İnsan dişlərinin içərisində pulpa kamerası və dişin kök kanalından ibarət olan bir diş əti boşluğu vardır. Kökün ucunda yerləşən xüsusi (apikal) dəlik (dişin alveolun dərinliyində yerləşən və diş əti ilə örtülmüş hissəsi) vasitəsilə arteriyalar dişə nüfuz edir, vena damarları, dişi innervasiya edən sinirləri lazımi maddələrlə təmin edir. Köklərin sayı dişin ağız boşluğundakı formasından və vəziyyətindən asılıdır: kəsici dişlər və köpək dişləri tək köklü, ön azı dişləri 1–2 köklü olduğu halda azı dişlərində köklərin sayı 3–4-ə , ağıl dişlərində isə bəzi hallarda beşə çatır . Buna baxmayaraq dişin əsas kanallarının sayı həmişə köklərin sayı ilə uyğun gəlmir. Belə ki , çox vaxt diş kökləri apikal köklərdən əlavə olaraq əlavə dəliklərə də malikdirlər — kanal həm pulpa yaxınlığında, həm də kök zirvəsi (apeks) sahəsində bifurkasiya edə bilir və bu halda kökün iki ucu olur. Eyni kök daxilində kanalların paralel yerləşməsinin variantları vardır. Məsələn, bir köklü dişlərdə ən çox iki kanalın mövcudluğuna rast gəlinir , bir kanallı hallara rast gəlinmə faizi 6 %-dir. Mərkəzi aşağı kəsici dişlərdə 2/3 hallarda iki kanal mövcud olur. Dişlərin kök kanalları əsasən, qeyri-müntəzəm, əyri və dar formaya malikdirlər , bu da onların doldurulması prosesini xeyli çətinləşdirir. Anatomiya dərsliklərində həmişə təsvirinə rast gəlinməyən , müxtəlif formalı və dəyişkən konfiqurasiyaları olan qollanmış, burulmuş , kəsişən əsas və əlavə kanalların mürəkkəb kompleksi sistemi adlanır.

1984-cü ildə Vertuççi səkkiz növ diş kök kanalı konfiqurasiyasını müəyyən etmişdir.

• I tipə bir kanalı və bir apikal deliyi olan köklər daxildir (bu halda tək kökdə olan hər hansı kanal nəzərdə tutulur);
• II–III tiplərə isə ən çox yuxarı və aşağı çənələrin premolarlarında rast gəlinir , bu zaman diş kökünün müxtəlif səviyyələrdə qolları vardır ki, bunlar da öz növbəsində birləşərək bir apikal deliklə sonlanır (bölünmə nəzəri və çox ixtiyaridir buna görə də Vertucci təsnifatı II və III növləri bir qrupda birləşdirmişdir);
• IV tipə (hər kök ayrıca müzakirə olunur) bir ağız və iki ayrı kök kanalına malik köklər aid edilir , onlar isə iki ayrı apikal dəliklə birləşir ;
• V, VI və VII tiplər kök kanalının ayrılması, birləşməsi və divergensiyasındakı dəyişiklikləri təsvir edir ki, bunlara da əsasən aşağı kəsici dişlərdə rast gəlinir;
• VIII tip isə üç kanalın bir ağızdan ayrıldığı və üç ayrı apikal dəliklə sonlandığı IV tipin mümkün variantlarını təmsil edir.

Vertucci tərəfindən təklif edilən təsnifat hər bir kökə ayrıca aid edilir , ona görə də çoxköklü dişlərin müxtəlif köklərində növlərin istənilən birləşməsinə rast gəlinə bilər. Vurğulamaq lazımdır ki, bu təsnifat kök kanal sistemləri üçün mümkün variantların çox kobud və təxmini diaqramını təqdim edir. Beləliklə, praktikada təqdim olunan sxemlər dəyişkənliklərinə görə fərqlənə bilirlər və kök kanal sisteminin çox mürəkkəb topoqrafiyasını yaradan müxtəlif birləşmələrdə rast gəlinirlər. Klinisyenlər endodontik müdaxilədən sonra mümkün fəsadların baş verməsinə səbəb olan çoxsaylı apikal dəlik hallarına qarşı xüsusilə ehtiyatlı olmalıdırlar. Buna görə də praktika zamanı stomatoloqlar depulpasiya proseduruna başlamazdan əvvəl dişdəki kök kanallarının növünü və sayını dəqiq şəkildə təyin etməyə imkan verən rentgen müayinəsi aparırlar.

Pulpitin zədələnməsinin və ya məhvinin ən çox görülən səbəbləri dişdə çat və ya dərin karies boşluğunun olmasıdır. Stomatologiya praktikasında kəskin irinli və xroniki pulpitlərin endodontik müalicəsi prosesində dişin kök kanal sisteminin mexaniki və dərman müalicəsi (depulpasiya — qan damarlarının və sinirlərin çıxarılması), daha sonra isə diş kanallarının doldurulması (sıx şəkildə tıxanması) aparılır. Bu cür müalicə iki şəkildə həyata keçirilir:

• devital ekstirpasiya — neyrovaskulyar sinirin çıxarılması 2 dəfədə həyata keçirilir. Əvvəlcə dişin pulpa kamerasına müdaxıilə olunur , belə ki , ona canlandırıcı bir pasta tətbiq olunur ("arsenik" pastası, praktiki olaraq artıq istifadə edilmir və tərkibində paraformaldehid və anesteziya olan daha az zəhərli pasta ilə əvəz edilmişdir.).
• həyati ekstirpasiya — parodontiuma doğru irəliləyən açıq iltihablı proseslər olmadıqda, neyrovaskulyar sinirin çıxarılması və onun obturasiyası bir dəfə olmaqla anesteziyanın təsiri altında həyata keçirilir. Dərman kanala yeridildikdən sonra bir müddət orda qalır (antiseptik və iltihabı aradan qaldırmaq üçün). Müalicə prosesi zamanı ən azı 2 dəfə rentgen çəkmək lazım gəlir : birincisi müalicəyə başlamazdan əvvəl (kanalların uzunluğunu və strukturunu qiymətləndirmək üçün), ikincisi isə müalicə prosesindən sonra (kanalın doldurulmasının keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün).

Depulpasiyadan sonra diş "ölü" diş hesab olunur (qan dövranının dayandığına görə). Belə bir dişin tam sterilizasiyası qeyri-mümkün olduğu üçün dişin içərisində sahibin İmmun sistemi və antibiotiklərin təsirindən qorunan bakteriyalar inkişaf edə bilər. Hipotetik olaraq İmmun sisteminin ciddi şəkildə zəiflədiyi hallarda , məsələn, xərçəng xəstəliyinin müalicəsi zamanı bədəndə infeksiyaya səbəb ola bilərlər. Pulpasız dişin daha sonra möhkəmləndirilməsi (fiberglas, titan, gümüşdən hazırlanmış materiallarla bərkidilmə) və ya (göstəricilərə əsasən) tacla örtülməsi lazım gəlir.

Endodontiya müalicəsi öz növbəsində kök kanallarının formalaşması, təmizlənməsi və tıxanması problemlərinin planlaşdırılması, eləcə də həlli kök kanal sisteminin anatomik quruluşunun mürəkkəbliyi, habelə dezinfeksiya və doldurulma zamanı cihazların texniki xüsusiyyətləri ilə bağlı real və potensial təhlükələri olan bir prosesdir. Endodontiya müalicəsi və diş kanallarının doldurulmasından sonra bir sıra problemlər meydana gələ bilər:

• dişin anatomiya quruluşunun xüsusiyyətləri ilə əlaqəli olaraq kök kanalının obstruksiyası (dolayı hərəkəti, budaqlanması);
• antiseptiklərin təsirinə davam göstərən və ya dentin boruları vasitəsilə yenidən nüfuz edən davamlı patogenlərin (lat. Enterococcus faecalis və lat. Candida albicans) olması;
• apikal periodontit;
• periostit;
• yatrogen səhvlər (məsələn, kök perforasiyası);
• diş kökünün sınığı.

İltihab prosesi daima və sistematik olaraq dişin təbəqələrini məhv edən, dözülməz ağrı və diş itkisi başda olmaqla xoşagəlməz nəticələrə səbəb olan bir prosesdir. Bəzi hallarda isə kök rezeksiyası və ya dişin kök kanallarının doldurulması da tələb oluna bilər. Bu zaman diş həkiminin qarşısındakı ən əsas vəzifə kök kanalının doldurulması üçün lazım olan dolğu materialı ilə onu doldurmaq, gələcəkdə baş verə biləcək mümkün iltihab prosesinin qarşısını almaqdır. Bu proselər zamanı tərkibində antiseptiklər olan müəyyən doldurucu birləşmələrdən geniş istifadə olunur. Müasir vəziyyətdə bu məqsədə nail olmaq üçün tez-tez mexaniki, eləcə də dərman üsulları tətbiq olunur. Kök kanallarının mexaniki müalicəsi müvafiq alətlərlə , müasir avadanlıqlarla, endodontiya alətlərdən istifadə ilə həyata keçirilir. Kök kanallarının dərmanla doldurulması prosesində plombun strukturunu dəyişə bilən üzvi həlledicilər əsasında hazırlanmış preparatlardan istifadə olunur. Sementlə doldurulmuş kanalların möhürlənməsinin alternativ yolu xüsusi ultrasəs endo-qoşqulardan istifadə etməkdir ki , həmin alətlərin köməyi ilə diş həkiminin bir dəfə qəbulunda olmaqla plombın çıxarılmasına nail olunur. Bu üsul tacın sonrakı bərpası üçün lövbər ştifinin altında əvvəllər müalicə olunmuş dişi açmaq , kök kanalının tıxanması ilə eyni vaxtda anker ştifinin quraşdırılmadığı hallarda geniş istifadə olunur. Ştifin sonrakı quraşdırılması üçün kök kanalının yuxarı hissəsini sıx şəkildə örtməli olan dolğunun bir hissəsini qorumaq lazım olduğuna görə belə bir əməliyyatı yerinə yetirmək xüsusi səliqə tələb edir.