Azərbaycan baleti — baletin qollarından biri. Azərbaycan baletinin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub.
| Azərbaycan musiqisi | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ümumi mövzular | |
| Janrlar | |
| Xüsusi formalar | |
| Milli musiqi | |
| Alt janrlar | |
| Media və təqdim etmə | |
| Musiqi festivalları | |
| Musiqi mediası | Mədəniyyət TV |
| Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar | |
| Milli himn | Azərbaycan himni |
Tarixi
XX əsrin erkən illəri
Azərbaycanda baletin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub. Belə ki, 1923-cü ildə Bakıda özəl balet studiyası fəaliyyət göstərib. Qeyd etmək olar ki, Azərbaycanın ilk balerinası Qəmər Almaszadə balet sənətinin sirlərini bu məktəbdə öyrənib. Məktəbin məzunlarının ilk çıxışları klassik rus və Avropa baletlərinin Azərbaycanda tamaşaya qoyulması ilə bağlı olurdu.
Azərbaycanın XKS-nın 1 iyul 1920-ci il tarixli qərarı ilə birləşmiş dövlət teatrı yaradıldı. 1924-cü ildə opera və balet truppası bu teatrdan ayrılaraq müstəqil opera və balet teatrına (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) çevrildi.
1930-cu illərin sonlarında Azərbaycanda artıq milli baletin yaradılması üçün möhkəm zəmin var idi. 1939-cu ildə ildə Əfrasiyab Bədəlbəyli Bakı Xoreoqrafiya məktəbinin ilk buraxılışı münasibətilə uşaqlar üçün birpərdəli "Tərlan" baletini, bir ildən sonra isə məxsusi olaraq Qəmər Almaszadə üçün "Qız qalası" baletini yazmışdır. "Qız qalası"nın yaranması bir sıra balet tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu. Bu dövrdə teatrda "", "", "", "", "" və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur. Balet truppasında V. Nejdanov, R. Potapova, O. Pokrovskaya, V. İ. Vronski və başqaları işləyirdilər.
1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet truppası Qəmər Almaszadə, , Leyla Vəkilova, Konstantin Bataşov, , S. Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu.
1950-ci illər
Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində 1950-ci ildə tamaşaya qoyulan ikinci balet — Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baleti oldu. Bu balet də Azərbaycanda balet incəsənətinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
1952-ci ildə isə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan balet sənətində yeni musiqi dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur. Qara Qarayevin bu əsəri, və onun 1958-ci ildə "İldırımlı yollarla" baleti Azərbaycanın teatr sənətinin dünyada şöhrət tapması işinə xidmət etdi. Bəstəkar baş qəhrəmanların faciəli sevgisini kəskin münaqişəyə qədər yüksəldərək, mövzu etibarilə çağdaş, musiqi həllinə görə özgün tamaşa yaratmışdır. Əsər aydın musiqi konsepsiyası, parlaq xarakterləri, Cənubi Afrika musiqi folklorundan böyük sənətkarlıqla istifadə edilməsi ilə diqqəti cəlb edir. Həmin ildə Soltan Hacıbəyov müasir insanların həyatından bəhs edən "Gülşən" baletini yazdı.
Bu dövrdə sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrın həyatında mühüm rol oynamış Rəfiqə Axundova, Y. N. Kuznetsov, A. S. Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri səhnəyə gəldilər.
1960-cı illər
Arif Məlikovun 1961-ci ildə yazdığı "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nəinki Azərbaycanın, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrinin opera teatrlarının repertuarında möhkəm yer tutmuşdur. 1968-ci ildə Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış "Qaraca qız" baleti Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir. 1969-cu ildə Parisdə "Şan Elize" teatrının səhnəsində keçirilən Beynəlxalq rəqs festivalında teatrın fəaliyyəti xüsusi qeyd edilmişdir. Bu festivalda Azərbaycan balet artistləri Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülmüşlər.
1970-ci illər
1970-ci illərin ən uğurlu səhnə əsəri isə Fikrət Əmirovun yaratdığı "Min bir gecə" baleti oldu.
1980-ci illər
|
Bu altbaşlığı lazımdır.
|
1990-cı illər
|
Bu altbaşlığı lazımdır.
|
2000-ci illər
2000-ci illərdə balet janrı Xəyyam Mirzəzadənin "Ağlar və qaralar", Aqşin Əlizadənin "Qafqaza səyahət" və Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" və bir sıra yeni əsərlərlə zənginləşir.
2010-cu illər
|
Bu altbaşlığı lazımdır.
|
Azərbaycan baletlərinin xronologiyası
| Baletin adı | Premyera | Bəstəkar | Xoreoqraf | Mövzu və özəllikləri |
|---|---|---|---|---|
| 1920 | Üzeyir Hacıbəyov | xoreoqrafik miniatür | ||
| 1920 | Üzeyir Hacıbəyov | xoreoqrafik miniatür | ||
| 19?? | Müslüm Maqomayev | yarımçıq qalıb | ||
| Tərlan | 1939 | Əfrasiyab Bədəlbəyli | Qəmər Almaszadə | Xeyir və Şər qüvvələrinin savaşı haqqında uşaq baleti |
| Qız qalası | 1940 | Əfrasiyab Bədəlbəyli | , Qəmər Almaszadə (II red.) |
Qız Qalası əfsanəsi əsasında |
| Gülşən | 1950 | Soltan Hacıbəyov |
Qəmər Almaszadə (I, II red.) (II red.) |
insan əxlaqı və estetik mövzu haqqda |
| Yeddi gözəl | 1952 | Qara Qarayev | P. Qusev | Nizami Gəncəvinin eyniadlı poeması əsasında |
| İldırımlı yollarla | 1958 | Qara Qarayev | M. Sergeyev (I red) Rəfiqə Axundova, Maqsud Məmmədov (II red.) |
Piter Abrahamsın eyniadlı romanının motivləri əsasında |
| Məhəbbət əfsanəsi | 1962 | Arif Məlikov | Nazim Hikmətin eyniadlı pyesi əsasında | |
| Tülkü və Alabaş | 1964 | İbrahim Məmmədov | uşaq opera-baleti | |
| Qaraca qız | 1965 | Əşrəf Abbasov | Qəmər Almaszadə | Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında uşaq baleti |
| 1966 | Arif Məlikov | |||
| Xəzər balladası | 1967 | Tofiq Bakıxanov |
Rəfiqə Axundova, Maqsud Məmmədov (I red.) Tamilla Şirəliyeva (II red.) |
Xəzər neftçilərinin əməyinə həsr olunub |
| Şur | 1968 | Fikrət Əmirov | Qəmər Almaszadə | sevgi mövzusunda birpərdəli xoreoqrafik novella |
| Leyli və Məcnun | 1969 | Qara Qarayev | Nelya Nəzirova | Nizami Gəncəvinin eyniadlı poeması əsasında birpərdəli xoreoqrafik poema |
| 1969 | Rauf Hacıyev |
Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov |
xoreoqrafik miniatür | |
| 1969 | Rauf Hacıyev |
R. Axundova Maqsud Məmmədov |
xoreoqrafik miniatür | |
| Yer üzündə iki nəfər | 1969 | Arif Məlikov | Vinoqradov O. M. | sevgi |
| Qobustan kölgələri | 1969 | Fərəc Qarayev |
Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov |
|
| Kaleydoskop | 1971 | Fərəc Qarayev |
Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov |
süjetsiz |
| Muğam | 1972 | Nazim Əliverdibəyov |
Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov |
Mirzə Şəfi Vazehin şeir və qəzəlləri əsasında |
| Azərbaycan süitası | 1972 | Rauf Hacıyev |
R. Axundova M. Məmmədov |
birpərdəli xoreoqrafik miniatür |
| Çitra | 1972 | Niyazi | Rabindranat Taqorun eyniadlı poeması əsasında | |
| 1973 | Arif Məlikov | nağıl | ||
| Nəsimi dastanı | 1973 | Fikrət Əmirov | Nelya Nəzirova | tarixi |
| 1975 | Fikrət Əmirov | Nelya Nəzirova | Xəzər neftçilərinin əməyinə həsr olunmuş xoreoqrafik poema | |
| 1975 | Rəhilə Həsənova | balet-pantomima | ||
| 1977 | Leonid Vaynşteyn | |||
| Min bir gecə | 1979 | Fikrət Əmirov | Nelya Nəzirova | eyniadlı ərəb nağılları əsasında |
| İki ürək dastanı | 1981 | Arif Məlikov | "" adlı poeması əsasında | |
| Humay | 1981 | Nəriman Məmmədov | A. Asatryan | Səməd Vurğunun "Komsomol poeması" əsasında |
| Nizami | 1984 | Fikrət Əmirov | Nelya Nəzirova | tarixi |
| Babək | 1986 | Aqşin Əlizadə |
Rəfiqə Axundova Maqsud Məmmədov |
tarixi |
| Şərq poeması | 1989 | Tofiq Bakıxanov | Sergey Yeseninnin eyniadlı əsəri əsasında | |
| Əlibaba və qırx quldur | 1990 | Oqtay Zülfüqarov | eyniadlı ərəb nağılı əsasında | |
| Xeyir və Şər | 1992 | Tofiq Bakıxanov | Tamilla Şirəliyeva | Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"si əsasında uşaq baleti |
| 1993 | Firəngiz Əlizadə | poeması əsasında | ||
| Don Kixot | 1993 | Qara Qarayev | (1993) (2000), |
Servantesin eyniadlı romanı və rejissor Q. Kozintsevin eyniadlı film musiqisi əsasında birpərdəli balet-fantaziya |
| 1999 | Arif Məlikov | |||
| Ağlar və qaralar | 2000 | Xəyyam Mirzəzadə | ||
| Qafqaza səyahət | 2002 | A. Əlizadə | T. Şirəliyeva | tarixi |
| Rast | 2004 | Niyazi | Tamilla Şirəliyeva | Niyazinin eyniadlı simfonik muğamı əsasında ilk muğam-balet |
| Eşq və ölüm | 2005 | Polad Bülbüloğlu | "Dədə Qorqud" dastanının motivləri əsasında | |
| Oğuznamə | 2007 | Cavanşir Quliyev | eyniadlı türk dastanı əsasında | |
| 2008 | Tofiq Bakıxanov | |||
| Ümid valsı | 2008 | Aqşin Əlizadə | tarixi | |
| Sayalı | 2012 | Elnarə Dadaşova | Novruz bayramında təbiətin oyanması, eşq, gənclik və rəqabət | |
| Sehrli alma | 2012 | Oqtay Zülfüqarov | "Məlikməmməd" xalq nağılı əsasında uşaq baleti | |
| 2012 | Nəriman Məmmədov | |||
| Cavad xan | 2018 | Sərdar Fərəcov | tarixi | |
| Dədə Qorqud | 2019 | İlahə İsrafilova | tarixi | |
| Tac Mahal | 2020 | Ceyhun Allahverdiyev | tarixi |
Görkəmli sənətçilər
Şəxslər
Kişi
- Əfrasiyab Bədəlbəyli
- Əlirza Saçar Zərif
- Gülağası Mirzəyev
- Kamal Həsənov
- Maqsud Məmmədov
- Şəhriyar Cəfərov
- Zakir Ağayev
Qadın
Həmçinin bax
İstinadlar
- ↑ . www.azerbaijans.com. www.azerbaijans.com. 10 July 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- . www.e-qanun.az. www.e-qanun.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ (PDF). 31 August 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- Sarıyeva, İradə. www.baki-xeber.com. www.baki-xeber.com. İstifadə tarixi: 14 January 2016. [ölü keçid]
- ↑ Fərəcova, Leyla. . www.musigi-dunya.az. www.musigi-dunya.az. 25 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 25 may 2016.
- ↑ . www.azadliq.info. www.azadliq.info. 21 September 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ . 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- . 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-07.
- . 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-02.
- . 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- (PDF). 2021-10-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- . 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-10.
- . 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-29.
- [ölü keçid]
- CVN TV. (az.). . 01.02.2019. 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-01.