Şamaxı yeparxiyası (erm. Շամախու թեմ) — 1815-ci ildə Qafqaz Albaniyası katolikosluğunun ləğvindən sonra onun ərazisində yaradılmış iki yeparxiyadan biri. Digəri isə Qarabağ yeparxiyası idi. 1911-ci il məlumatlarına görə kilsə üzvlərinin sayı 60.000 nəfər idi. 1918-ci ildən sonra Bakı yeparxiyası kimi tanınmağa başlamışdır.
|
Şamaxı yeparxiyası Erməni Qriqorian Kilsəsi | |
Yeparxiya mərkəzi Müqəddəs Qriqori kilsəsi | |
| Məlumat | |
|---|---|
| Ölkə |
 Rusiya İmperiyası
|
| Ərazi | Bakı quberniyası |
| Yeparxiya mərkəzi | Saqiyan, Şamaxı, sonra Bakı |
| Qurulub | 1815 |
| Ləğv olunub | 1930-cu illər |
| Məbəd sayı | 34 prixod |
| Baş kafedral məbədi | Müqəddəs Qriqori kilsəsi |
| Arxiyerey dərəcəsi | Arxiyepiskop |
| Arxiyerey titulu |
Şamaxı yepiskopu Bakı yepiskopu |
Tarixi
Yeparxiyanın ilk mərkəzi əvvəl indiki Şamaxı rayonun o dövrdə xristian tatlar yaşayan Saqiyan kəndindəki Müqəddəs Şəhid Stepannos monastırı idi. Yurisdiksiya ərazisi Dağıstan vilayəti və Şamaxı quberniyasından (Göyçay, Şamaxı, Bakı və Saqiyan) ibarət idi. 1838-ci ildə yepiskop Hovhannes Şahxatunyants (erm. Հովհաննես Շահխաթունյանցի) tərəfindən mərkəzi Saqiyandan Şamaxı şəhərinə köçürülmüşdü. Baş kafedral məbədi Şamaxı Surp Astvatsatsin kilsəsi (1701-ci ildə tikilib) təyin edilmişdi. 1844-cü ildə yurisdiksiyaya Türkmənistan da daxil edilsə də, 1892-ci ildə Rusiya hökumətinin tələbi ilə Həştərxan yeparxiyasına verildi. 1853-cü il məlumatlarına əsasən 34 kilsə və 31 kilsə işçisi vardı. 1890-cı ildə bu say 39 kilsəyə çatmışdı.
Azərbaycan Demokratik Respublikası qurulandan sonra yepiskop Baqrat Vardazaryan tərəfindən kilsə mərkəzi Bakıdakı Müqəddəs Qriqori kilsəsinə köçürüldü. Bu dövrdən sonra yeparxiya Bakı Yeparxiyası kimi tanınmışdır. Cumhuriyyətin süqutundan sonra isə 3 sentyabr 1920-ci ildə yeparxiya müvəqqəti olaraq Gəncə vikarlığı ilə birləşdirildi və Gəncədən Səmərqəndəcən geniş bir yurisdiksiyaya çevrilərək "Bakı-Türkmənistan yeparxiyası" adlandırıldı. 3 il sonra Gəncə yenidən yeparxiyadan çıxarılaraq əvəzində Nişapur və Məşhəd kimi İrandakı erməni kilsələri tabe edilərək "Bakı-Türküstan yeparxiyası" quruldu. 1927-ci ildə o vaxtadək Qarabağ yeparxiyasının tərkibində olmuş Lənkəran da bu yurisdiksiyaya verildi. 1930-cu illərdə yeparxiyanın fəaliyyətinə son verilmişdir. Yeparxiyanın ərazisində sonradan Erməni Qriqorian Kilsəsinin Bakı yeparxiyası fəaliyyətə başlamışdı.
Məktəbləri
Yeparxiya ərazisində müəyyən dini məktəblər açılmışdı. Bunlar 1864-1885-ci illərdə fəaliyyət göstərən Saqiyan kəndindəki Müqəddəs Şəhid Stepannos monastırı məktəbi, Şamaxı teoloji seminariyası (1844-cü ildə tikilib), Mədrəsə kəndi prixod məktəbi, Bakıda 1869-cu ildə açılmış Mesrop prixod məktəbi, Müqəddəs Hripsime Qız məktəbi, 1873-cü ildə Dərbənddə fəaliyyətə başlamış Məryəmyan məktəbi idi.
Bilinən yepiskopları
- Hovhannes Şahxatunyants (1838-1840)
- Daniel Şahnazaryants (~1863)
- Mesrop Smbatyants (1887-1894)
- Makar Bərxudaryan (1895-1896)
- Yeprem Sukiasyan (1900-1904)
- Karapet Ter-Mkrtçyan (1914-1915)
- Baqrat Vardazaryan (~1918)
İstinadlar
|
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
|
- Arxiyepiskop Maqakia Ormanyan. “Erməni kilsəsi” = “Հայոց եկեղեցին” (1911) / Red. S.S. Arevşatyan. - Yerevan: “Ankyunakar”, 2006. - səh. 232- ISBN 99941-949-4-1.
- ↑ . 2020-02-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-16.
- Məhəmməd Əliyev, "Azərbaycan tatları", MBM, 2006, ISBN 9952-29-24-1, səh. 20
- ↑ Xristian Ermənistan Ensiklopediyası // Şamaxı yeparsiyası, 2002, ISBN 5-89700-016-6
- Gevorg Stepanyan, 2016, [ölü keçid]
- . 2020-02-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-16.
- . 2017-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-11-16.
- [ölü keçid]