Scopus — Elsevier nəşriyyatına məxsus, dünyada ən iri elmi abstrakt və istinad (sitat) verilən məlumat bazalarından biri.[1] Jurnal, elmi məqalələrin, konfrans materiallarının və digər akademik nəşrlərin indeksləşdirilməsi və təhlili üçün geniş istifadə olunur. Scopus elmi fəaliyyətin qiymətləndirilməsi, elmi tədqiqatların izlənməsi və istinadların analizi üçün mühüm alət hesab olunur.[2]
| Scopus | |
|---|---|
 | |
| Biblioqrafik məlumat bazası | |
| Sayt |
scopus.com elsevier.com/solutions/s… |
Scopus 2004-cü ildə Elsevier tərəfindən istifadəyə verilmişdir. Onun əsas məqsədi tədqiqatçılara, universitetlərə, elmi institutlara və maliyyələşdirici qurumlara qlobal elmi nəşrlərə sistemli çıxış imkanı yaratmaq və elmi fəaliyyətin obyektiv qiymətləndirilməsini təmin etməkdir. Scopus-un bazası 27 mindən çox jurnal, 120 mindən çox konfrans materialı, 240 kitab seriyası və 8 milyondan çox patent sənədini əhatə edir.[3] Platforma 7 mindən çox nəşriyyatın məhsullarını indeksləşdirir.[4]
Scopus çox geniş elmi sahələri əhatə edir və bu onu digər məlumat bazalarından fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biridir. Onun indeksləşdirdiyi nəşrlər fizika, kimya, riyaziyyat kimi təbii və dəqiq elmlərdən tutmuş, biotibb və səhiyyə elmləri, sosial elmlər, humanitar sahələr, mühəndislik və texnologiya, həmçinin incəsənət və ədəbiyyat kimi geniş spektrə yayılır.[5][6] Bu, tədqiqatçıların müxtəlif sahələr üzrə məlumatlara sistemli şəkildə çıxışını təmin edir və interdisiplinar araşdırmalara əlverişli zəmin yaradır.[7]
Scopus yalnız məlumat bazası funksiyasını yerinə yetirmir, həm də elmi fəaliyyətin təhlili üçün güclü analitik alətlər təklif edir. Bu alətlərdən biri h-indeksdir ki, bu göstərici tədqiqatçının elmi məhsuldarlığını və nəşrlərinə edilən istinadların təsir gücünü qiymətləndirməyə imkan verir.[8] Bununla yanaşı, Scopus jurnalların təsirini ölçmək üçün bir neçə göstərici də təqdim edir: CiteScore, SJR (ing. SCImago Journal Rank) və SNIP (ing. Source Normalized Impact per Paper) bu sahədə geniş istifadə olunur. Platforma eyni zamanda avtomatik istinad izləmə, elmi əməkdaşlıq şəbəkələrinin qurulması və akademik əlaqələrin vizual analizi imkanlarını da təmin edir.[9]
Scopus məlumat bazasından istifadə edən qurumlar və şəxslər olduqca geniş spektri əhatə edir. Ən başlıca istifadəçi qrupu elmi-tədqiqatçılar və ali təhsil müəssisələrinin müəllim heyətidir.[10] Universitetlər və tədqiqat institutları bu platformadan elmi nəşrlərə çıxış və performans qiymətləndirməsi məqsədilə istifadə edirlər. Eyni zamanda, dövlət agentlikləri və müxtəlif maliyyələşdirici qurumlar Scopus məlumatlarından elmi layihələrin dəyərləndirilməsi üçün yararlanırlar. Kitabxanalar, eləcə də akademik nəşriyyatlar üçün Scopus elmi informasiyanın təşkili və yayımı baxımından mühüm vasitədir.[11]
Scopus-un əsas alternativi Web of Science platforması hesab olunur.[12] Hər iki baza geniş istifadəçi auditoriyasına malikdir və yüksək keyfiyyətli elmi jurnalları indeksləşdirir. Bununla belə, bəzi araşdırmalarda Scopus-un jurnal və məqalə baxımından daha geniş əhatə dairəsinə malik olduğu göstərilir.[13] Digər məşhur alternativlər arasında Google Scholar, Dimensions, Microsoft Academic və PubMed platformaları da qeyd edilə bilər. Bu resurslar müxtəlif məqsədlərə – istinad izləmə, açıq giriş, sahəvi axtarış və s. – uyğun fərqli funksional imkanlar təklif edir.[14]
Scopus platforması bir sıra üstünlükləri ilə yanaşı, zaman-zaman müəyyən tənqidlərə də məruz qalmışdır.[15] Tənqidlərin əsas istiqamətlərindən biri bəzi aşağı keyfiyyətli və ya şübhəli jurnalların da indeksə daxil edilməsidir. Bundan başqa, açıq giriş (ing. open access) jurnalların qeyri-bərabər şəkildə təmsil olunması və əsasən ingilis dilli nəşrlərə üstünlük verilməsi də narazılıq doğurmuşdur.[16] Bütün bu tənqidlərə cavab olaraq, Elsevier platformanın keyfiyyət nəzarətini gücləndirmiş, jurnal qəbul meyarlarını sərtləşdirmiş və davamlı monitorinq sistemləri tətbiq etmişdir.[17]
Bu gün Scopus yalnız bir istinad bazası deyil, elmi fəaliyyətin qlobal ölçüdə qiymətləndirilməsi üçün əvəzolunmaz bir alətdir.[18] Akademik performansın obyektiv şəkildə ölçülməsi, universitetlərin reytinqlərinin (xüsusilə QS və Times Higher Education kimi reytinq sistemlərində) müəyyənləşdirilməsi, elmi trendlərin və istinadların təhlili üçün Scopus-a müraciət olunur. Bu, platformanın həm elmi, həm də institusional səviyyədə nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir.[19]
- ↑ Burnham, JF. "Scopus database: A review". Biomedical Digital Libraries. 3. 2006: 1. doi:10.1186/1742-5581-3-1. PMC 1420322. PMID 16522216.
- ↑ Goodman, David; Deis, Louise. "Web of Science (2004 version) and Scopus". The Charleston Advisor. 6 (3). 2005-01-01: 5–21. 12 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 August 2023.
- ↑ "extlistJune2021". 21 July 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2021.
- ↑ [1] Arxivləşdirilib 2 iyul 2022 at the Wayback Machine; [2] Arxivləşdirilib 19 may 2023 at the Wayback Machine
- ↑ "Scopus Content Coverage Guide" (PDF). Elsevier. 2025-02-14. İstifadə tarixi: 2025-02-14.
- ↑ "Patents and Trademarks | Library databases that contain Patents". University of South Florida. 2025-02-14. İstifadə tarixi: 2025-02-14.
- ↑ Kulkarni, A. V.; Aziz, B.; Shams, I.; Busse, J. W. "Comparisons of Citations in Web of Science, Scopus, and Google Scholar for Articles Published in General Medical Journals". JAMA. 302 (10). 2009: 1092–6. doi:10.1001/jama.2009.1307. PMID 19738094.
- ↑ "Sources". Scopus. 27 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 June 2018.
- ↑ Brembs, Björn. "Prestigious Science Journals Struggle to Reach Even Average Reliability". Frontiers in Human Neuroscience. 12. 2018: 37. doi:10.3389/fnhum.2018.00037. PMC 5826185. PMID 29515380.
- ↑ "Scopus2Orcid". Scopus. 24 July 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 May 2014.
- ↑ Else, Holly. "How Unpaywall is transforming open science". Nature. 560 (7718). 2018-08-15: 290–291. Bibcode:2018Natur.560..290E. doi:10.1038/d41586-018-05968-3. PMID 30111793.
- ↑ Tarazi, A. (2024). "Comparative Analysis of the Bibliographic Data Sources Using PubMed, Scopus, Web of Science, and Lens". High Yield Medical Reviews, 2(1). https://doi.org/10.59707/hymrunhw4628
- ↑ Ortega, J. L., & Delgado-Quirós, L. (2024). "The indexation of retracted literature in seven principal scholarly databases: a coverage comparison of dimensions, OpenAlex, PubMed, Scilit, Scopus, The Lens and Web of Science" [Article]. Scientometrics, 129(7), 3769-3785. https://doi.org/10.1007/s11192-024-05034-y/
- ↑ "Scopus Content Overview: Content Policy and Selection". Scopus Info. Elsevier. 24 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-09-04.
- ↑ "Elsevier are corrupting open science in Europe". TheGuardian.com. 29 June 2018. 5 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 August 2021.
- ↑ Wilches-Visbal JH, Pérez-Anaya O, Castillo-Pedraza MC. Discontinued Reasons of Journals in Scopus: Analysis and Reflections. Bibl, An Investig. 2024;20(1) https://www.researchgate.net/publication/377727326_Discontinued_reasons_of_journals_in_SCOPUS_analysis_and_reflections?enrichId=rgreq-3545ee0db7d9f06d060445d5327f9219-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM3NzcyNzMyNjtBUzoxMTQzMTI4MTIyMDIzODc5NkAxNzA2MzI0NjAxNDg1&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdf
- ↑ "Scopus Indexed Journals". IndexHub. 31 December 2024. İstifadə tarixi: 31 December 2024.
- ↑ "Scopus Indexed Journals". IndexHub. 31 December 2024. İstifadə tarixi: 31 December 2024.
- ↑ Wilches-Visbal JH, Pérez-Anaya O, Castillo-Pedraza MC. Discontinued Reasons of Journals in Scopus: Analysis and Reflections. Bibl, An Investig. 2024;20(1) https://www.researchgate.net/publication/377727326_Discontinued_reasons_of_journals_in_SCOPUS_analysis_and_reflections?enrichId=rgreq-3545ee0db7d9f06d060445d5327f9219-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM3NzcyNzMyNjtBUzoxMTQzMTI4MTIyMDIzODc5NkAxNzA2MzI0NjAxNDg1&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdf
- scopus.com — rəsmi saytı