Heydarova, Khadija. (2023). . THE MODERN VECTOR OF THE DEVELOPMENT OF SCIENCE Proceedings of the VII International Scientific and Practical Conference 17–18 August 2023At: Philadelphia, USA. 10.5281/zenodo.8273169.

• Dedeyev, Bilal — . "16. Yüzyıl Osmanlı Saraylarında Azerbaycanlı Hattat ve Kâtipler". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi / 81 (Mart 2017): 89–113 .
• Dedeyev, B. (2021). Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Menâkıb-ı Hünervarân adlı eserinde Osmanlı’da yaşamış Azerbaycanlı hattat, nakkaş ve mücellitler. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (7), 129–148.