Yeji Neyman (ing. Jerzy Spława-Neyman; 16 aprel 1894[2][3][…], Bəndər – 5 avqust 1981[2][3][…], Oklend, Kaliforniya) — polyak-amerikalı statistik, statistik hipotez testlərinin riyazi əsaslarının müəlliflərindən biri. Neyman, XX əsr statistik elminin formalaşmasında həlledici rol oynamış, eksperimental dizayn, ehtimal nəzəriyyəsi və nümunə seçmə üzrə əsaslı töhfələr vermişdir.[6]
| Yeji Neyman | |
|---|---|
| ing. Jerzy Neyman | |
 | |
| Doğum tarixi | 16 aprel 1894[2][3][…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 5 avqust 1981[2][3][…] (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | riyazi statistika, riyaziyyat[1], statistika[1] |
| Elmi dərəcələri |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Neyman 1894-cü ildə o dövrdə Rusiya imperiyasına aid olan Benderı şəhərində anadan olmuşdur. O, əvvəlcə Xarkov Universitetində riyaziyyat üzrə təhsil almış, daha sonra Polşaya qayıdaraq Varşava Universitetində elmi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Doktorluq işini 1924-cü ildə məşhur statistik tədqiqatçı Tadeuş Banaxeviçin rəhbərliyi altında tamamlamışdır.
Neymanın elmi irsi əsasən statistik hipotez testləri, etibarlılıq intervalları və nümunə seçmə nəzəriyyəsi ilə bağlıdır. O, 1930-cu illərdə britaniyalı statistik Eqon Pirson ilə birlikdə məşhur Neyman–Pirson lemmasını inkişaf etdirmişdir. Bu nəticə statistik testlərdə sıfır və alternativ hipotezlər arasında seçim üçün optimal testlərin qurulmasında fundamental rol oynayır. Bu yanaşma, Ronald Fişerin təqdim etdiyi p-dəyəri əsaslı test yanaşmasından fərqli olaraq, qərarvermə və səhv növlərinin (tip I və tip II səhvləri) nəzərə alındığı daha sistemli model təqdim edir.[7]
Neyman həmçinin etibarlılıq intervalları anlayışının əsasını qoymuşdur. Bu yanaşma statistik parametrlərin müəyyən əminliklə hansı intervalda yerləşdiyini göstərmək məqsədi daşıyır və bu gün elmi məqalələrdə geniş şəkildə tətbiq olunur.[8]
1938-ci ildə Neyman ABŞ-a köçmüş və Kaliforniya Universitetinin Berkli kampusunda Statistikada Tədqiqat Laboratoriyasını qurmuşdur. O, burada statistik təhsil və tədqiqatların inkişafında aparıcı rol oynamışdır. Onun rəhbərliyi altında Berkeley statistik məktəbi formalaşmış və bir çox tanınmış statistiklərin yetişməsinə zəmin yaratmışdır.[9]
Yeji Neyman statistik metodları yalnız nəzəri səviyyədə deyil, tətbiqi sahələrdə də inkişaf etdirmişdir. O, xüsusilə kənd təsərrüfatı sınaqları, nüvə fizikasında ölçmə qeyri-müəyyənlikləri, əhali siyahıyaalması və nümunə seçmə modelləri kimi sahələrdə tədqiqatlar aparmışdır. II Dünya müharibəsi dövründə Neyman ABŞ Müdafiə Nazirliyi üçün statistik proqnoz modelləri üzərində işləmişdir.[10]
Neymanın yanaşmaları müasir statistik nəzəriyyənin əsaslarını təşkil edir. Onun Neyman–Pirson nəzəriyyəsi, etibarlılıq intervalları və qərar nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələr statistik metodların riyazi əsaslı və ciddi formada qurulmasına imkan yaratmışdır. Onun işləri bu gün tibbi tədqiqatlardan tutmuş sosial elmlərə qədər geniş sahələrdə tətbiq olunur.[11]
- ↑ 1 2 3 4 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- ↑ 1 2 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- ↑ https://www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam.
- ↑ Salsburg, David. The Lady Tasting Tea: How Statistics Revolutionized Science in the Twentieth Century. Macmillan. 2002. 122. ISBN 9780805071344.
- ↑ "Выпускники Каменец-Подольской гимназии 1883-1920". 2008-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-06-27.
- ↑ Neyman, Jerzy. 1923 [1990]. “On the Application of Probability Theory to Agricultural Experiments. Essay on Principles. Section 9.” Statistical Science 5 (4): 465–472. Trans. Dorota Dabrowska and Terence P. Speed.
- ↑ Neyman, Jerzy. "Outline of a Theory of Statistical Estimation Based on the Classical Theory of Probability". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 236 (767). 1937: 333–380. Bibcode:1937RSPTA.236..333N. doi:10.1098/rsta.1937.0005. JSTOR 91337.
- ↑ Neyman, J. Probabilistic theory of clustering of galaxies with particular reference to the hypothesis of an expanding universe // In: Proceedings of the International Congress of Mathematicians: Amsterdam, 1954. 2. 1954. 298–299.
- ↑ Neyman, J. On methods of testing hypotheses // In: Atti del Congresso Internazionale dei Matematici: Bologna del 3 al 10 de settembre di 1928. 6. 35–42.
- Fisher, Ronald "Statistical methods and scientific induction" Journal of the Royal Statistical Society, Series B 17 (1955), 69–78. (criticism of statistical theories of Jerzy Neyman and Abraham Wald)
- Neyman, Jerzy. "Note on an Article by Sir Ronald Fisher". Journal of the Royal Statistical Society, Series B. 18 (2). 1956: 288–294. doi:10.1111/j.2517-6161.1956.tb00236.x. JSTOR 2983716. (reply to Fisher 1955)
- Reid, Constance, Jerzy Neyman—From Life, Springer Verlag, (1982), ISBN 0-387-90747-5.
- ASA biographical article by Chin Long Chiang
- Biography of Jerzy Neyman from the Institute for Operations Research and the Management Sciences