Udaqava Yoan (宇田川 榕菴?, 9 mart 1798[1], Edo[d] – 22 iyun 1846 və ya 1846, Edo[d]) – Yaponiya alimi və həkimi.[2] Qərb elmlərini öyrənmişdir.[2] O, "Yaponiya botanikasının atası" hesab olunur.[3]
| Udaqava Yoan | |
|---|---|
| yap. 宇田川榕菴 | |
 | |
| Doğum tarixi | 9 mart 1798[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 22 iyun 1846 (48 yaşında) və ya 1846 |
| Vəfat yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Udaqava Yoan 1798-ci ildə Yaponiyanın Oqaki hanında doğulmuşdur.[2] Atası Ezava Yoci həkim idi.[3] O, kiçik yaşlardan etibarən təbiətşünaslığa maraq göstərməyə başlamışdır. Atasının etirazlarına baxmayaraq,[4] Tokuqava şoqunluğunun tərcüməçisi Baba Sacurodan holland dili dərsləri almışdır.[2] 1811-ci ildə Qərb tibbi üzrə həkim Udaqava Şinsay tərəfindən övladlığa götürülmüşdür.[4] Babanın ölümündən sonra holland dili dərslərinə Yoşio Çuciro ilə davam etmişdir.[4]
Udaqava 1817-ci ildə Tsuyama klanının rəsmi həkimi postunu qəbul etmişdir.[4] 1822-ci ildə həkim Adaçi Çoşunun qızı olan Adaçi Seyo ilə evlənmişdir.[4] 1826-cı ildə şoqunluğun astronomiya şöbəsinin tərcüməçisi olmuş və holland ensiklopediyalarından birinin tərcüməsində iştirak etmişdir.[2] Holland dili ilə yanaşı alman, yunan, rus, ingilis və latın dillərində də oxumuşdur.[2][4] O, ingilis dilini təkmilləşdirmək üçün 1822-ci ildə Takahaşi Kaqeyasudan icazə alaraq Britaniyaya məxsus "Saracen" gəmisində üç gecə keçirmişdir.[4]
Udaqava xarici dilləri, xüsusilə də, holland dilini öyrəndikdən sonra Qərb dünyasının əsərlərini yapon dilinə tərcümə etməyə başlamışdır.[4] Babanın təsiri altında "Roşioci on ko" (azərb. "Rus hərfləri və səsləri haqqında traktat") əsərini yazmışdır.[4] Holland dilində ustalaşdıqdan sonra 1816-cı ildə "Kohi ne setsu" (azərb. "Kofe haqqında məqalə"), 1819-cu ildə isə "Engerisu şarien ko" (azərb. "İngiltərədə Epsom duzu haqqında araşdırma") məqalələrini yazmışdır.[4] Naqasakidə xolera epidemiyası başlayanda və heç kim bunun qarşısını almağın yolunu bilməyəndə o, 1822-ci ildə xoleraya qarşı mübarizədən bəhs edən "Korea morubusu setsu" məqaləsini yayımlamışdır.[4]
Udaqava Niderlandla elmi mübadilələr apararaq Yaponiyanı Qərb dünyasının botanika elmi ilə tanış etmişdir.[3] 1822-ci ildə yazdığı "Botanika kyo" (azərb. "Botanika sutrası") Yaponiyada Qərb botanikasına dair ilk əsərdir.[3] O, Kristian Lüdviq və Herman Burhave kimi botaniklərdən təsirlənərək bütün bitkiləri bitki-heyvan modeli ilə başa düşməyin mümkünlüyünü müdafiə etmişdir.[3] Alman botanik Filip Frans fon Ziboldun rəhbərliyi altında 1834-cü ildə üç cildlik "Şokuqaku keyqen" (azərb. "Botanikanın prinsipləri") əsərini yayımlamışdır.[3] Bu əsərdə sadə botanika terminlərini yapon dilinə tərcümə etmiş və bitki fiziologiyasından danışmışdır.[3] Udaqava botanika rəssamı da olmuşdur.[3] 1825-ci ildə yayımlanmış "Şokubutsu şasey zufu" (azərb. "Bitki rəsmlərinin albomu") əsərinə onun tərəfindən çəkilmiş 82 bitki rəsmi daxildir.[3]
Udaqava farmakologiya, kimya, zoologiya, tarix, dilçilik, coğrafiya, texnologiya, musiqi və riyaziyyat sahələrinə də maraq göstərmişdir.[4] 1828-ci ildə "Konçu tsuron" (azərb. "Entomologiya haqqında traktat") əsərini yayımlayaraq Yaponiyanı müasir entomologiya ilə tanış edən ilk şəxs olmuşdur.[4] Vilyam Henrinin "Təcrübi kimyanın elementləri" əsərini holland dilindən tərcümə edərək "Seymi kayso" (1837) adı ilə yayımlamışdır.[2] Bu kitab Yaponiyada sistematik kimyaya dair ilk kitabı olmuşdur.[5] Yaponiyada hələ də istifadə olunan kimyəvi terminlərin çoxu bu kitabdan qaynaqlanır.[5]
- ↑ 1 2 WorldCat Entities (ing.). OCLC, Inc., 2022.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Kodansha Encyclopedia of Japan
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 "Father of Japanese Botany" (ingiliscə). Kew Gardens. 9 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Doke, Tatsumasa. "Yoan Udagawa: A Pioneer Scientist of Early 19th Century Feudalistic Japan" (PDF). Japanese Studies in the History of Science (ingiliscə). 12. 1973: 99–120. 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-10.
- ↑ 1 2 The Japan Biographical Encyclopedia & Who's Who
- Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). VIII cild (Temp–Z). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 125. ISBN 0-87011-628-2. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.
- The Japan Biographical Encyclopedia & Who's Who (ingiliscə) (II). Tokio: Rengo Press. 1961. səh. 1775. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2022.