Aleksandr Zuyev
Aleksandr Mixayloviç Zuyev (rus. Александр Михайлович Зуев; 17 iyul 1961, SSRİ – 10 iyun 2001, ABŞ) — 20 may 1989-cu ildə MiQ-29 qırıcı təyyarəsini Türkiyənin Trabzon şəhərinə qaçıran Sovet Hərbi Hava Qüvvələrinin kapitanı idi.
| Aleksandr Zuyev | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 17 iyul 1961 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 iyun 2001 (39 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı |
| Rütbəsi | kapitan |
Zuyev 25 yaşında aviasiya diviziyasının qərargah rəisinin qızı ilə ailə həyatı qurub və əla performansına görə Aktyubinskdəki sınaq pilotlar məktəbinə sənəd verib, lakin seçilməyib. Zuyev rədd cavabı aldığı üçün sərtləşdi, şəxsi həyatında və evliliyində problemlər yarandı və bu fikirlər onun sovet sistemi ilə bağlı şəxsi şübhələri ilə birləşəndə ABŞ-dən sığınacaq istəməyə qərar verdi.
1982-ci ildə Armavir Ali Hərbi Aviasiya Qırmızı Bayraqlı Pilotlar Məktəbini bitirib. O, 176-cı Qırıcı Aviasiya Alayında xidmət edib və MiQ-23 təyyarəsini idarə edib. Alayın tərkibində ilk pilotlar arasında o, yeni MiQ-29 qırıcısı üçün yenidən hazırlığa başladı (Zuyevin sözlərinə görə, bu, ona Əfqanıstana müharibəyə göndərilməkdən yayınmağa imkan verdi); əslində alayın Əfqanıstan Respublikasındakı döyüşlərdə iştirakı nəzərdə tutulmamışdı); Bəzi məlumatlara görə, o, təyyarənin hərbi sınaqlarında iştirak edib.
1980-ci illərin sonunda Zuyev həm hərbi xidmətdə, həm də şəxsi həyatında problemlər yaşamağa başlayıb. O, kitabında sovet cəmiyyətindən və sistemindən tədricən necə məyus olduğunu təsvir edir. Onun sözlərinə görə, son damla 1989-cu il aprelin 9-da Tbilisidə baş vermiş hadisələr (Sovet Ordusu tərəfindən antisovet, müstəqillik tərəfdarı nümayişin vəhşicəsinə yatırılması) oldu.
1-ci dərəcəli hərbi pilot olan kapitan Zuyev, Mixa-Tsxakaya hava limanında (Gürcüstan) 176-cı Qırıcı Aviasiya Alayında (176-cı İAP) xidmət edib. O, silahlı qüvvələri tərk etməyi düşündü, lakin sonda Qərbə gedən sonuncu sovet qırıcısını qaçırmağı seçdi.
Zuyev Qara dənizdə Mixa Tsxakayada yerləşən Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasında (indiki Senaki, Gürcüstan) Sovet Hərbi Hava Qüvvələri Cəbhəsi Aviasiya Alayında mühafizəçi pilot idi. 1989-cu il mayın 20-nə keçən gecə kapitan A. M. Zuyev təyyarəni götürüb endirmək üçün növbətçi idi. O, xəmirinə çoxlu miqdarda yuxu dərmanı qataraq böyük tort hazırlayıb, bütün növbətçi pilotlara və texniklərə oğlu olduğunu (əslində oğlu bir neçə gün sonra dünyaya gəlib) elan edib və bu münasibətlə hər kəsə xüsusi hazırlanmış tortu verib. Ziyafət zamanı Zuyev dörd nəfərdən başqa iş yoldaşlarının hər birinə bir dilim verdi: uçuş planını hazırlayan komandir, iki növbətçi mexanik və başqa bazada olacağı gözlənilən bölmə üzvü.
Hamı yatarkən Zuyev telefon xətlərini kəsərək təyyarəyə yaxınlaşıb. İki mühafizəçi onun təyyarəyə yaxınlaşmasına imkan verməyib. Zuyev geri döndü və növbə dəyişmə vaxtının keçməsini gözlədi. İkinci növbə kifayət etmədiyi üçün gözətçilərdən biri donanmaya getdi. O, getdiyi vaxt Zuyev təyyarəyə yaxınlaşıb və növbətçi mexanikə onun əvəzləyicisinin gecikəcəyini və yerini dolduracağını bildirib. Geciktiyi üçün üzrlü olan bu mexanik avtomatını Zuyevə verdi.
Digər mexanik donanmada hamının yuxuda olduğunu gördü və problemdən şübhələnməyə başladı. O, təyyarəyə qayıdıb və qəfil Zuyevlə qarşılaşıb. Zuyev dərhal mexaniki zərərsizləşdirməyə çalışsa da, uğursuz oldu, onu tapança ilə vurdu və yaraladı, ancaq mexanik atəş açdı və Zuyevi əlindən yaraladı.
Növbətçi təyyarələr demək olar ki, uçuşa tam hazır idi və Zuyev onlardan biri ilə havaya qalxdı. Havaya qalxdıqdan sonra o, növbətçi təyyarələri hava topu ilə vururdu ki, ona mane olmağa çalışmasınlar, lakin o, topdan iki qıfıldan birini çıxartmağı unutduğu üçün bacarmadı. Daha sonra o, Qara dəniz üzərindən 240 km (150 mil) cənuba uçaraq, təyyarənin saxlanıldığı Türkiyənin Trabzon şəhərinə gedib. Zuyevin uçduğu təyyarə anbarda idi və eniş etdikdən sonra da təyyarənin hissələrindən çadır parçaları sallanırdı.
Türkiyə rəsmiləri Ankaranın Sovet İttifaqı ilə yaxşı münasibətlər saxlamaq istəyini vurğulayaraq, Sovetin MiQ-29-un qaytarılması tələbini dərhal qəbul etdilər. Ertəsi gün Ankarada texniki işçiləri və başqa bir pilotu olan sovet təyyarəsi gözlənilirdi, lakin daha sonra Zuyevin gəldiyi gün Trabzona gəldi. Kontrollerlər eniş icazəsi verməkdən imtina etdilər. Ertəsi gün günortadan sonra sovetlərə Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin təyyarələri tərəfindən Türkiyə hava məkanından çıxarılan təyyarələrlə yola salınmağa icazə verildi.[1]
Zuyevin Türkiyə hava limanında ilk sözləri bu oldu: "Nəhayət, mən amerikalıyam!". O, bunu təyyarəyə yaxınlaşan ABŞ-nin Türkiyədəki səfirliyindən ilk xəbər tutanlardan biri olan hava limanının mühafizəçisinə deyib. Zuyev daha sonra yaralarına görə əməliyyat olunub. Zuyev Türkiyədə təyyarə qaçırma ittihamı ilə mühakimə olundu və əməllərinin siyasi xarakter daşıdığı əsas gətirilərək ona bəraət verildi.
Qudautada tort yeyən 7 nəfər yuxu dərmanına görə ağır vəziyyətdə qalıb və hamısı xəstəxanaya yerləşdirilib. Ancaq hamısı sağaldı.[2]
Zuyevə ABŞ-yə mühacirət etmək icazəsi verildi, o, Kaliforniyanın San-Dieqo şəhərində məskunlaşdı və məsləhətçi şirkəti açıb. 1992-ci ildə o, Malcolm McConnell ilə birlikdə qaçması haqqında "Fulcrum: A Top Gun Pilot's Escape from Sovet Empire" adlı kitab yazdı (0-446-51648-1).
1993-cü il yanvarın 3-də Zuyev izah etdi ki, Korean Air Lines 007 saylı uçuşunun Kamçatkadan maneəsiz keçməsinin səbəbini Arktika fırtınalarının on gün əvvəl Kamçatkada sovet radarlarını sıradan çıxarması və yerli məmurların problemin həll olunduğu barədə Moskvaya yalan deməsidir. Bu, Sovet Hərbi Hava Qüvvələrinə mülki təyyarəni vurulmazdan əvvəl dəqiq müəyyən etməyə mane oldu.
Zuyev MKİ və Pentaqonun məsləhətçisi kimi işləməyə başlayıb. O, "Körfəz müharibəsi" əməliyyatı zamanı ABŞ-yə MiQ-29-ların radarlarını aşkarlamağa kömək etməyə çalışaraq məsləhətlər verdi.
10 iyun 2001-ci ildə o və başqa bir aviator Cerri "Mayk" Uorren ilə birlikdə, Sietldən 160 km şimalda Vaşinqton ştatının Bellinqham yaxınlığında sovet Yakovlev Yak-52 təlimçisinə çırpılaraq təyyarə qəzasında həlak oldular.
- ↑ "MiG returned to Soviet Union". upi.com (ingilis). 25 avqust 2018 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "ПЕРЕЛЕТЧИКИ". ukrfalcons.com (ingilis). 11 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib.