İğdır ili

İğdır ili (türk. Iğdır ili) — Türkiyənin şərqində, Şərqi Anadolu regionunda inzibati–ərazi vahidi. Şimalda, şimal–şərqdə və şərqdə Ermənistan Respublikasının Ararat mərzi, cənub–şərqdə Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonu və İran İslam Respublikasının Qərbi Azərbaycan ostanının Maku şəhristanı, cənubda Ağrı ilinin Doğubəyazid və Daşlıçay ilçələri, cənub–qərbdə və qərbdə Ağrı ilinin Mərkəz ilçəsi, qərbdə və şimal–qərbdə Qars ilinin Kağızman ilçəsi, şimal–qərbdə isə Qars ilinin Diqor ilçəsi ilə həmsərhəddir. İnzibati mərkəzi İğdır şəhəridir. İğdır ilinin Ermənistanla sərhəd xəttinin uzunluğu 51 km, Azərbaycanla 15 km, İranla isə 49 km təşkil edir.

İğdır ili
türk. Iğdır ili

39°53′37″ şm. e. 43°59′52″ ş. u.

Ölkə Türkiyə
Daxildir Şərqi Anadolu regionu
İnzibati mərkəz İğdır
Vali Davut Haner
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi 3 587.81 km²
Saat qurşağı UTC+2, yayda UTC+3
Əhalisi
Əhalisi 192 056 nəfər (2014)
Əhalinin sıxlığı 5.353 nəfər/km²
Etnik tərkib Azərbaycanlılar, Kurmanclar və s.
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu TR-76
Telefon kodu +90 476
Poçt indeksi 76000–76999
İnternet domeni .tr
Avtomobil nömrəsi 76
İğdır ili xəritədə
İğdır ili xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

7 noyabr 1982–ci ildə qəbul edilmiş və hazırda qüvvədə olan Türkiyə Respublikası Konstitusiyasının 126–cı maddəsinə əsasən ölkə I dərəcəli inzibati vahid olan illərə bölünür. İğdır 27 may 1992-ci ildə TBMM-nin qəbul etdiyi 3806 saylı qanunla Qars ilindən ayrılaraq Türkiyənin 76-cı vilayəti olmuşdur.Azərbaycanla sərhəd yeganə Türkiyə ilidir.

İğdır ili 1992-ci ildə Qars ilindən İğdır (yaranmasından bir müddət sonra ilin yaradılması haqqında qanunun müvafiq bəndinə uyğun olaraq İğdır ilçəsi ərazisi və əhalisinin bir qismi hesabına Qaraqoyunlu ilçəsi təşkil edildi), Duzluca və Aralıq ilçələri əsasında təşkil edilmişdir. Hər üç ilçə 1920-ci ildə yaradılmışdı (1920-ci ildən 1927-ci ildək İğdır nahiyyəsi, Aralıq nahiyyəsi və Qulp/Duzluca nahiyyəsi adlanırdılar, 1927-ci ildə nahiyyələr dəyişdirilərək ilçə adlandırıldılar). Bu tarixdə illərin tərkibinə daxil edilən ilçələr qəza adlanırdı və onlar da daha kiçik vahid olan nahiyyələrə bölünürdülər. Beləliklə 1920-ci ildə yeni yaradılan Bəyazid ili Bəyazid (Bəyazid və Musun nahiyyələri), Diyadin (Diyadin və Daşlıçay nahiyyələri), İğdır (İğdır və Aralıq nahiyyələri), Qulp/Duzluca (Qulp/Duzluca və Uqurcu/Bernaut nahiyyələri), Qarakösə (Qarakösə və Hamur nahiyyələri), Torpaqqala/Eleşgird (Torpaqqala/Eleşgird nahiyyəsi) və Tütək/Antəb (Tütək/Antəb və Sepki nahiyyələri) qəzalarından ibarət idi. Bu qəzalarda şəhər və qəsəbələrdən başqa 754 kənd yerləşirdi və 1927-ci il siyahıya alması zamanı ildəki bütün yaşayış məntəqələrində cəmi təxminən 89 min nəfər insan yaşayırdı.

Iğdır soyqırımı

 

Bu soyqırım 20-ci əsrin əvvəllərində olmuşdur. Bu soyqırımın əsas təşkilatşısı erməni polkovniki . Həmin soyqırım zamanı 500 qadın, 200 uşaq və 800-dən çox yaşlı insan qətlə yetirilmişdir.

Coğrafi mövqeyi

İqlimi quraqdır. Ən hündür dağı İğdır dağıdır. Hündürlüyü 2093 metrdir. Bu dağ Ermənistanın Vedi, Masis, , Ararat rayonlarından görsənir. İlin mərkəzi çökək ərazidə yerləşir, lakin ətrafı dağlarla örtülmüşdür.

İqlimi

Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ort. En Yüksek °C 2,6 5,6 12,8 20,1 24,3 29,4 33,7 34,4 29,1 21,2 12,6 4,9 ?
Ort. En Düşük °C -7,3 -4,9 0,1 6,5 10,5 14,3 18,3 17,7 12,2 6,1 0,2 -4,2 ?
Ort. Güneşlenme Süresi(saat) 2,7 4,1 5,4 6,1 7,5 9,6 10,1 9,9 8,5 6,3 4,3 2,4 ?
Yağışlı Gün Sayısı 5,8 6,5 7,6 11,2 15,0 10,6 5,5 4,1 4,0 8,3 6,9 6,2 ?
kaynak: 2007-09-27 at the Wayback Machine

İnzibati bölgü

Türkiyə Statistika Qurumunun rəsmi məlumatına görə 31 dekabr 2014–cü il tarixinə olan vəziyyətə əsasən İğdır ili inzibati cəhətdən 4 ilçəyə bölünür. Şəhər hesab edilən ilçə mərkəzlərndən başqa ilin ərazisində boş olanlar da sayılmaqla 162 kənd yerləşir.

Əhalisi

Sayın dinamikası

Tarix Daimi əhali Tarix Daimi əhali Tarix Daimi əhali
28.10.1927 34840 112256 31.12.2008 184025
20.10.1935 45648 130338 31.12.2009 183486
20.10.1940 46669 127438 31.12.2010 184418
21.10.1945 49115 141490 31.12.2011 188857
56882 142601 31.12.2012 190409
70951 30.10.1997 145411 31.12.2013 190424
85041 168634 31.12.2014 192056
24.10.1965 96652 31.12.2007 181866
İlçə 31.12.2007
Mərkəz 79306 102648 119432
Duzluca 28886 25954 25682
Aralıq 17983 21747 22155
Qaraqoyunlu 16426 18285 14597
İlçə 31.12.2008 31.12.2009 31.12.2010
Mərkəz 121848 122780 123570
Duzluca 25739 25042 24996
Aralıq 22165 21674 21810
Qaraqoyunlu 14273 13990 14042
İlçə 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013
Mərkəz 127609 128976 130134
Duzluca 24769 24648 24393
Aralıq 22425 22521 21881
Qaraqoyunlu 14054 14264 14016

Yerləşməsi

Tarix Şəhər əhalisi Kənd əhalisi Ümumi əhali
55547 87054 142601
81852 87052 168634
31.12.2007 97054 84812 181866
31.12.2008 94407 89618 184025
31.12.2009 94685 88801 183486
31.12.2010 95550 88868 184418
31.12.2011 99550 89307 188857
31.12.2012 101483 88926 190409
31.12.2013 102154 88270 190424
31.12.2014 105276 86780 192056
Tarix İğdır şəhəri Duzluca şəhəri Aralıq şəhəri Qaraqoyunlu şəhəri
38917 7698 4822 4110
59880 8827 8115 4760
31.12.2007 75927 11239 7239 2649
31.12.2008 75824 9790 6361 2432
31.12.2009 76950 9203 6098 2434
31.12.2010 77912 8959 6201 2478
31.12.2011 81162 8993 6775 2620
31.12.2012 82656 9177 6986 2664
31.12.2013 83944 9175 6393 2642
31.12.2014 86567 9586 6497 2626

Sıxlığı

İlçə Ərazi (km²–lə) Daimi əhali (31.12.2014) Sıxlıq (nəfər/km²)
Mərkəz 1 431.17 132 110 92.31
Duzluca 1 253.5 24174 19.29
Aralıq 709.23 21 843 30.80
Qaraqoyunlu 193.91 13 929 71.83
Cəmi 3 587.81 192 056 53.53

Yaş və gender strukturu

"Ünvana əsaslanan əhali qeydiyyatı sistemi" hesablamalarının 31 dekabr 2014–cü il tarixinə olan yekunlarına istinadən Türkiyə Statistika Qurumunun yayımladığı məlumatlara əsasən İğdır ilinin daimi əhalisinin yaş və gender strukturu:

Yaş qrupu Kişilər Qadınlar Cəmi %
0 – 4 11040 10295 21335 11.11
5 – 9 10073 9472 19545 10.18
10 – 14 10776 10071 20847 10.85
15 – 19 10638 9965 20603 10.73
20 – 24 9694 8128 17822 9.28
25 – 29 8367 7615 15982 8.32
30 – 34 7793 7059 14852 7.73
35 – 39 6005 5398 11403 5.94
40 – 44 5735 5343 11078 5.77
45 – 49 4299 3857 8156 4.25
50 – 54 4075 4033 8108 4.22
55 – 59 3233 3177 6410 3.34
60 – 64 2432 2785 5217 2.72
65 – 69 1825 2044 3869 2.01
70 – 74 1104 1295 2399 1.25
75 – 79 845 1069 1914 1.00
80 – 84 668 889 1557 0.81
85 – 89 203 426 629 0.33
90 + 103 227 330 0.17
Cəmi 98908 93148 192 056 100.00

Miqrasiya

Tarix İmmiqrantlar Emmiqrantlar + / - %
2007 — 2008 5559 9356 – 3.797 – 20.42
2008 — 2009 5179 7986 – 2807 – 15.18
2009 — 2010 6667 8353 – 1686 – 9.10
2010 — 2011 6915 8579 – 1664 – 8.77
2011 — 2012 6429 8632 – 2203 – 11.50
2012 — 2013 6882 9779 – 2897 – 15.10
2013 — 2014 7407 9453 – 2046 – 10.59

Dil

1927–ci il siyahıyaalınmasına əsasən Qars vilayətinin İğdır qəzasında danışılan dillər:

Dil Kişilər % Qadınlar % Cəmi %
Türk dili 7291 54.48 6054 51.20 13345 52.94
Kürd dili 6080 45.43 5770 48.79 11850 47.01
Çərkəz dili 1 0.00 0 0 1 0.00
Digər 12 0.09 1 0.01 13 0.05
Cəmi 13384 100.00 11825 100.00 25209 100.00

Hazırda il əhalisi əsasən türkcə və qismən kürd dilində danışır.

Yerli özünüidarə

Dördü şəhər (İğdır, Duzluca, Aralıq və Qaraqoyunlu) bələdiyyəsi, dördü isə kənd (Xəlfəli, Xoşxəbər, Mələkli və Daşburun) bələdiyyəsi (türklər ona qısaldımış şəkildə belde - də deyirlər) olmaqla ilçədə səkkiz bələdiyyə vardır.

İqtisadiyyat

Pambıqçılıq, taxılçılıq, heyvandarlıq, ərikçilik, ağ ərikçilik, şaftalıçılıq və başqa müəssisələr fəaliyyət göstərir. İlk dəfə İğdırda Şalağı adlı qaysı növü yaradılmışdır.

Kənd təsərrüfatı

 
Iğdır-da heyvandarlıq

Burada kənd təsərrüfatı çox inkişaf etmişdir. Məsələn, burada Mor Qaraman adlı qoyun növü vardır.

İdman

İğdırda 1 futbol klubu, 2 kəndirdartma klubu, 1 güləş klubu fəaliyyət göstərir.

Qardaş şəhərlər

Media

İğdırda 2008-ci ildə yaradılmış İğdır Tv yayımlanır.

Qeydlər

  1. 1927–ci illərə aid məlumatlar siyahıyaalınmaların yekunlarını, 2007–2014–cü illər üçün məlumatlar isə Cari hesablamalar tarixi.
  2. Cari hesablamalar tarixi.
  3. Cari hesablamalar tarixi.
  4. Cari hesablamalar tarixi.
  5. Cari hesablamalar tarixi.
  6. İqdır qəzası indiki İğdır ilinin ərazisi müqayisə edilərsə hazırkı İğdır, Qaraqoyunlu və Aralıq ilçələrinin ərazisini əhatə etmişdir. 1927-ci il siyahıya almasına əsasən Qulp/Duzluca qəzasının eyni adlı nahiyəsində yaşayan əhali 9,631 nəfər olmuşdur. Sonradan 1927-ci ildəki İğdır qəzası və Qulp/Duzluca qəzasının eyni adlı nahiyyəsi əsasında İğdır ilinin təşkil edildiyini nəzərə alsaq demək münkündür ki, 1927-ci il siyahıya almasına zamanı İğdır ilinin indiki ərazilərində 34,840 nəfər əhali yaşamışdır.

İstinadlar

  1. (türk). . 19 fevral 2014. Archived from the original on 2015-10-11. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  2. ↑
  3. ↑ (türk). . Archived from the original on 2015-10-11. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  4. ↑ (türk). . 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  5. 3. Mevcut Durum Analize. — 3. 1. İlin Coğrafi/Demografik Yapısı, sayfa 11. // . Iğdır — Ağustos 2009, 93 sayfa.
  6. 2. Mevcut Durum Analize. — 3. 1. İlin Coğrafi/Demografik Yapısı, sayfa 8. // . Iğdır — Ağustos 2014, 49 sayfa.
  7. Ümumi məlumat, səhifə 10. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. . Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  8. (az.). . 2015-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
  9. (az.). . Archived from the original on 2015-10-14. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
  10. (az.). Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi. Archived from the original on 2015-10-14. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
  11. (ingilis). . 25 iyun 2010. 2007-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-14..
  12. Ümumi məlumat, səhifə 9. // . Müəllifi: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. Məcmuənin ümumi rəhbəri: Həmid Bağırov; Məcmuənin hazırlanması üçün məsul şəxs: Rafael Süleymanov. Bakı — 2015, 814 səhifə. ISBN 5-86874-232-9
  13. 5. İlçeler. — 5.2. Iğdır İli Aralık İlçesi Önerilen Kentsel Dönüşüm Alanları, sayfa 21. // T. C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı T. C. Iğdır Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü: — 27 sayfa.
  15. ↑ 2.1.6. Nüfusu, sayfa 23. // . T. C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. Iğdır Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. Hazırlayanlar: İmar, İskan ve Kooperatifler Şubesi Şube Müdürü Yasin Aksoy, Şehir Plancısı Demet Savaş, Jeoloji Mühendisi Sezen Dursun. Iğdır — Nisan 2012, 92 sayfa.
  16. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  17. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  18. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  19. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  20. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  21. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  22. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  23. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  24. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  25. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  26. (yazarlar: Dç. Dr. İbrahim Güner, Dr. Mustafa Ertürk, Dr. Ünsal Bekdemir), sayfa 278. // Doğu Coğrafya Dergisi (ISSN: 1302-7956). Cilt 6. . Editör: Prof. Dr. İbrahim Fevzi Şahin. Erzurum — 2000, 390 sayfa.
  27. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  28. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  29. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  30. (türk). . 2015-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  31. ↑ Tim Bespyatov. (ingilis). . Archived from the original on 2015-10-10. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  32. ↑ (türk). . 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  33. ↑ Tim Bespyatov. (ingilis). . Archived from the original on 2015-10-10. İstifadə tarixi: 2015-10-11..
  34. ↑ (türk). . 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  35. (türk). . 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-13..
  36. (türk). . 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-13..
  37. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  38. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  39. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  40. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  41. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  42. . 2015-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  43. . 2015-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-10.
  44. . 2015-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-10.
  45. . 2015-10-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-10.
  46. (yazarlar: Hidayet Kara, Sami Yuca), sayfa 194. // History Studies: International Journal of History. Editör: Osman Köse. . Samsun, Kasım 2010, 367 sayfa.

Xarici keçidlər

  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • Ermeni Araştırmaları Enstitüsü (ERAREN) :
  • İğdırlıların buluşma noktası :
  • -nda 2013-06-02 at the Wayback Machine
  • 2007-11-13 at the Wayback Machine
  • Türkiyenin buluşma noktası Kenthaber.com-da


Həmçinin bax

Mənbə — ""

Informasiya Melumat Axtar

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023