Zakir Qadiri Uqan (tatar. Закир Хәлим улы Кадыйри; 1878[1], Simbirsk quberniyası[d] – 22 oktyabr 1954[1], Ankara) — tatar əsilli antropoloq, tarixçi və yazıçı. İbn Haldunun Müqəddimə adlı əsəri ilə Quran təfsirçisi Təbərinin Tərixul-Ümum və Mülük adlı əsərini türkcəyə tərcüməsi ilə tanınır.
| Zakir Qadiri Uqan | |
|---|---|
| Закир Хәлим улы Кадыйри | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Abdullovo |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ankara |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | \\tatar |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | alim, müəllim, tərcüməçi, jurnalist |
Zakir Qadiri Uqan əslər tatardır. Samara vilayətinin Berende bölgəsinin Osta Kandal (Abdullovo) kəndində 1878-ci ildə doğulmuşdur. Təhsilinə kəndində başlayıb, Simbir şəhərindəki Vəli Həzrət və Şakir Axund mədrəsələrində davam etmişdir. 16 yaşında Buxaraya gedib 5 il islam fəlsəfəsi və hikmət təhsili almışdır. Ardıyca İstanbula gedib Yaqub Mustafa adı ilə Darül-Fünün İlhaiyyat fakültəsinə qəbul olmuşdur. Hakimiyyət əleyhinə düşüncələri olduğu üçün təqib edildi və Hicaza qaçdı. Şeyx İshaq əl-Hindidən təfsir və hədis, Ədibül Hicaz Mehmed Əli Əfəndidən ərəb ədəbiyyatı dərsləri aldı. Daha sonra Misirə getdi və Əl-Əzhər Universitetində təhsil almağa başladı. Burada əl-Liva qəzetinə və əl-Aləmil İslami jurnallarına yazılar yazdı.[2][3]
Rus inqilabından əvəl müsəlman liderlərdə Ridaəddin Fəxrəddin tərəfindən çağırıldı və ilk əvvəl Orenburqda açılan Hüseyniyyə mədrəsəsində, ardından Ufadakı Mədsərə-i Aliyyədə müəllimlik etdi. Yeni qurulan Cənub Volqa-Ural Respublikasının milli idarəçilik üzvü oldu. Bolşevik inqilabı olduqda isə qaçıb Uyaqdoğuya getdi. 1922-ci ildə yeni qurulan Türkiyə Respublikasına getdi və Türkiyə vətəndaşı oldu. Milli təhsil naziri Həmdullah Subhi tərəfindən Türk Tarix Heyətinə təyin edildi. Heyət dağılınca tərcüməçilik və Süleymaniyyə kitabxanasında təsnif məmurluğu etdi. 1937-1939-cu illər arasında Finlandiyadakı türklərin dini ibadətlərində işləmək üçün Finlandiyaay getdi. İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl Türkiyəyə geri döndü və 1954-cü ildə Ankaradakı Yeni Məhəllədəki evində vəfat etdi.[2][3]
2011-ci ildə araşdırmaçı yazıçı Atilla Oral tərəfindən Atatürkə aid yayımlanmamış bir məktub ortaya çıxardıldı. Bu məktuba görə, Zakir Qadiri Uqan məktəblərdə tədris ediləcək tarix kitablarında İslam tarixi və Türklərin islamdakı yeri bölümlərini yazmaqla vəzifələndirilmişdi. Atatürk bu bölmələrdə ərəb millətçiliyi edildiyini irəli sürərək bu bölmələrin düzəldilməsini istəmişdi. Ancaq Uqanın düzəltmələrindən məmnun olmadı və qəzəbli üslubda yazılmış bu məktbubu yazdı.
- ↑ 1 2 Republic of Tatarstan Academy of Sciences Institute of Tatar Encyclopedia and Regional Studies Encyclopedia Tatarica.
- ↑ 1 2 "Zakir Kadiri Ugan'ın Hadis Sistematiğine Yönelik Eleştirilerin Tahlil ve Tenkid" (PDF). 25 fevral 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ 1 2 Azat Ugan, Zakir Kadiri Ugan, Türk Dili Dergisi, 1954