Adolf Hitler
Vikipediyada bu adlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Adolf.
"Hitler" bura istiqamətləndirir. Digər mənalar üçün baxın: Hitler (dəqiqləşdirmə).

Adolf Hitler (alm. Adolf Hitler‎; 20 aprel 1889[…], Braunau-am-İnn[d], Avstriya-Macarıstan – 30 aprel 1945[…], Fürerbunker) — alman dövlət və siyasi xadim, nasional sosializm (nasizm) ideyasının yaradıcısı, Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyasının (NSDAP) sədri, 1933–1945-ci illərdə III Reyxin reyxs-kansleri və prezidenti (fürer).

Adolf Hitler
alm. Adolf Hitler‎
30 yanvar 1933 – 30 aprel 1945
Əvvəlki Kurt fon Şleyxer
Sonrakı Jozef Göbbels
reyxsştatqalter[d] (Prussiya)
30 yanvar 1933 – 30 aprel 1945
Almaniya Prezidenti[d]
2 avqust 1934 – 30 aprel 1945
Əvvəlki Paul fon Hindenburq
Sonrakı Karl Dönits
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 20 aprel 1889(1889-04-20)[…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 30 aprel 1945(1945-04-30)[…](56 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə ilə başına vurma[d]
Dəfn yeri
  • bilinmir
Partiya
Təhsili
  • Lambax abbey[d],
  • Linz realnı məktəbi[d]
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası Alois Hitler
Anası Klara Hitler
Həyat yoldaşı
Uşağı yoxdur
Dini bilinmir
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti Almaniya imperiyası, Üçüncü Reyx
Qoşun növü Almaniya İmperiyası ordusu, Vermaxt, piyada, Reichswehr
Rəhbərlik edib
Döyüşlər
Rütbəsi yefreytor, yefreytor
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi Nasional Sosializm, Hərbi diktatura, siyasət, hərbi qulluqçu, rəssam
Təltifləri "Hərbi xidmətə görə" ordeni Fil ordeni
Dəmir xaç
2-ci dərəcəli Dəmir xaç Golden Party Badge Honour Cross of the World War 1914/1918 Blood Order 1-ci dərəcəli Dəmir xaç Imperial Order of the Yoke and Arrows
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlk illəri

Uşaqlığı

Adolf Hitlerin yəhudiləri soyqırım etməsinə baxmayaraq, özü yəhudi mənşəli olub. Hitlerin atası Aloisin anası Mariya Adolfun atası Aloisi qulluqçu işlədiyi evin yəhudi sahibindən qazanmışdır. Sonralar Mariya ərə getmiş və Alois atalığının soyadını götürmüşdür.

Adolf Hitler 1889-cu il aprelin 20-də Avstriya-Macarıstanın müstəmləkəsi altında olan Yuxarı Avstriyanın qəsəbəsində anadan olmuşdur. Atası Alois Hitler (1837–1903) əvvəllər çəkməçi, sonralar isə gömrük əməkdaşı işləmişdir. Anası Klara Hitler (1860–1907, qızlıq soyadı — Pölzl) gələcək həyat yoldaşının əmisi qızı, həm də onun evində qulluqçu olmuşdur. Adolf Hitler Avstriya vətəndaşı olaraq dünyaya gəlsədə, 1925-ci ildə Avstriya vətəndaşlığından imtina edib. Alois Hitler 1876-cı ilədək anasının soyadı olan Şiklqruber soyadını daşımış, lakin həmin il ögey atasının soyadını qəbul etmişdir. Birinci evliliyindən onun 2 uşağı olmuşdur.

 
Adolf Hitler körpə ikən (təxminən  1889–90)
 
Atası Alois Hitler
 
Anası Klara Hitler

Atasının ikinci evliliyindən doğulan 6 uşaqdan dördüncüsü olan Adolfun özündən əvvəl dünyaya gələn üç uşaq çox kiçik yaşlarında müxtəlif xəstəliklərdən, özündən sonra doğulan 2 uşaqdan biri isə 5 yaşında olarkən qızılca xəstəliyindən vəfat etmişlər. Adolf 13 yaşında atasını, 18 yaşında isə anasını itirmişdir. Adının mənası qədim alman dilində "kübar qurd" deməkdir. (Adolf = Adel + Wolf)

Gəncliyi

Həmçinin bax: Adolf Hitlerin rəsmləri

16 yaşında orta təhsilini başa vursa da buraxlış imtahanlarından kəsilir. Orta məktəbdə çox zəif oxumasına baxmayaraq, yaxşı rəssamlıq qabiliyyəti olduğuna görə daxil olmaq istəyir. Lakin akademiya tərəfindən ona rəssamlığa yararsız olması izahatı ilə iki dəfə (1907, 1908) rədd cavabı verilir. Ancaq öz istedadını daha çox memarlıq sahəsində göstərə biləcəyi tövsiyəsini alır. Sonradan üzləşdiyi maliyyə problemləri və imtahanlara lazımınca hazırlaşa bilməməsi onun memarlıq məktəbinə imtahan verməsinə imkan vermir.

Birinci dünya müharibəsində iştirakı

 
Hitler digər alman əsgərləri ilə birlikdə (soldan birinci)

1913-cü ilin mayında Hitler Münhen şəhərinə köçür. Burada o akvarel satmaqla dolanır. 1914-cü ilin sentyabrında Almaniyanın Birinci dünya müharibəsinə qatılması ilə könüllü olaraq cəbhəyə yollanır və artıq oktyabr ayında sıravi əsgər kimi 16-cı Bavariya ehtiyat alayının 1-ci bölüyünün tərkibində Qərb cəbhəsinə göndərilir. Həmin ilin dekabrında II dərəcəli Dəmir xaç ordeni ilə təltif olunur. 1916-cı il oktyabrın 16-da Somma çayı sahilindəki döyüşdə ayağından yaralanır. 1917-ci ilin martında hospitaldan çıxdıqdan sonra baş əsgər (yefreytor) kimi yenidən öz alayına qayıdır. 1918-ci ilin avqustunda sıravi əsgərlərə çox nadir hallarda verilən I dərəcəli Dəmir xaç ordeni ilə təltif edilir. 1918-ci il oktyabrın 13-də şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə ingilislərin almanlara qarşı işlətdiyi gözyaşardıcı kimyəvi qazın təsirindən kontuziyaya uğrayır və müvəqqəti olaraq görmə qabiliyyətini itirir. Noyabr ayında hospitalda ikən Almaniyanın qeyd-şərtsiz təslim olduğunu və kayzerin devrildiyini öyrənir. Bu xəbər onu hədsiz dərəcədə sarsıdır.

Alman ordularının həmin dövrdə hələ də düşmən ərazisində və üstün vəziyyətdə olduğu halda birdən-birə müharibədə məğlub olması Hitlerin sonrakı baxışlarına da ciddi təsir göstərmişdir.

Siyasi fəaliyyəti

Hitler Almaniyanın müharibədəki məğlubiyyətini və monarxiyanı devirən 1918-ci il Noyabr inqilabını xainlər tərəfindən müzəffər alman ordusuna "arxadan vurulmuş zərbə" hesab edirdi. Öz siyasi fəaliyyəti çərçivəsində Bismark, Palmerston kimi şəxslərdən təsirlənmişdir.

1918-ci ilin sonunda Hitler Münhenə geri qayıtdı və yenidən ordu sıralarına yazıldı. Hərbi hissə komandirinin tapşırığına əsasən o Münhendə baş vermiş inqilabi hadisələrin iştirakçıları əleyhinə məlumat toplayırdı. Kapitan Ernst Römün tövsiyəsi ilə "Alman Fəhlə Partiyası"na qoşulan Hitler tezliklə partiyanın yaradıcılarını kənarlaşdıraraq onun yeganə liderinə çevrildi. Onun təşəbbüsü ilə 1919-cu ildə partiyanın adı dəyişdirilərək "Nasional Sosialist Alman Fəhlə Partiyası" (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, NSDAP) adlandırılır.

Partiyadakı tərəfdarları alovlu çıxışlarına və qətiyyətliliyinə görə Hitlerə "Fürer" (alm. führer — rəhbər) ləqəbi verirlər.

Pivə qiyamı

  Əsas məqalə: Pivə qiyamı

1920-ci illərin əvvəllərində NSDAP Bavariyada güclü təşkilatlardan birinə çevrildi. Partiyanın silahlı dəstələrinə Ernst Röm rəhbərlik edirdi. Partiyanın rəhbərliyini demək olar ki, tamamilə öz əlində cəmləşdirmiş Hitler isə Bavariyada nəzərəçarpan və əhəmiyyətli şəxsə çevrildi.

 
"Mein Kampf" kitabının ilk nəşri (iyul 1925-ci il). Berlindəki Alman tarix muzeyinin eksponatı

1923-cü ildə Rur ərazisinin Fransa tərəfindən işğal edilməsi Almaniyada yeni gərginlik yaratdı. Əvvəlcə xalqı mübarizəyə səsləyərək ölkədə iqtisadi böhrana səbəb olan sosial-demokrat hökuməti, sonradan Fransanın tələblərini qəbul etməklə həm sağ təmayüllü qüvvələr, həm də kommunistlər tərəfindən tənqidlərə məruz qaldı. Bu şəraitdə nasistlər Bavariyada hakimiyyətdə olan sağ konservativ-separatçılarla ittifaqa girərək Berlindəki sosial-demokrat hökumətinə qarşı birlikdə çıxış etməyə qərar verdilər. Bavariya sağlarının rəhbəri və Bavariya torpağının diktator səlahiyyətlərinə malik olan komissarı fon Karr rəsmi Berlinin bəzi tələblərinə əməl etməkdən, xüsusilə də nasist dəstələrini buraxmaq və "Xalqın nəzarətçiləri" qəzetini (alm. Völkischen Beobachters) bağlamaqdan imtina etdi, lakin alman Baş Qərargahının qəti mövqeyi qarşısında geriyə addım atan Bavariya rəhbərləri Hitlerə bildirdilər ki, hələ Berlin hakimiyyətinə qarşı açıq şəkildə çıxış etməyə hazır deyillər. Bu, Hitleri vəziyyəti öz əlinə almaq istəyinə sövq etdi.

Faşizm

 
Faşizmin simvolu sayılan fassiyalı qartal motivi

Əlaqəli mövzular
İstiqamətlər
Doktrinalar
Təşkilatlar
Faşist liderlər
Faşist dövlətlər

8 noyabr 1923-cü il axşam saat 9-da Hitler və Lüdendorf silahlı hücum dəstələrinin başında Bavariya hökuməti rəhbərlərinin mitinqinin keçirildiyi Münhenin "Bürgerbroykeler" pivəxanasına gəldilər. İçəri girən Hitler "Berlindəki xain hökumət"in devrildiyini elan etdi. Buranı tərk edən Karr NSDAP-nin və hücum dəstələrinin buraxılması haqqında qərar verdi. Eyni zamanda E. Remin rəhbərliyi altındakı hücum dəstələri Hərb Nazirliyinin Quru qoşunları komandanlığının qərargahını ələ keçirdilər, lakin ordu qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alındılar.

Noyabrın 9-u səhər tezdən Hitler və Lüdendorf 3 min nəfərlik dəstə ilə birlikdə Hərb Nazirliyinə tərəf irəliləməyə başladılar, lakin Rezidentştrasse küçəsində polis dəstəsi onların qarşısını kəsərək atəş açdı və qiyamçılar dağıldılar. 16 partiya üzvünün həlak olduğu bu hadisə Almaniya tarixinə "Pivə qiyamı" kimi düşdü.

1924-cü ilin fevral-mart aylarında keçirilən məhkəmənin qərarı ilə Adolf Hitler 5 il müddətinə həbsə məhkum edilsə də, cəmi 10 ay sonra azadlığa buraxıldı. Həbsdə olduğu müddətdə özünün məşhur "Mənim mübarizəm" (alm. Mein Kampf) adlı kitabının birinci hissəsini yazdı. Tezliklə bu kitab NSDAP-nin əsas ideya qaynağına çevrildi.

Hakimiyyətə doğru

 

Hitlerin həbsxanada olduğu müddətdə partiya olduqca zəifləyir və həbsdən çıxdıqdan sonra o ilk növbədə partiyanı bərpa etməyə çalışır. Bu işdə ona E. Rem hücum dəstələrini bərpa etməklə yaxından kömək edir. Lakin NSDAP-nin dirçəlməsində həlledici rolu Şimali və Şimal-Qərbi Almaniyanın sağ ekstremistlərini partiyaya cəlb edən oynadı. Bu işdə ona qardaşı Otto və Yozef Gebbels yardım etmişdilər. Bu, NSDAP-nin regional partiyadan ümummilli partiyaya çevrilməsinə şərait yaratdı.

Eyni zamanda Hitler daha yüksək təbəqələr arasında da dəstək axtarırdı. O, həm ordu rəhbərliyinin bir hissəsini özünə yaxınlaşdıra bildi, həm də sənaye maqnatları ilə əlaqələr qurdu. 1930 və 1932-ci illərdəki parlament seçkiləri nasistlərin Reyxstaqdakı sayını ciddi surətdə artırdı. Bu hal digər parlament partiyalarını nasistlərə daha ciddi yanaşmağa, onlarla hesablaşmağa və hətta koalisiya hökumətində ortaq kimi nəzərdən keçirməyə sövq edirdi.

1930-cu il seçkilərində partiya 18,3% səs toplayaraq 107 yerə, 5 mart 1933-cü ildə keçirilmiş seçkilərdə isə səslərin 43,9%-ni toplayaraq 288 yerə sahib oldu və Reyxstaqda hakim partiyaya çevrildi.

Reyxstaqın yandırılması

Adolf Hitler 30 yanvar 1933-cü ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra Almaniyada nasistlər xeyli gücləndilər. Hitler ilk günlərdən etibarən ölkədə demokratik azadlıqları ləğv etməyə və siyasi rəqiblərinə qarşı açıq terrora başladı. Buna haqq qazandırmaq məqsədilə 1933-cü ilin fevralın 27-də Reyxstaqın binasının yandırılması təşkil olundu. Bunun təqsiri kommunistlərin üzərinə atıldı və 1933-cü ilin sentyabrında Leypsiqdə qondarma mühakimə prosesi də keçirildi. Fevralın 28-də faşist hökumətinin təklifi əsasında prezident Paul fon Hindenburq "Xalqı və dövləti müdafiə etmək" adlı fövqəladə fərmanla Veymar konstitusiyasının müəyyən etdiyi bütün azadlıqları ləğv etdi.

Siyasəti

 
Benito Mussolini ilə

Almaniyada Nasist partiyası istisna olmaqla bütün siyasi partiyaların fəaliyyəti dayandırıldı. Gizli polis (Gestapo) yaradıldı. 1933-cü ilin martında Hitler federativ dövlətin tərkibinə daxil olan alman torpaqlarının muxtariyyətini ləğv etdi. 1934-cü ilin avqustunda prezident Hindenburqun ölümündən sonra bütün hakimiyyət Hitlerin əlində cəmləşdi. Beləliklə, Hitlerin böyük səyləri nəticəsində Almaniyada terrorçu avtoritar faşist diktaturası bərqərar oldu. Hitler antisemitizmi dövlət siyasətinə çevirdi. 1933-cü ilin yazından yəhudilərə məxsus müəssisələrin boykot edilməsinə başlanıldı. 1935-ci ildə yəhudiləri alman vətəndaşlığından məhrum edən və onların dövlət aparatında hər hansı vəzifə tutmalarını qadağan edən bir sıra qanunlar qəbul edildi. Faşist diktaturasının yaradılması ilə iflasa uğramağa başladı. 1933-cü il oktyabrın 14-də Almaniya Millətlər Cəmiyyətindən çıxdı, tərksilah üzrə konfransı tərk etdi.

Hitler 1933-cü il dekabrın 18-də Versal müqaviləsinin bütün hərbi müddəalarını ləğv etməyə, alman ordusunun sayını artırmağa. bütün silah növlərinin istehsalının bərpa olunmasına, hərbsizləşdirilmiş Reyn zonasına ordu yeridilməsinə icazə verilməsini tələb etdi. Hitlerçilərin səyi nəticəsində Almaniya Avropada müharibə ocağına çevrildi.

Ərazi iddiaları

İkinci dünya müharibəsi

  Əsas məqalə: İkinci dünya müharibəsi

1 sentyabr 1939-cu ildə özəl müzakirələrdə, Hitler Britaniyanı məğlub etmək və Polşanı məhv etmək məqsədilə bu dövlətlərə qarşı müharibə etmək niyyətində idi.

1939-cu il 1 sentyabr tarixində Alman qoşunları Polşaya hücuma keçdilər, 2 gün sonra buna cavab olaraq Polşa ilə aralarındakı müttəfiqlik sazişinə əsasən İngiltərə və Fransa Almaniyaya müharibə elan etdilər, lakin İngiltərə və Fransa 1940-cı ilin may ayına qədər fəal hücumlar etmədilər. Bu hadisə tarixə "Qəribə müharibə" adı ilə daxil oldu. Tezliklə müharibənin miqyası genişləndi və tezliklə Avropanı, sonra isə İtalyanın səyləri ilə Şimali Afrikanı və Yaponiyanın qoşulması ilə Şərqi və Cənub-şərqi Asiyanı bürüdü.

İntihar

  Əsas məqalə: Adolf Hitlerin ölümü
 

Hitler həyat yoldaşı Eva Braunla birlikdə 30 aprel 1945-ci ildə bunkerlərin birində intihar edir.

Vəsiyyətnaməsi

Adolf Hitlerin iki vəsiyyətnaməsi mövcuddur. Onlardan birincisi Hitlerin siyasi vəsiyyətnaməsidir. Hitler siyasi vəsiyyətnaməsində bildirirdi ki, Almaniya alman xalqının və ümumiyyətlə bütün millətlərin gələcəyi üçün ən böyük təhlükə olan yəhudilər və bolşevizm ilə mübarizədən gələcəkdə də çəkinməməlidir. O, bu siyasi vəsiyyətnaməsində özünün yəhudilər ilə apardığı mübarizəsinə haqq qazandırırdı. O, bildirirdi ki, yəhudilər və bolşeviklər dünya üçün zəhər kimi təhlükəlidir. O, iddia edir ki, Almaniyanın gələcəyi məhz bu məsələdən asılıdır. O, bu vəsiyyətnaməsində bildirirdi ki, o haqlı olaraq müharibəyə başlamışdır, müharibədə məğlubiyyətə uğramasının səbəbini isə, qorxaq generallarının səhvləri ilə izah edir.

İkinci vəsiyyətnamə isə, Hitlerin şəxsi vəsiyyətnaməsidir. Bu vəsiyyətnamədə o bütün həyatı boyunca topladığı şəxsi sənət əsərlərinin hamısının toplanaraq doğulduğu şəhər olan Linzdə bir muzey açılaraq bu muzeydə sərgilənməsini istəmişdir. Özünün bütün şəxsi mallarını isə,partiyasına, əgər partiyası qalmamışdırsa, onda dövlətə vəsiyyət etmişdir.

Maraqlı faktlar

  • İngiltərənin "The Times" qəzetinin məlumatına görə Adolf Hitler 1933–1945-ci illər arasında futbol üzrə 6 dəfə Almaniya çempionluğunu qazanmış "Şalke 04" klubuna azarkeşlik edirmiş. Lakin, klubun rəsmiləri bu məlumatı qətiyyətlə inkar edir və bildirirlər ki, Hitler nəinki Şalke azarkeşi, ümumiyyətlə futbol azarkeşi olmayıb və cəmi bir dəfə, 1936-cı ildə Almaniyada keçirilmiş olan Yay Olimpiya oyunlarının futbol üzrə final matçında stadionda olub və həmin oyunda Almaniya yığması Norveçə 2–0 hesabı ilə məğlub olub.

İstinadlar

  1. ↑ Bibliothèque nationale de France  (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑  (nid.).
  3. ↑ Гитлер Адольф // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ The Routledge Companion to Nazi Germany. 2007. ISBN 978-0-415-30860-1
  5. ↑ Hitler: A Biography. 2008. ISBN 978-0-393-06757-6
  6. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118551655 //  (alm.). 2012—2016.
  7. ↑ .
  8. ↑ Konder A. Adolf Hitler’s Family Tree (ing.): The Untold Story of the Hitler Family. 1 Salt Lake City: 2000. P. 29–30.
  9. .
  10. ↑ .
  11. . səh. 50
  12. . səh. 33
  13. . səh. 92
  14. . səh. 6
  15. ↑ . səh. 22
  17. . səh. 32
  18. . səh. 8
  19. . səh. 33–34
  20. . səh. 32
  21. . səh. 26
  22. . səh. 35
  23. . səh. 13
  24. . səh. 41, 42
  25. . səh. 26
  26. . səh. 236, 237, 274
  27. . səh. 97, 102
  28. . səh. 218–219
  30. . səh. 196–197
  31. . səh. 638
  32. . səh. 199
  33. . səh. 109–111
  34. . səh. 318–319
  35. . səh. 350–374
  36. . səh. 309–314
  37. . səh. 229
  38. . səh. 393–397
  39. . səh. 23
  40. . səh. 570–572
  41. . səh. 636–637
  42. ↑ . səh. 563, 569, 570
  43. . səh. 58–60
  44. . səh. 141–142
  45. . səh. 9
  47. ↑ . səh. 210
  48. ↑ . səh. 5
  49. ↑ . səh. 900–901
  51. . səh. 544–547, 821–822, 827–828
  52. . səh. 1036
  53. . səh. 1048–1072
  54. . səh. 228
  55. . səh. 56
  56. . səh. 497
  57. . səh. 260
  58. . səh. 85–94
  59. . səh. 255–257
  61. . səh. 561–562, 583–584
  62. . səh. 148–149
  63. . səh. 141–145
  64. . səh. 88–89
  65. . səh. 7–9
  66. . səh. 94
  68. . səh. 753, 763, 780–781
  69. . səh. 816–818
  70. . səh. 45
  71. ↑ . səh. 774–775
  72. . səh. 497–498
  73. [ölü keçid]
  74. . 2021-08-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.

Biblioqrafiya

Çap olunmuş
  • Aigner, Dietrich. Hitler's ultimate aims – a programme of world dominion? // Koch, H. W. (redaktor). . London: MacMillan. 1985. ISBN 978-0-312-05726-8.
  • Doyle, D. "Adolf Hitler's medical care". Journal of the Royal College of Physicians of Edinburgh. 35 (1). February 2005: 75–82. PMID .
  • Bauer, Yehuda. . New Haven: Yale University Press. 2000. səh. . ISBN 978-0-300-08256-2.
  • . . London: Viking-Penguin Books. 2002. ISBN 978-0-670-03041-5.
  • Bendersky, Joseph W. A History of Nazi Germany: 1919–1945. Lanham: Rowman & Littlefield. 2000. ISBN 978-1-4422-1003-5.
  • Bloch, Michael. . New York: Crown Publishing. 1992. ISBN 978-0-517-59310-3.
  • . (PDF). Rutgers Journal of Law and Religion. 2001. 4 March 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 28 March 2016.
  • . The German Dictatorship. Jean Steinberg tərəfindən tərcümə olunub. New York: . 1970. ISBN 978-0-14-013724-8.
  • . Hitler: A Study in Tyranny. London: Penguin Books. 1962 [1952]. ISBN 978-0-14-013564-0.
  • . Hitler: A Study in Tyranny. New York: Konecky & Konecky. 1999 [1952]. ISBN 978-1-56852-036-0.
  • Butler, Ewan; Young, Gordon. The Life and Death of Hermann Göring. Newton Abbot, Devon: . 1989. ISBN 978-0-7153-9455-7.
  • Carr, William. . London: Edward Arnold. 1972. ISBN 978-0-7131-5668-3.
  • The Nazi Persecution of the Churches 1933–45. London: Weidenfeld & Nicolson. 1968. ISBN 978-0-297-76315-4.
  • Crandell, William F. . Presidential Studies Quarterly. 17 (3). 1987: 487–501. JSTOR .
  • . Fighter: The True Story of the Battle of Britain. New York: Random House. 2008. ISBN 978-1-84595-106-1.
  • Del Testa, David W; Lemoine, Florence; Strickland, John. Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists. Westport: Greenwood Publishing Group. 2003. səh. 83. ISBN 978-1-57356-153-2.
  • Dollinger, Hans. The Decline and Fall of Nazi Germany and Imperial Japan: A Pictorial History of the Final Days of World War II. New York: Gramercy. 1995 [1965]. ISBN 978-0-517-12399-7.
  • Dorland, Michael. Cadaverland: Inventing a Pathology of Catastrophe for Holocaust Survival: The Limits of Medical Knowledge and Memory in France. Tauber Institute for the Study of European Jewry series. Waltham, Mass: University Press of New England. 2009. ISBN 978-1-58465-784-2.
  • Downing, David. The Nazi Death Camps. World Almanac Library of the Holocaust. Pleasantville, NY: Gareth Stevens. 2005. ISBN 978-0-8368-5947-8.
  • Ellis, John. . London: Aurum. 1993. ISBN 978-1-85410-254-6.
  • . New York: . 2003. ISBN 978-0-14-303469-8.
  • . New York: . 2005. ISBN 978-0-14-303790-3.
  • . New York: . 2008. ISBN 978-0-14-311671-4.
  • . London: Weidenfeld & Nicolson. 1970. ISBN 978-0-297-17949-8.
  • Fest, Joachim C. Hitler. London: Weidenfeld & Nicolson. 1974 [1973]. ISBN 978-0-297-76755-8.
  • Fest, Joachim C. . Harmondsworth: Penguin. 1977 [1973]. ISBN 978-0-14-021983-8.
  • Fischer, Klaus P. . London: Constable and Company. 1995. ISBN 978-0-09-474910-8.
  • . The Anatomy of Human Destructiveness. London: Penguin Books. 1977 [1973]. ISBN 978-0-14-004258-0.
  • Fulda, Bernhard. Press and Politics in the Weimar Republic. Oxford: Oxford University Press. 2009. ISBN 978-0-19-954778-4.
  • . "Reviewed work(s): Vom Generalplan Ost zum Generalsiedlungsplan by Czeslaw Madajczyk. Der "Generalplan Ost". Hauptlinien der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik by Mechtild Rössler; Sabine Schleiermacher". Central European History. 29 (2). 1996: 270–274. doi:.
  • Gellately, Robert. Social Outsiders in Nazi Germany. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2001. ISBN 978-0-691-08684-2.
  • Ghaemi, Nassir. A First-Rate Madness: Uncovering the Links Between Leadership and Mental Illness. New York: Penguin Publishing Group. 2011. ISBN 978-1-101-51759-8.
  • . . New York: Houghton Mifflin Harcourt. 2002. ISBN 978-0-395-90371-1.
  • . . New York: Knopf. 1996. ISBN 978-0-679-44695-8.
  • . . Cambridge, MA: Harvard University Press. 1979. ISBN 978-0-674-55775-8.
  • . War, Peace, and All That Jazz. . 9. New York: Oxford University Press. 1995. ISBN 978-0-19-509514-2.
  • Halperin, Samuel William. . New York: W.W. Norton. 1965 [1946]. ISBN 978-0-393-00280-5.
  • Hamann, Brigitte. . Trans. Thomas Thornton. London; New York: Tauris Parke Paperbacks. 2010 [1999]. ISBN 978-1-84885-277-8.
  • . Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and an Overview // Stone, Dan (redaktor). The Historiography of the Holocaust. New York; Basingstoke: Palgrave Macmillan. 2004. ISBN 978-0-333-99745-1.
  • . . Phoenix, AZ: Renaissance House. 2001 [1985]. ISBN 978-0-939650-44-6.
  • Heston, Leonard L.; Heston, Renate. . New York: Stein and Day. 1980 [1979]. ISBN 978-0-8128-2718-7.
  • . The Foreign Policy of the Third Reich. London: Batsford. 1973. ISBN 978-0-7134-1126-3.
  • Hitler, Adolf. Mein Kampf. Trans. . Boston: Houghton Mifflin. 1999 [1925]. ISBN 978-0-395-92503-4.
  • Hitler, Adolf; . . Oxford: Oxford University Press. 1988 [1953]. ISBN 978-0-19-285180-2.
  • Hitler, Adolf. . London: Enigma. 2000 [1941–1944]. ISBN 978-1-929631-05-6.
  • . Hitler's Youth. Westport, Conn: Greenwood Press. 1976 [1956]. ISBN 978-0-8371-8617-7.
  • . . Trans. Helmut Bögler. London: Brockhampton Press. 1999 [1995]. ISBN 978-1-86019-902-8.
  • . . London: Hamish Hamilton. 1988. ISBN 978-0-241-12537-3.
  • . The Mask of Command: A Study of Generalship. London: Pimlico. 1987. ISBN 978-0-7126-6526-1.
  • Keller, Gustav. Der Schüler Adolf Hitler: die Geschichte eines lebenslangen Amoklaufs [The Student Adolf Hitler: The Story of a Lifelong Rampage] (German). Münster: LIT. 2010. ISBN 978-3-643-10948-4.
  • Kellogg, Michael. The Russian Roots of Nazism White Émigrés and the Making of National Socialism, 1917–1945. Cambridge: Cambridge University Press. 2005. ISBN 978-0-521-84512-0.
  • . . New York: . 1999 [1998]. ISBN 978-0-393-04671-7.
  • Kershaw, Ian. (4th). London: Arnold. 2000a [1985]. ISBN 978-0-340-76028-4.
  • Kershaw, Ian. . New York; London: W. W. Norton & Company. 2000b. ISBN 978-0-393-32252-1.
  • Kershaw, Ian. . New York: W. W. Norton & Company. 2008. ISBN 978-0-393-06757-6.
  • Kershaw, Ian. (Paperback). London: Penguin. 2012. ISBN 978-0-14-101421-0.
  • Koch, H. W. . . 31 (2). June 1988: 377–390. doi:.
  • . The Weimar Republic. London; New York: Routledge. 2005 [1984]. ISBN 978-0-415-34441-8.
  • Kolb, Eberhard. . New York: Routledge. 1988 [1984]. ISBN 978-0-415-09077-3.
  • Kressel, Neil J. . Boulder: Basic Books. 2002. ISBN 978-0-8133-3951-1.
  • . . St. Paul, MN: MBI. 2006 [1953]. ISBN 978-1-85367-694-9.
  • . The Brandenburger Commandos: Germany's Elite Warrior Spies in World War II. Stackpole Military History series. Mechanicsburg, PA: Stackpole Books. 2005. ISBN 978-0-8117-3250-5.
  • . New York: Basic Books. 1972 [1943]. ISBN 978-0-465-04620-1.
  • . . London: Sphere Books. 1974. ISBN 978-0-351-17192-5.
  • . . Intro. . New York: Skyhorse Publishing. 2009 [1980]. ISBN 978-1-60239-804-7.
  • . The Unwritten Order: Hitler's Role in the Final Solution. History Press. 2005. ISBN 978-0-7524-3328-8.
  • Maiolo, Joseph. The Royal Navy and Nazi Germany 1933–39: Appeasement and the Origins of the Second World War. London: Macmillan Press. 1998. ISBN 978-0-333-72007-3.
  • ; . Heinrich Himmler: The Sinister Life of the Head of the SS and Gestapo. London; New York: Greenhill; Skyhorse. 2007 [1965]. ISBN 978-1-60239-178-9.
  • Maser, Werner. . London: Allen Lane. 1973. ISBN 978-0-7139-0473-4.
  • . . Toronto: Key Porter. 2000. ISBN 978-0-299-23404-1.
  • McGovern, James. Martin Bormann. New York: William Morrow. 1968. OCLC .
  • McNab, Chris. The Third Reich. London: Amber Books. 2009. ISBN 978-1-906626-51-8.
  • . Lanham, Md: Rowman & Littlefield. 2007. ISBN 978-0-7425-4482-6.
  • Messerschmidt, Manfred. Foreign Policy and Preparation for War // Deist, Wilhelm (redaktor). . 1. Oxford: Clarendon Press. 1990. ISBN 978-0-19-822866-0.
  • Mitcham, Samuel W. . Westport, Conn: Praeger. 1996. ISBN 978-0-275-95485-7.
  • Mineau, André. Operation Barbarossa: Ideology and Ethics Against Human Dignity. Amsterdam; New York: Rodopi. 2004. ISBN 90-420-1633-7.
  • . . Princeton: Princeton University Press. 1984. ISBN 978-0-691-05413-1.
  • Murray, Williamson; Millett, Allan R. A War to be Won: Fighting the Second World War. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. 2001 [2000]. ISBN 978-0-674-00680-5.
  • Naimark, Norman M. Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. Cambridge, MA: Harvard University Press. 2002. ISBN 978-0-674-00994-3.
  • Nicholls, David. Adolf Hitler: A Biographical Companion. University of North Carolina Press. 2000. ISBN 978-0-87436-965-6.
  • Niewyk, Donald L.; Nicosia, Francis R. . New York: Columbia University Press. 2000. ISBN 978-0-231-11200-0.
  • . New York: Da Capo Press. 2001 [1978]. ISBN 978-0-306-80958-3.
  • ; Wheatcroft, Andrew. . London: Macmillan. 1989. ISBN 978-0-14-028530-7.
  • Overy, Richard. Germany and the Munich Crisis: A Mutilated Victory? // Lukes, Igor; Goldstein, Erik (redaktorlar ). . London; Portland, OR: Frank Cass. 1999. OCLC .
  • Overy, Richard. Misjudging Hitler // Martel, Gordon (redaktor). . London: Routledge. 1999. ISBN 978-0-415-16324-8.
  • Overy, Richard. The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. London: Penguin Books. 2005. ISBN 978-0-393-02030-4.
  • Overy, Richard. Hitler As War Leader // Dear, I. C. B.; Foot, M. R. D. (redaktorlar ). Oxford Companion to World War II. Oxford: Oxford University Press. 2005. ISBN 978-0-19-280670-3.
  • . The Life and Death of Adolf Hitler. New York: Hippocrene Books. 1990 [1973]. ISBN 978-0-88029-402-7.
  • Plating, John D. The Hump: America's Strategy for Keeping China in World War II. Williams-Ford Texas A&M University military history series, no. 134. College Station: Texas A&M University Press. 2011. ISBN 978-1-60344-238-1.
  • Proctor, Robert. . Princeton, New Jersey: Princeton University Press. 1999. ISBN 978-0-691-07051-3.
  • . . London: Pimlico. 2004. ISBN 978-0-7126-6416-5.
  • Redlich, Fritz R. Hitler: Diagnosis of a Destructive Prophet. New York: Oxford University Press. September 2000. ISBN 978-0-19-513631-9.
  • . . New York: New Press. 1997. ISBN 978-0-563-38704-6.
  • Rißmann, Michael. Hitlers Gott. Vorsehungsglaube und Sendungsbewußtsein des deutschen Diktators (German). Zürich München: Pendo. 2001. ISBN 978-3-85842-421-1.
  • Roberts, G. . New Haven: Yale University Press. 2006. ISBN 978-0-300-11204-7.
  • . Oxford: Helicon. 1996. ISBN 978-1-85986-178-3.
  • Roberts, Martin. . London: Oxford University Press. 1975. ISBN 978-0-19-913225-6.
  • Robertson, Esmonde M. Hitler's Pre-War Policy and Military Plans: 1933–1939. London: Longmans. 1963. OCLC .
  • Robertson, E. M. Hitler Planning for War and the Response of the Great Powers // H. W., Koch (redaktor). . London: Macmillan. 1985. ISBN 978-0-312-05726-8.
  • . . London: Harper Perennial. 1999. ISBN 978-0-06-095339-3.
  • Rosmus, Anna Elisabeth. . Columbia, S.C: University of South Carolina Press. 2004. ISBN 978-1-57003-508-1.
  • Rothwell, Victor. The Origins of the Second World War. Manchester: Manchester University Press. 2001. ISBN 978-0-7190-5957-5.
  • . . New Brunswick, NJ: Transaction. 1994. ISBN 978-1-56000-145-4.
  • Ryschka, Birgit. Constructing and Deconstructing National Identity: Dramatic Discourse in Tom Murphy's the Patriot Game and Felix Mitterer's in Der Löwengrube. Frankfurt am Main; New York: Peter Lang. 29 September 2008. ISBN 978-3-631-58111-7.
  • . . New York; Toronto: Vintage. 1996 [1995]. ISBN 978-0-679-76812-8.
  • . New York: Simon & Schuster. 1960. ISBN 978-0-671-62420-0.
  • . . New York: Basic Books. 2010. ISBN 978-0-465-00239-9.
  • . . New York: Avon. 1971 [1969]. ISBN 978-0-380-00071-5.
  • . . Cambridge; New York: Cambridge University Press. 2003. ISBN 978-0-521-82371-5.
  • Steinberg, Jonathan. . The English Historical Review. 110 (437). June 1995: 620–651. doi:. OCLC .
  • Steiner, John Michael. . The Hague: Mouton. 1976. ISBN 978-90-279-7651-2.
  • Stolfi, Russel. . . 54 (1). March 1982: 27–46. doi:. :.
  • Tames, Richard. . Chicago: Heinemann Library. 2008. ISBN 978-1-4329-0234-6.
  • Le Tissier, Tony. Race for the Reichstag. Barnsley: Pen & Sword. 2010 [1999]. ISBN 978-1-84884-230-4.
  • . Adolf Hitler. New York; Toronto: Ballantine Books. 1976. ISBN 978-0-345-25899-1.
  • Toland, John. Adolf Hitler. New York: Anchor Books. 1992 [1976]. ISBN 978-0-385-42053-2.
  • Vinogradov, V. K. . London: Chaucer Press. 2005. ISBN 978-1-904449-13-3.
  • . New York: Da Capo Press. 1993 [1977]. ISBN 978-0-306-80514-1.
  • Weber, Thomas. . Oxford; New York: Oxford University Press. 2010. ISBN 978-0-19-923320-5.
  • Weinberg, Gerhard. "Hitler's Image of the United States". The American Historical Review. 69 (4). December 1964: 1006–1021. doi:. JSTOR .
  • . The Foreign Policy of Hitler's Germany Diplomatic Revolution in Europe 1933–1936. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. 1970. ISBN 978-0-226-88509-4.
  • Weinberg, Gerhard. . Chicago, Illinois: University of Chicago Press. 1980. ISBN 978-0-226-88511-7.
  • Weinberg, Gerhard. Hitler and England, 1933–1945: Pretense and Reality // . Cambridge: Cambridge University Press. 1995. ISBN 978-0-521-47407-8.
  • Weinberg, Gerhard. . New York: Enigma. 2010 [2005]. ISBN 978-1-929631-91-9.
  • Welch, David. Hitler: Profile of a Dictator. London: Routledge. 2001. ISBN 978-0-415-25075-7.
  • . The Nemesis of Power. London: Macmillan. 1967. ISBN 978-1-4039-1812-3.
  • . "Hitler's Late Summer Pause in 1941". Military Affairs. 45 (4). December 1981: 187–191. doi:. JSTOR .
  • Winkler, Heinrich August. Germany: The Long Road West. Vol. 2, 1933–1990. Sager, Alexander (trans.). New York: Oxford University Press. 2007. ISBN 978-0-19-926598-5.
  • Ziemke, Earl F. Battle for Berlin: End of the Third Reich. Ballantine's Illustrated History of World War II. Battle Book #6. London: . 1969. OCLC .
Online
  • . City of Potsdam. December 2004. 6 June 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2011.
  • Bazyler, Michael J. (PDF). . 25 December 2006. 27 November 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 7 January 2013.
  • "Der Hitler-Prozeß vor dem Volksgericht in München" [The Hitler Trial Before the People's Court in Munich] (German). 1924.
  • Diver, Krysia. . The Guardian. Guardian Media Group. 4 August 2005. 24 May 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 23 May 2018.
  • . Fox News. 17 October 2003. 24 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • [= Letter of the industrialists to Hindenburg, November 1932]. Glasnost–Archiv. 25 April 2003 tarixində . İstifadə tarixi: 16 October 2011.
  • Evans, Richard J. . . Phillip Crawley. 22 June 2011. 1 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 23 September 2012.
  • Frauenfeld, A. E. . . August 1937. 12 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • . Time Magazine. Time. 2 July 1934. 17 April 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 April 2013.
  • . . Clemson, SC: Strom Thurmond Institute of Government and Public Affairs, . 11 oktyabr 2001. 22 iyul 2017 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2017.
  • Goebbels, Joseph. . . 1936. 12 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • Gunkel, Christoph. . Spiegel Online International. 4 February 2010. 26 June 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 12 December 2013.
  • Hinrichs, Per. [The Führer's Passport: Hitler's Naturalisation] (German). Spiegel Online. 10 March 2007. 12 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • . mi5.gov.uk. MI5 Security Service. 4 July 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 5 January 2012.
  • Hoffman, David (creator, writer). (television documentary). US: Varied Directions. 1989. 12 November 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2014.
  • . . 30 June 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • Jones, Bill (creator, director). (television documentary). England: BBC. 1989. 28 August 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 27 April 2016.
  • Kotanko, Florian. . HRB News. 24 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 8 January 2013.
  • . The Daily Telegraph. London: TMG. 10 September 2003. ISSN . OCLC . 17 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 10 May 2013.
  • . . Atlanta: Emory University. 2003. 15. Hitler and the Mass Shootings of Jews During the War Against Russia. 22 July 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 31 July 2013.
  • Longerich, Heinz Peter. . Atlanta: Emory University. 2003. 17. Radicalisation of the Persecution of the Jews by Hitler at the Turn of the Year 1941–1942. 9 July 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 31 July 2013.
  • . Time Magazine. Time. 2 January 1939. 7 June 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 22 May 2008.
  • Martin, Jonathan (creator, writer). (television documentary). US: World Media Rights. 2008. 28 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 August 2014.
  • McMillan, Dan. . H-Genocide, H-Net Reviews. October 2012. 19 December 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 16 October 2012.
  • . BBC News. 29 July 1999. 21 January 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2011.
  • Phayer, Michael. (PDF). The Churches and Nazi Persecution. Yad Vashem. 2000. 2019-01-20 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-19.
  • . ushmm.org. United States Holocaust Memorial Museum. 3 March 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 1 December 2014.
  • Pontin, Mark Williams. . MIT Technology Review. 20 October 2008. 26 July 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 December 2017.
  • Porter, Tom. . IB Times. 24 August 2013. 17 May 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 22 November 2015.
  • Redlich, Fritz C. . Arch Intern Med. 153 (6). 22 March 1993: 693–697. doi:. PMID . 11 September 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 22 November 2015.
  • (writer, director) (writer, consultant). (television documentary). UK: BBC. 2012. 11 November 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 6 September 2014.
  • Sharkey, Joe. . The New York Times. 13 January 2002. 4 March 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 7 June 2011.
  • Weber, Thomas. . BBC History Magazine. UK: Immediate Media Company. 2010a. 21 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 19 November 2016.
  • Wilson, Bee. . New Statesman. UK: . 9 October 1998. 13 December 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 22 May 2008. (abunə tələb olunur)

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • İnternet arxivində
  • — IMDb səhifəsi — real life footage in documentaries — as portrayed in film and TV
  • . The Vault. FBI Records.
  • . World War II Movies in Color. WW2inColor. 26 noyabr 2005 tarixində arxivləşdirilib.
  • , In Our Time, BBC Radio 4 discussion with Ian Kershaw, Niall Ferguson and Mary Fulbrook (5 October 2000).
Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023