Undina

"Undina" termini ilk dəfə Paratselsin alkimya yazılarında qeyd olunmuşdur.^[1] O, Latınca "unda" ("dalğa") sözündən yaranmışdır və Paratselsin ölümündən sonra, 1566-cı ildə nəşr edilən "Nimfalar, Sülflər, Piqmeylər və Salamandrlardan, eləcə də digər Ruhlardan bəhs edən kitab" adlı əsərində yer almışdır. "Ondina" isə onun alternativ yazılışıdır ^[2] və sonradan qadın adı kimi də istifadə olunmağa başlanmışdır.^[3]

Paratselsin fikrincə, dörd klassik elementin (yer, su, hava və od) hər biri fərqli elementar ruhlarla məskunlaşmışdır. Bu liminal varlıqlar, yəni insan dünyası ilə digər varlıqlar arasında yerləşən mövcudatlar, aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:

• Cücələr (qnomlar) — torpaq
• Undinalar — su
• Sülfilər — hava
• Salamandrlər — od

Paratselsin izahına görə, bu ruhlar insanabənzər varlıqlardır, lakin insanların məhdud duyğu qabiliyyəti onları qavramağa imkan vermir. Onlar gözə görünməyən, lakin təbiətin mənəvi tərkib hissəsi olan varlıqlardır.^[4]

Undinalar demək olar ki, həmişə qadın varlıqlar kimi təsvir edilir. Bu təsvir qədim yunan inancına uyğundur, çünki yunanlar suyun qadın təbiətli bir element olduğuna inanırdılar.

Undinalar adətən meşə göllərində və şəlalələrdə yaşayırlar və suyun səsi üzərində eşidilən gözəl mahnılar oxuyurlar. Bu qrupun içində nereidlər, limnadlar, nayadlar, su pəriləri və potamidlər kimi müxtəlif su ruhları da yer alır. Undinalarin insanlardan fərqi onların ölümsüz ruha malik olmamasıdır. Paratselsə görə, bir insanla evlənmək onların dünyadakı ömrünü qısaldır, lakin onlara ölümsüz ruh qazandırır.

Undinalar və insanlar arasında yaranan övladlar isə insan ruhuna malik olur, lakin onların bədənində "su nişanı" adlanan su elementi ilə bağlı müəyyən bir xüsusiyyət qalır. Məsələn, Xansyorq Şnayderin 1997-ci ildə yazdığı "Su nişanı" adlı əsərində baş qəhrəman Moisey Bbinsvangerin boğazında yarıq olur və onu mütəmadi olaraq suya salmadıqda ağrı hiss edir.

Antik yunan filosofu Empedokl (təxminən e.ə. 490– e.ə. 430) dünyadakı hər şeyin dörd klassik elementdən ibarət olduğunu iddia edən ilk şəxs idi.

Paratselsin fikrincə, bu dörd element hər biri özünə məxsus mənəvi varlıqlara malik olan fərqli "planetlər" və ya "səviyyələr"dən ibarətdir. Bu astral aləm (və ya Paratselsin terminində "Xaos") hər elementə uyğun olan qnomlar, sülfilər, salamandrlər və undinalardən ibarətdir. Onlar insanlara bənzəsə də, ölümsüz ruha sahib deyildirlər. Ancaq Undinalar digər elementar varlıqlarla müqayisədə insanlarla daha çox əlaqə qurmağa qadirdir. Onlar insan kişilərlə evlənərək müəyyən qədər ölümsüzlük qazana bilərlər. Belə bir evlilikdən doğulan uşaqlar isə insan ruhuna sahib olurlar. Buna görə də Undinalar bir insanla evlənmək arzusu ilə yaşayırlar. Bununla belə, undina ərə gedən bir kişi, onun yanında suya aid heç bir təhqiredici söz işlətməməlidir, əks halda o, suya qayıdacaqdır.

Bu motiv Fukenin "Undina" romanında və Hofmanın operasında da işlənmişdir. Undinanin əri Huldbrand ona qarşı yanlış hərəkət etməməsi üçün əvvəlcədən xəbərdarlıq edilsə də, o, Bertalda ilə münasibətini yenidən alovlandırır və beləliklə, Undina təhqir olunaraq suya geri dönür.

Paratselsin "undina" təsnifatı sonrakı yazıçılar tərəfindən daha da inkişaf etdirildi və nəticədə o, müstəqil bir "su nimfası" obrazına çevrildi.

• Fridrix de la Motte Fukenin 1811-ci ildə yazdığı "Undina" romanı, undinanın insanla evlənərək ölümsüzlük qazanması motivinə əsaslanır.
• Hans Kristian Andersenin "Balaca su pərisi" (1837) əsəri də bu mifdən ilhamlanaraq yazılmışdır.
• Klod Debyussenin 1913-cü ildə yazdığı "Ondina" piano prelüdü bu mifoloji obrazı musiqiyə daşıyan əsərlərdən biridir.
• Şeymus Xininin 1969-cu ildə nəşr olunan "Qaranlığa qapı" adlı şeir toplusunda "Undina" adlı şeir də yer alır.^[5][6][7]
• Fransız dramaturq Jan Jirodunun "Ondina" (1939) adlı pyesi də Fukenin romanı əsasında yazılmışdır.

• DS Komiksin "Super dostlar" komiksində (1978-ci il, 14-cü buraxılış) Undinalar "Elementlər" adlı qəhrəmanlar qrupunun bir hissəsi kimi təsvir edilir.
• "Mananın sirri" (1993) video oyununda Undinalar ilk rast gəlinən ruhlardır.
• "Qara Yonca" manqasında "Undina" adlı su ruhu yer alır.
• "Anderteyl" və "Deltarune" video oyunlarında "Undina" adlı balıqabənzər bir qadın xarakter var.
• Kristian Petsoldun 2020-ci ildə çəkdiyi "Undina" adlı alman filmi bu mifdən ilhamlanaraq hazırlanmışdır.

"Ondine's Curse" olaraq bilinən mərkəzi hipoventilasiya sindromu, nəfəsin avtomatik idarəsini itirməklə bağlı nadir bir tibbi vəziyyətdir. Bu termin Jan Jirodunun "Ondina" pyesindən götürülmüşdür, burada Ondina həyat yoldaşı Hansı tərk etdikdən sonra onun nəfəs alması iradəsinə bağlı olur və unudanda boğulub ölür.

Bu mif, tibb sahəsində yanlış şərh olunaraq Ondinanın qisasçı və ya pis niyyətli bir varlıq kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur.^[8]

• Alban, Gillian M. E. (2003). Melusine the Serpent Goddess in A. S. Byatt's Possession and in Mythology. Lexington Books. ISBN 9780739104712.
• Bane, Theresa (2013). Encyclopedia of Fairies in World Folklore and Mythology. McFarland. ISBN 978-1-4766-1242-3.
• Begam, Richard; Smith, Matthew Wilson, eds. (2016). Modernism and Opera. JHU Press. ISBN 978-1-4214-2062-2.
• Friedman, Susan Stanford (2008). Penelope's Web: Gender, Modernity, H. D.'s Fiction. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-05001-2.
• Gallagher, David (2009). Metamorphosis: Transformations of the Body and the Influence of Ovid's Metamorphoses on Germanic Literature of the Nineteenth and Twentieth Centuries. Rodopi. ISBN 978-90-420-2708-4.
• Hall, Manly P. (1928). "The Elements and Their Inhabitants". The Secret Teachings of All Ages: An Encyclopedic Outline of Masonic, Hermetic, Qabbalistic and Rosicrucian Symbolical Philosophy. San Francisco: H. S. Crocker – via sacred-texts.com/Evinity Publishing.
• — (1928); edited for the web by Mario Lampié (2009), pp. 319ff via Internet Archive.
• H. D. (1981). HERmione. New Directions. ISBN 978-0-8112-0817-8.
• Høyrup, Helene (2008). "Fouqué, Friedrich de la Motte (1777–1843)". In Haase, Donald Haase (ed.). The Greenwood Encyclopedia of Folktales and Fairy Tales: A-F. Greenwood. p. 372. ISBN 978-0-313-33442-9.
• Jacobs, Laura A. (2006). Landscape with Moving Figures: A Decade on Dance. The Rosen Publishing Group. ISBN 978-1-59791-001-9.
• Macauley, David (2010). Elemental Philosophy: Earth, Air, Fire, and Water as Environmental Ideas. State University of New York Press. ISBN 978-1-4384-3246-5.
• Meletinskiĭ, Eleazar Moiseevich (1998). The Poetics of Myth. Taylor & Francis. ISBN 978-0-8153-2134-7.
• Paracelsus (1996) [1941]. "IV. A Book on Nymphs, Sylphs, Pygmies, and Salamanders, and on the Other Spirits". Four Treatises of Theophrastus Von Hohenheim Called Paracelsus. Translated by Sigerist, Henry. Johns Hopkins University Press. p. 213–255. ISBN 9780801855238.
• Rifkin, June (2011). The Everything Baby Names Book: From classic to contemporary, 50,000 baby names that you—and your child—will love. Adams Media. ISBN 978-1-4405-2753-1.[permanent dead link]
• Robinson, Andrew (2010). Sudden Genius?: The Gradual Path to Creative Breakthroughs. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956995-3.
• Sax, Boria (1998). The Serpent and the Swan: The Animal Bride in Folklore and Literature. University of Tennessee Press. ISBN 978-0-939923-68-7.
• Silver, Carole G. (2000). Strange and Secret Peoples: Fairies and Victorian Consciousness. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512199-5.
• Weiss, Samuel A. (1964). Drama in the Modern World: Plays & Essays. D. C. Heath & Company. ISBN 978-0-669-83121-4.
• Woodworth, Samuel; Pope Morris, George (1827). The New-York Mirror, and Ladies' Literary Gazette. George P. Morris.