Əsl püstə - Haqqinda Melumat

Əsl püstə
Əsl püstə
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Dəstə: Sabunağacıçiçəklilər Fəsilə: Sumaqkimilər Yarımfəsilə: Cins: Püstə Növ: Əsl püstə
Beynəlxalq elmi adı
	Pistacia vera L., 1753;
ITIS
NCBI
EOL

Əsl püstə (lat. Pistacia vera) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin sumaqkimilər fəsiləsinin püstə cinsinə aid bitki növü.

Təsviri

Püstə ağacı 25-35 fut yüksəkliyə qədər böyüyə bilən, uzunömürlü bir bitkidir. Yarpaqları bir neçə kiçik yarpaqcıqlardan ibarət olan mürəkkəb yarpaqlardır. Çiçəkləri dişi və erkək çiçəklər olmaqla ayrı-ayrı ağaclarda inkişaf edir (iki evli bitki).

Püstə meyvəsi bir toxumlu, qabıqlı və çəyirdəkli meyvədir. Toxum adətən yaşıl rəngdə olur və dadı qidalandırıcı, bir qədər şirin və unikal aromaya malikdir. Çəyirdəyin bərk hissəsinin parçalaması seleksiyanın nəticəsidir.

Yayılması

Püstə səhra bitkisidir və onun şorakət torpaqlara dözümlüyü yüksəkdir. Onun mənşəyi Əfqanıstan, İran və Mərkəzi Asiya ərazilərindən gəlir.

İstifadəsi

Arxeoloji tapıntılar göstərir ki, püstə toxumları artıq e.ə. 6750 ilində yemək üçün istifadə olunurdu. Onun istehlakının ən erkən sübutu, Özbəkistan ərazisində yerləşən, tunc dövrünə aid olan, Carkutan kompleksində aşkar olunub.

Püstə ləpələri adətən tam şəkildə, bişməmiş və ya qovrulmuş və duzlanmış şəkildə yeyilir. Onlar həmçinin, püstə dondurması (o cümlədən kulfi, bastani və spumone), püstə yağı, püstə pastası, püstə paxlavası, püstə şokoladı, püstə halvası, püstə likörü və s. yeməklərin hazırlamasında işlənilir.

İstehsalı

Püstə istehsalı, 2022
Ölkə	ton
ABŞ	400,070
İran	241,669
Türkiyə	239,289
ÇXR	81,700
Suriya	45,467
Dünya	1,026,803
Mənbə: BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı

2022-ci ildə dünyanın püstə ləpəsinin ən böyük istehsaçıları ABŞ, İran və Türkiyə idi. Onlar həmin il, birgə, püstə ləpəsinin 88%-i istehsal ediblər.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

Lentiscus vera Kuntze
Pistacia badghysi K.P.Popov
Pistacia macrophylla Pers.
Pistacia narbonnensis L.
Pistacia narbonnensis var. bauhini Ten.
Pistacia nemausensis Req. ex Planch.
Pistacia nigricans Crantz
Pistacia officinarum Aiton
Pistacia reticulata Willd.
Pistacia trifolia L.
Pistacia variifolia Salisb.
Pistacia vera f. semidehiscens K.P.Popov
Pistacia vera var. trifolia (L.) Poir.
Terebinthus pistacia Dum.Cours.

İstinadlar

Linnæi C. (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1025.
Parsa, A., & Parsa, H. (2007). " 2024-08-30 at the Wayback Machine" University of California, Agriculture and Natural Resources. Bu kitabda püstə ağacının becərilməsi, məhsul toplanması və işlənməsi ilə bağlı geniş məlumat verilir. Kitabda ABŞ-da püstə istehsalının inkişafı və metodları təsvir edilmişdir.
23 iyun 2021 tarixindən Wayback Machine saytında, Report of the IPGRI Workshop, 14–17 December 1998, Irbid, Jordan – S.Padulosi and A. Hadj-Hassan, editors
Esteban Herrera (1997) Growing pistachios in New Mexico, New Mexico State University, Cooperative Extension Service, Circular 532 20 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında
Marks, Gil. (ingilis). HMH. 2010. ISBN 978-0544186316. These pale green nuts covered with a papery skin grow on a small deciduous tree native to Persia, the area that still produces the best pistachios.
. Plants of the World Online. 24 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 May 2019.
. Encyclopedia Britannica (ingilis). 8 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 24 May 2019. The pistachio tree is believed to be indigenous to Iran.
V. Tavallali and M. Rahemi. (PDF). American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci. 2 (3). 2007: 240–246. 24 February 2019 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. Native P. vera forests are located in north eastern part of Iran particularly in Sarakhs region. This native P. vera is the origin of cultivated pistachio trees in Iran [1]. P. mutica is a wild species indigenous to Iran, growing with almond, oak and other forest trees common to most Alpine regions.
. IRECO. 8 July 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 February 2012.
D. T. Potts. . John Wiley & Sons. 21 May 2012. səh. 199. ISBN 978-1405189880.
Harlan Walker. . Oxford Symposium. 1996. səh. 84. ISBN 978-0907325727.
Ardekani, A. S. H.; Shahedi, M.; Kabir, G. (PDF). Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 13 (47). 2009: 49–59. 19 August 2011 tarixində (PDF) arxivləşdirilib.
Ardakani; Shahedi, M.; Kabir, G. . Acta Horticulturae. 726. 2006. 565–568. 3 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.
Shakerardekani, A.; Karim, R.; Mohd Ghazali, H.; Chin, N. L. (PDF). International Food Research Journal. 18. 2011: 704–710. 2022-01-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-10-30.
Ardakani. . Acta Horticulturae. 726. 2006. 579–581. 3 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.
Shaker Ardakai, A.; Mir Damadiha, F.; Salehi, F.; Shahedi, M.; Kabir, G. H.; Javan Shah, A.; və b. . Document Number: 29328. Iran Pistachio Research Institute. 2007. 31 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.
. UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2024. 7 August 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 20 April 2024.

Həmçinin bax

[_a776d8981d4107f7-1] Linnæi C. (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1025.

[2] Parsa, A., & Parsa, H. (2007). " 2024-08-30 at the Wayback Machine" University of California, Agriculture and Natural Resources. Bu kitabda püstə ağacının becərilməsi, məhsul toplanması və işlənməsi ilə bağlı geniş məlumat verilir. Kitabda ABŞ-da püstə istehsalının inkişafı və metodları təsvir edilmişdir.

[3] 23 iyun 2021 tarixindən Wayback Machine saytında, Report of the IPGRI Workshop, 14–17 December 1998, Irbid, Jordan – S.Padulosi and A. Hadj-Hassan, editors

[Herrera-4] Esteban Herrera (1997) Growing pistachios in New Mexico, New Mexico State University, Cooperative Extension Service, Circular 532 20 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında

[5] Marks, Gil. (ingilis). HMH. 2010. ISBN 978-0544186316. These pale green nuts covered with a papery skin grow on a small deciduous tree native to Persia, the area that still produces the best pistachios.

[6] . Plants of the World Online. 24 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 24 May 2019.

[7] . Encyclopedia Britannica (ingilis). 8 September 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 24 May 2019. The pistachio tree is believed to be indigenous to Iran.

[8] V. Tavallali and M. Rahemi. (PDF). American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci. 2 (3). 2007: 240–246. 24 February 2019 tarixində (PDF) arxivləşdirilib. Native P. vera forests are located in north eastern part of Iran particularly in Sarakhs region. This native P. vera is the origin of cultivated pistachio trees in Iran [1]. P. mutica is a wild species indigenous to Iran, growing with almond, oak and other forest trees common to most Alpine regions.

[IR-9] . IRECO. 8 July 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 February 2012.

[10] D. T. Potts. . John Wiley & Sons. 21 May 2012. səh. 199. ISBN 978-1405189880.

[11] Harlan Walker. . Oxford Symposium. 1996. səh. 84. ISBN 978-0907325727.

[12] Ardekani, A. S. H.; Shahedi, M.; Kabir, G. (PDF). Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 13 (47). 2009: 49–59. 19 August 2011 tarixində (PDF) arxivləşdirilib.

[13] Ardakani; Shahedi, M.; Kabir, G. . Acta Horticulturae. 726. 2006. 565–568. 3 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.

[14] Shakerardekani, A.; Karim, R.; Mohd Ghazali, H.; Chin, N. L. (PDF). International Food Research Journal. 18. 2011: 704–710. 2022-01-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-10-30.

[15] Ardakani. . Acta Horticulturae. 726. 2006. 579–581. 3 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.

[16] Shaker Ardakai, A.; Mir Damadiha, F.; Salehi, F.; Shahedi, M.; Kabir, G. H.; Javan Shah, A.; və b. . Document Number: 29328. Iran Pistachio Research Institute. 2007. 31 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2011.

[faostat-18] . UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2024. 7 August 2015 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 20 April 2024.