"Yer" (rus. Земля, Zemlya; ukr. Земля) — Aleksandr Dovjenkonun 1930-cu ildə, qısa müddət əvvəl Kiyevdə açılmış Ümumkrayna Foto və Kino İdarəsi kinofabrikində çəkdiyi kinopoema. İlk kolxozların təşkil olunduğu dövrdə kəndlilərin kulaklara qarşı mübarizəsindən bəhs edən bu film kollektivləşmə haqqında ilk SSRİ filmi olmuşdur.
| Yer | |
|---|---|
| rus. Земля | |
 | |
| Janr | səssiz film, dram filmi |
| Rejissor | |
| Ssenari müəllifi | |
| Baş rollarda |
|
| Montajçı | Aleksandr Dovjenko |
| Distribütor | Netflix |
| İlk baxış tarixi | 8 aprel 1930[1] |
| Müddət | 78 dəq. |
| Ölkə | |
| Rəng | ağ-qara[d] |
| IMDb | ID0021571 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1930-cu ilin aprelində Ümumittifaq Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Orqbürosunun qərarı ilə filmin nümayişi "SK(b)P MK-nin Kültprop şöbəsi tərəfindən filmdə açıq-saçıq və sovet siyasətinə zidd olan digər elementləri istisna edən müvafiq düzəlişlər edilənə qədər" dayandırılmışdır. Kəndlilərin traktor radiatorunu öz sidikləri ilə doldurması və öldürülmüş komsomolçunun nişanlısının çılpaq göründüyü tam versiya yalnız qırx il sonra geniş kinoprokata çıxmışdır.[2]
1958-ci ildə Brüsseldə ümumdünya sərgisində xarici tənqidçilərin sorğusu zamanı "Yer" bütün zamanların və xalqların ən yaxşı on iki filmindən biri kimi adlandırılmışdır.[3]
Hadisələr Ukrayna SSR-nin sıravi kəndində cərəyan edir. Yerli qoca Semyon Trubenko ölüm yatağındadır. Oğlu Opanas və dostu Petro da daxil olmaqla ailəsinin əhatəsində təbiətə heyran olur. Petro ondan ölümündən sonra cənnətə, yoxsa cəhənnəmə düşdüyünə dair bir işarə verməsini xahiş edir. Tezliklə Semyon vəfat edir, lakin Petro ondan heç bir xəbər ala bilmir. Yerli yığıncaqda kulaklar kollektivləşməyə qarşı olduqlarını bəyan edirlər. Buna baxmayaraq, Semyonun nəvəsi və Opanasın oğlu olan komsomolçu Vasil dostları ilə kollektivləşmənin müsbət tərəflərini müzakirə edir. Atası kulak olmasına baxmayaraq, Vasil "artıq kulaklara son qoyulduğunu" və kənd təsərrüfatı texnikası əldə etdikdən sonra xalqın onların torpaqlarını alacağını elan edir, Opanas isə buna şübhə ilə yanaşır.
Vasil ilk traktoru gətirir. Hereditar kulak Xoma Belokonun istehzalarına baxmayaraq, rayon komitəsinin təmin etdiyi texnika ilə kəndlilər birlikdə kolxoz paylarını və kollektiv təsərrüfatı şəxsi mülkiyyətdən ayıran sərhədi yenidən şumlamağa başlayırlar. Qısa müddətdə məhsul yığıb çörək istehsal edirlər. Gecə evə qayıdan zaman Vasil hopak rəqsi edir. Qaranlıq bir fiqur ona atəş açır və Vasil ölür.
Oğlunun ölümündən sonra Opanas ateist olduğunu bəyan edir və oğlunun dəfn mərasimini keçirmək istəyən rus pravoslav keşişini qovur. O, Vasilin dostlarından oğlunu keşişsiz dəfn etmələrini və "yeni həyat üçün yeni mahnılar oxumalarını" xahiş edir. Kənd sakinləri Vasili son mənzilə yola salan zaman çılpaq Natalka nişanlısının ölümünə ağlayır, yerli keşiş isə onları "bütpərəstlər" kimi lənətləyir. Qəbiristanlıqda Xoma gəlib Vasili yeni düzənə etiraz olaraq öldürdüyünü etiraf edir, lakin kəndlilər ona əhəmiyyət verməyərək bir komsomolçunun ilhamverici nitqini dinləyirlər. O, Vasilin adının bütün dünyada tanınacağını bildirir. Filmin sonunda, əvvəlində olduğu kimi, leysan yağış tarlaları, tərəvəzləri və meyvələri suvarır.
Aleksandr Dovjenko 1929-cu ildə, Ukrayna Sovet Sosialist Respublikasında kollektivləşmə prosesi zamanı "Yer" filmini yazmış, prodüserlik etmiş və çəkmişdir. O, bu dövrü "bütün xalqın iqtisadi və mənəvi transformasiya dövrü" kimi təsvir etmişdir.[4][5] Kollektivləşmə 1929-cu ildə Sovet İttifaqının Baş katibi İosif Stalinin sənayeləşmə zamanı kənd təsərrüfatını nəzarət altına almağa çalışması ilə başlamışdır.[6] Bu, şəxsi mülkiyyətdə olan təsərrüfatların kollektivləşdirilməsini nəzərdə tuturdu, lakin kəndlilər buna qarşı çıxaraq yük heyvanlarını öldürmüş, kənd təsərrüfatı maşınlarına zərər vermiş və sovet agentlərini qətlə yetirmişdir.[7] "Yer" filminin ssenarisinin çox hissəsi Dovjenkonun bu prosesdəki təcrübələrindən ilhamlanmışdır. Vasilin ölümü onun doğma rayonunda bir sovet agentinin qətlinə əsaslanır. Dovjenko həmçinin, uşaqlıq xatirələrindən ilham almış, məsələn, Semyon obrazını öz babasına əsaslandırmışdır.[8][9]
"Yer" filminin çəkilişləri 24 may 1929-cu ildə başlamış 25 fevral 1930-cu ildə başa çatmışdır.[10] Filmin orijinal musiqisi Levko Revutski tərəfindən bəstələnmişdir.[11]
Çəkilişlər əsasən Ukraynanın Poltava vilayətində aparılmışdır.[12] Filmi çəkmək üçün Dovjenko ukraynalı kinematoqraf Daniil Demutski ilə əməkdaşlıq etmişdir. O, Dovjenkonun əvvəlki iki filmi – "Zveniqora" və "Arsenal" filmlərinin də operatoru olmuşdur.[13][14] Adətən adsız kəndlilər olan bir və ya bir neçə personajı vurğulamaq üçün yaxın planlar geniş istifadə olunur, bu personajlar tez-tez hərəkətsiz olur. Kino tədqiqatçısı Gilberto Peres "Yer" filminin kinematoqrafiyasını Homerin "Odisseya"sına bənzətmiş, "hər an yalnız ekranda aydın şəkildə göstərilən şeylər önəmlidir" demişdir.[15]
Vasilin məhsulun uğurunu qeyd etmək üçün rəqsi əvvəlcə kazak üslublu hopak kimi ssenariləşdirilmişdi, lakin Svaşenko yerli ukraynalı fermerlerle məsləhətləşdikdən sonra bunu dəyişdirmişdir.[12]
Filmin müddəti 89 dəqiqədir.[16]
- Semyon Svaşenko — Vasil Trubenko
- Stepan Şkurat — Opanas Trubenko
- Yuliya Solntseva — Opanasın qızı
- Yelena Maksimova — Natalya, Vasilin nişanlısı
- Nikolay Nademski — Semyon
- İvan Franko — kulak Belokon
- Pyotr Masoxa — Xoma Belokon, kulakın oğlu
- Vladimir Mixailov — keşiş
- P. Petrik — komsomol bölməsinin katibi
- Pavel Umanets — kənd sovetinin sədri
- Y. Bondina — gənc kəndli qadın
- Luka Lyaşenko — gənc kulak
- Vasili Krasenko — Petro
- Vladimir Sokirko — qoca Pyotr (titrlərdə qeyd olunmayıb)
- Ssenari müəllifi və rejissor — Aleksandr Dovjenko
- Operator — Daniil Demutski
- Rəssam — Vasili Kriçevski
- Rejissor assistentləri — Yuliya Solntseva, Lazar Bodik
- İstehsal: Ümumkrayna Foto və Kino İdarəsi, Kiyev, SSRİ
- Bədii film, ağ-qara, səssiz.
- 1972-ci ildə "Mosfilm" studiyasında bərpa edilmişdir.
- Bərpa olunmuş filmin musiqisinin müəllifi — Vyaçeslav Ovçinnikov.
1971-ci ildə "Yer" filmi Aleksandr Dovjenkonun dul həyat yoldaşı Yuliya Solntsevanın rəhbərliyi ilə "Mosfilm" kinostudiyasında bərpa edilmişdir.[17]
2012-ci ildə Aleksandr Dovjenko Milli Mərkəzi 1930-cu ilin orijinal versiyasına əsaslanan restavrasiyaya başlamışdır.[17] 2012-ci ilin qış və yaz aylarında Mərkəzin sifarişi ilə "DaxaBraxa" etno-xaos qrupu film üçün musiqi müşayiəti yazdırmışdıt. Ukraynalı qrupun iştirakçılarından biri olan Marko Qalaneviçin dediyinə görə, səs musiqisinin yazılmasına başlayarkən qrup "Yer" filmi üzərində işləmiş digər müəlliflərin musiqilərini qəsdən dinləməmişdir. "DaxaBraxa"nın vəzifələrindən biri filmdəki ideoloji sovet patosunu azaltmaq və tamaşaçı üçün insan dramını ön plana çıxarmaq idi. 2016-cı ilin martında Ukraynanın "Arthaus Trafik" distribütor şirkətinin nümayəndəsi "Yer" filminin restavrasiyasının hələ də davam etdiyini bildirmişdir.[18]
Bərpa edilmiş versiyanın sınaq premyerası 2012-ci ilin iyulunda 3-cü Odessa Beynəlxalq Kino Festivalında baş tutmuşdur. Film Lanjeronski enişində açıq havada, "DaxaBraxa" qrupunun canlı müşayiəti ilə nümayiş olunmuşdur.[19] Həmin ilin sentyabrında film 5-ci "Qoqolfest" festivalında da göstərilmişdir.[20]
20 yanvar 2017-ci ildə "Yer" Brüsseldə keçirilən Ukrayna kino festivalını açdı.[21] Həmin ilin martında isə film 24-cü "South by Southwest" (SXSW) kino festivalında "Xüsusi hadisələr" bölməsində nümayiş etdirilmişdir.[22]
- DVD buraxılışı (ABŞ): "Sovet avanqardının üç tam klassikası" DVD-nə daxildir. Nəşriyyatçı: Kino Beynəlxalq Korporasiyası, Nyu-York, ABŞ, 2003-cü il.
- Müəlliflik hüququ: Public Domain. "Eastin-Phelan Corporation" tərəfindən ingilis dili tərcüməsi, 1975-ci il.
SSRİ mətbuatında film naturalizmə (çılpaq qadın obrazı, təbiətə bütpərəst kult) görə tənqid olunmuş, lakin xaricdə dünya kinosunun ən poetik əsərlərindən biri kimi tanınmışdır.[23] 1958-ci ildə Brüsseldə ümumdünya sərgisində "Yer" kino tarixində ən yaxşı 12 filmdən biri olaraq 10-cu yeri tutmuşdur. Film həyat, ölüm və sevgi haqqında dərin fəlsəfi düşüncələri əks etdirir. Vizual görüntülərin qeyri-adi gözəlliyi diqqəti cəlb edir: Ukrayna kəndində ehtirasların alovlandığı torpağın meyvələrini suvaran təmizləyici yağış səhnələri xüsusilə təsirlidir.[24]
Dovjenkonun filmindən sitatlar SSRİ və xarici filmlərdə ("Kuban kazakları", "İvanın uşaqlığı", "Manhetten", "Zeytun ağacları altında sülh yoxdur") rast gəlinir.
8 dekabr 2015-ci ildə "Yer" YUNESKO-nun 70 illik yubileyi münasibətilə tərtib etdiyi dünya kinosunun şedevrləri siyahısına daxil edilmişdir.[25] 2021-ci ildə kino tənqidçilərinin tərtib etdiyi ən yaxşı 100 Ukrayna film siyahısında isə film 2-ci yeri tutmuşdur.[26]
- ↑ Freebase Data Dumps. Google.
- ↑ Киноведческие записки.— 2007.— № 84, с. 256.
- ↑ "Земля обетованная. Триумф и трагедия Гомера украинского кино Александра Довженко". nv.ua (rus). 2022-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-10.
- ↑ Dovzhenko, 1973. səh. 58
- ↑ Burns, 1981. səh. 86, 90
- ↑ Burns, 1981. səh. 85–86
- ↑ Kepley, 1986. səh. 76–78
- ↑ Kepley, 1986. səh. 4
- ↑ Dovzhenko, 1973. səh. 59–60, 65
- ↑ "Земля" [Earth] (ukrayna). Dovzhenko Center. İstifadə tarixi: 4 March 2022.
- ↑ Leyda, 1983. səh. 436
- ↑ 1 2 Kepley, 1986. səh. 79
- ↑ Wakeman, 1987. səh. 262
- ↑ Rollberg, 2010. səh. 168–169, 203
- ↑ Perez, 1975. səh. 71–72, 74–77
- ↑ Rollberg, 2010. səh. 203
- ↑ 1 2 "В Киеве покажут Землю Довженко в сопровождении Даха Браха". Корреспондент. 2014-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ Ирина Соснина, Александр Головастов. ""ДахаБраха" впервые за полгода "озвучила" Довженко в Украине". Комсомольская правда в Украине. 2016-03-03. 2017-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ "На Одесском кинофестивале покажут Землю Довженко под музыку ДахаБраха". Корреспондент. 2012-05-31. 2017-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ "Гогольfest откроется показом "Земли" Александра Довженко". Левый берег. 2012-08-27. 2017-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ "Дни украинского кино в Брюсселе открыла "Земля" Александра Довженко". Укринформ. 2017-01-20. 2017-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ Jordan Roberts. "SXSW Film Festival Announces 2017 Features Lineup". South by Southwest (ingilis). 2017-01-31. 2017-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-01.
- ↑ Wakeman, John. World Film Directors, Volume 1. The H. W. Wilson Company. 1987. P. 262.
- ↑ Довженко Александр Петрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ "Фильм Александра Довженко попал в пятерку шедевров мирового кино ЮНЕСКО". newsru.com. 2015-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-09.
- ↑ "100 найкращих українських фільмів усіх часів за версією кінокритиків. Список". Детектор Медіа (ukrayna). www.bbc.com. 2021-06-25. 2021-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-04.
- Dovzhenko, Oleksandr. Earth // Two Russian Film Classics. Simon & Schuster. 1973. ISBN 0671213938.
- Kepley, Vance. In the Service of the State: The Cinema of Alexander Dovzhenko. University of Wisconsin Press. 1986. ISBN 9780299106805.
- Wakeman, John. World Film Directors: 1890–1945. H. W. Wilson Company. 1987. ISBN 9780824207571.
- Rollberg, Peter. The A to Z of Russian and Soviet Cinema. The Scarecrow Press. 2010. ISBN 9780810876194.
- Burns, Paul E. "Cultural Revolution, Collectivization, and Soviet Cinema: Eisenstein's Old and New and Dovzhenko's Earth". Film & History. 11 (4). December 1981: 84–96. ISSN 1548-9922.
- Perez, Gilberto. "All in the Foreground: A Study of Dovzhenko's "Earth"". The Hudson Review. 28. Spring 1975: 68–86. JSTOR 3850551.
- Земля // Фильмы Киевской ордена Ленина киностудии им. А. П. Довженко. 1928–1978 / О. Ф. Олейник, Н. А. Филькевич. — К.: Госкино УССР, 1979. — 114 c. — С. 14–15.
- Олександр Довженко. "Земля", авторское воспоминание о сценарии (на украинском языке)
- "Земля" на сайте "Энциклопедия отечественного кино"