Səfər xan Qəhrəmani (1921, Şişəvan, Şərqi Azərbaycan ostanı – 2002, Tehran) — inqilabçı, fədai, siyasi məhbus. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub, Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Milli Orduda zabit kimi xidmət edib. Ömrünün 32 ilini həbsxanada keçirib. İran tarixində ən uzun müddət həbsdə qalan siyasi məhbusdur.
| Səfər xan Qəhrəmani | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şişəvan, Əcəbşir |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, siyasi məhbus |
| Partiyası | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Səfər Qəhrəmani 1922-ci il mayın 3-də Şişəvanda anadan olub.[1][2] İbtidai təhsilini Əcəbşirdə bitirib.[3] Lakin imkansızlığa görə təhsilini davam etdirə bilməyib.[3][4] Daha sonra yerli ərbablarla mübarizə aparmağa başlayıb.[1] 1945-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[5] 21 Azər hərəkatında iştirak edib və Şişəvan fədailərinə rəhbərlik edib.[6] Noyabrın 20-dən dekabrın 11-ə qədər Marağanın şah qoşunlarından təmizlənməsinə başçılıq edib.[7] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Milli Orduda zabit kimi xidmət edib.[2] Urmiyanın şah qoşunlarından azad olunmasında iştirak edib.[8]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra bir müddət bir neçə fədai ilə birlikdə İran-İraq sərhəddində şah qoşunlarına qarşı partizan döyüşləri aparıb.[9] Daha sonra İraq ərazisinə keçib.[10] Burada yerli hakimiyyət tərəfindən həbs olunaraq Ərbil həbsxanasına salınıb.[2][4][11] Həbsdən qaçaraq Urmiyaya gedib.[2][12][13] 1948-ci il martın 8-də Urmiyada həbs olunub.[14] Bir neçə ay dindirilib və 1950-ci ildə ölüm hökmünə məhkum olunub.[2][4][9] Ondan başqa atası və qardaşı da həbs olunaraq müxtəlif cəzalar alıblar.[2] 1952-ci ildə Məhəmməd Müsəddiq hakimiyyətə gəldikdən sonra Səfər xanın işinə təkrar baxılıb. Lakin 1953-cü ildə Müsəddiq hökuməti dağıldı. 1955-ci ildə isə Səfər xana verilmiş ölüm hökmü ləğv edilərək ömürlük həbs cəzası ilə əvəzlənib.[2] Bir neçə il Bürazcanda yerləşən həbsxanada[15] saxlanıldıqdan sonra Tehranda yerləşən Qəsri Qacar və Evin həbsxanalarına köçürülüb.[9] Həbsxanada olduğu müddətdə digər məhbuslar tərəfindən hörmət əlaməti kimi "Səfər xan" adı alıb.[2]
İran İslam İnqilabından sonra həbsdən azad olunub.[16] İran tarixində ən uzun müddət həbsdə qalmış siyasi məhbusdur. Siyasi əqidəsinə görə ümumilikdə 32 il həbs cəzası çəkib.[17][18]
2002-ci il noyabrın 10-da Tehranda dünyasını dəyişib[19] və Kərəcdə yerləşən İmamzadə Tahir qəbiristanlığında dəfn olunub.[4][9]
Azərbaycan İstiqlal Muzeyində Səfər xan Qəhrəmaniyə aid təsbeh və müştük qorunur.[20]
1999-cu ildə iranlı yazıçı, siyasi məhbus və həm də Səfər xan Qəhrəmani ilə birlikdə eyni kamerada həbs cəzası çəkmiş Əliəşrəf Dərvişian onun haqqında "Səfərxan haqqında xatirələr" kitabını yazıb.[21]
2012-ci ildə Təbrizin Mərkəzi Həbsxanasında həbsdə olan milli fəallar tərəfindən Səfər xan Qəhrəmaninin anım mərasimi keçirilib.[22]
- ↑ 1 2 Dərvişian, 1999. səh. 13
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "سایت خط امام » تنها زندانی سیاسی جهان بود که حدود دوازده هزار روز در زندان به سر برد". web.archive.org. 2014-03-01. 2014-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ 1 2 Dərvişian, 1999. səh. 41
- ↑ 1 2 3 4 1343. "درباره صفرخان قهرمانیان | مبارزی که ۳۲ سال از آزادی محروم شد". ایرنا (fars). 2019-11-10. 2022-04-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ "عکس/صفر خان، با سابقه‌ترین زندانی ایران". fa (fars). ۱۴۰۳/۰۷/۲۸ - ۱۷:۰۰. İstifadə tarixi: 2025-02-04. (#first_missing_last)
- ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 348
- ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-12-06.
- ↑ Dərvişian, 1999. səh. 60
- ↑ 1 2 3 4 "صفرخان، آن سرو بلند که ایستادگی برازنده‌اش بود : asre-nou.net". asre-nou.net. 2023-02-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ "۱۴ اردیبهشت‌ماه سالروز تولد «صفر قهرمانیان» یا صفر قهرمانی معروف به صفرخان می‌باشد". aznews.tv. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ Dərvişian, 1999. səh. 94
- ↑ Dərvişian, 1999. səh. 14
- ↑ Dərvişian, 1999. səh. 102
- ↑ محمود, فاضلي. "صفر قهرمانيان 32 سال مقاومت در زندان شاه". etemaad.ir. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 284
- ↑ Parsa, 1989. səh. 151
- ↑ "3 May Azərbaycan Milli Hökümətinin əfsəri ,Milli Qəhrəman Səfər xanın doğum günüdür". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ Paşasoy, Elşad. ""Bakı hər bir güneylinin Kəbəsidir"". bao.az (az.). 2015-01-09. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ Mərəndli, 2017. səh. 348
- ↑ Alışlı, Ceyhun. "İstiqlal yolunun keşiyində və ya tarixin etibarlı guşəsi". Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. 2022-12-28. 2022-12-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-17.
- ↑ "خرید کتاب خاطرات صفرخان". www.iketab.com (fars). İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- ↑ "Təbrizin mərkəzi zindanında Səfərxan Qəhrəmani anılıb". azoh.info. İstifadə tarixi: 2025-02-04.
- Dərvişian, Əliəşrəf. Səfərxan haqqında xatirələr (PDF) (fars). Tehran: Cheshmeh. 1999. səh. 376. ISBN 9646194982.
- Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283.
- Parsa, Misagh. Social Origins of the Iranian Revolution (ingilis). Nyu-Bransuik: Rutgers University Press. 1989. səh. 368. ISBN 978-0813514123.
- Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394.