Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.
 Kömək
Kitab yaradıcısı ( deaktiv et )
 Bu səhifəni kitabınıza əlavə edin Kitabı göstər (0 səhifə) Səhifə təklif edin

Səfər xan Qəhrəmani

İnqilabçı, fədai, siyasi məhbus.
  • Məqalə
  • Müzakirə

Səfər xan Qəhrəmani, Səfər xan Qəhrəmanian və ya Səfər xan (1921, Şişəvan – 10 noyabr 2002, Tehran) — azərbaycanəsilli İran inqilabçısı, fədaisi, siyasi məhbusu. Tudə Partiyasının və Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub. "21 Azər" hərəkatında Marağanın, Urmiyanın şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunda zabit kimi xidmət edib.

Səfər xan Qəhrəmani
Doğum tarixi 1921(1921)
Doğum yeri
  • Şişəvan
Vəfat tarixi 10 noyabr 2002(2002-11-10) (80–81 yaşında)
Vəfat yeri
  • Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Dəfn yeri
  • İmamzadə Tahir qəbiristanlığı[d]
Fəaliyyəti siyasətçi, siyasi məhbus
Partiyası
  • İran Tudə Partiyası,
  • Azərbaycan Demokrat Firqəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1946-cı ildə Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun bir neçə fədai və zabitləri ilə birlikdə şah qoşunlarına qarşı aylarla mübarizə aparıb. 1948-ci ildə Urmiyada həbs olunub. Əvvəlcə ölüm hökmünə daha sonra isə ömürlük həbsə məhkum olunub. Müxtəlif illərdə Urmiya, Marağa, Təbriz, Bürazcan və Tehran həbsxanalarında saxlanılıb. Ömrünün 32 ilini həbsxanada keçirib. İran tarixində ən uzun müddət həbsdə qalan siyasi məhbusdur. Həbsxanada olduğu müddətdə digər məhbuslar tərəfindən hörmət əlaməti kimi "Səfər xan" adı alıb.

Həbsdən çıxdıqdan sonra Tehranda yaşayıb. Siyavuş Kəsrani, Söhrab Tahir, Hüseyn Münzəvi kimi şairlər Səfər xan Qəhrəmaniyə şeirlər həsr ediblər. Həbsxana yoldaşları olan Bəhruz Həqqi və Əliəşrəf Dərvişian onun haqqında kitablar yazıblar. Azərbaycan İstiqlal Muzeyində Səfər xan Qəhrəmaniyə aid təsbeh və müştük qorunur.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 İlk illəri
    • 1.2 AMH dağıldıqdan sonra
  • 2 Xatirəsi
  • 3 Mənbə
    • 3.1 İstinadlar
    • 3.2 Ədəbiyyat
  • 4
    • 4.1 Haqqında yazılan kitablar

Həyatı

İlk illəri

Səfər Məhəmmədhüseyn oğlu Qəhrəmani 1922-ci il mayın 3-də Şişəvanda anadan olub.[1][2] İbtidai təhsilini Əcəbşirdə alıb.[3][4] Lakin imkansızlığa görə orta təhsil ala bilməyib.[3][5] Müxtəlif işlərdə işləyib. Daha sonra yerli ərbablarla mübarizə aparmağa başlayıb.[1] Azərbaycan ərazisində kəndliləri qorumaq üçün formalaşdırılan qaçaq dəstələrindən birinə rəhbərlik edib.[6] 1941-ci ildə yaradılmış Tudə Partiyasına üzv olub.[7]

 
Səfər xan Qəhrəmani 1940-cı illər

1945-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[8][9] "21 Azər" hərəkatında iştirak edib və Şişəvan fədailərinə rəhbərlik edib.[10] Noyabrın 20-dən dekabrın 11-ə qədər Marağanın şah qoşunlarından təmizlənməsinə başçılıq edib.[11][12] Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra yaradılmış Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunda zabit kimi xidmət edib.[2] Urmiyanın şah qoşunlarından azad olunmasında iştirak edib.[13] Səfər xan və Heydər Afaqinin rəhbərliyi ilə Şişəvan fədailəri 4 ay boyunca Marağa ətrafında olan kəndlərdə feodal hücumlarının qarşısını alıblar.[14] 1946-cı ilin aprel ayında xalq qoşunları naziri Cəfər Kavianın əmri ilə kapitan rütbəsi alıb.[15] Səfər xan Qəhrəmani 1946-cı ilin avqust ayında Azərbaycan Milli Hökuməti tərəfindən taxıl toplanışını təşkil etmək və ərazini fedoalların hücumundan qorumaq məqsədilə Həştruda göndərilib. Həştruddakı işlər yekunlaşdıqdan sonra 1946-cı il dekabrın 1-də Marağaya gedib və Mirzə Rəbi Kəbiri ilə görüşüb.[16]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[17][18] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[19] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[20][21] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[19][22][23] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[21][24] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[19][25] Lakin onun bu istəyi də cavabsız qaldı.[26]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[27][28][29] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[30][31] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[31] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[30][31] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[30][32] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[33][34] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[35][36] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[32][35] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[37] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[38][39][40]

AMH dağıldıqdan sonra

 
Səfər xan Qəhrəmani 1940-cı illər

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Səfər xan Qəhrəmani bir müddət bir neçə fədai ilə birlikdə Şişəvanda səngərlər qurub və şah ordusuna qarşı mübarizə aparıb.[41] Şişəvan kəndi şah qoşunları tərəfindən mühasirəyə alındıqdan sonra yerli camaatın köməyi ilə mühasirədən çıxarılıb və ələ keçməsin deyə ətraf kəndlərdə gizlənməyə başlayıb.[42] Daha sonra dostlarının köməyi ilə Sulduza gedib. Burada Qızılbaş Xalq Qoşunlarının başqa fədai və zabitləri ilə birlikdə Sulduzun Qalalar kəndində məskunlaşıb. Lakin Mahabad şəhərini tutan general Zərrabi Səfər xan Qəhrəmanini axtardığı üçün yoldaşlarının köməyi ilə fədai yoldaşları ilə birlikdə bölgədən çıxarılıb.[43] 1947-ci ilin mart ayına qədər Molla Mustafanın dəstələri ilə birlikdə İran-İraq sərhəddində şah qoşunlarına qarşı mübarizə aparıb.[44] Bu dəstələrin tərkibində 700 azərbaycanlı fədai də olub.[45] Şeyx Əhməd İraq hökuməti ilə razılıq əldə etdikdən sonra bu dəstələr İraq ərazisinə keçiblər.[46][45] Səfər xan Qəhrəmani burada yerli hakimiyyət tərəfindən həbs olunaraq Ərbil həbsxanasına salınıb.[2][5][47] Həbsdən qaçaraq bir müddət müxtəlif bölgələrdə gizlənib daha sonra isə Urmiyaya gedib.[48][2][49][50]

1948-ci il martın 8-də yoldaşları ilə birlikdə Urmiyada həbs olunub.[51][52] Bir neçə ay dindirilib və 6 ay tək adamlıq kamerada saxlanılıb. Sonra isə Urmiyada ümumi həbsxanaya göndərilib.[53] Hərbi məhkəmənin qərarı ilə Marağa həbsxanasına göndərilib və bir müddət sonra azadlığa buraxılıb. Daha sonra yenidən həbs olunub və 8 ay Marağada həbsdə saxlanıldıqdan sonra Təbriz həbsxanasına göndərilib.[54] 1950-ci ilin dekabr ayında Təbriz hərbi məhkəməsi tərəfindən ölüm hökmünə məhkum olunub.[2][5][44][54] Səfər xan Qəhrəmaniyə təzyiq etmək məqsədilə atası və qardaşı da həbs olunublar və müxtəlif cəzalar alıblar.[2][54]

 
Səfər xan Qəhrəmaninin qəbri

1952-ci ildə Məhəmməd Müsəddiq hakimiyyətə gəldikdən sonra Səfər xanın işinə təkrar baxılıb. Lakin 1953-cü ildə Müsəddiq hökuməti dağılıb. 1955-ci ildə isə Səfər xana verilmiş ölüm hökmü ləğv edilərək ömürlük həbs cəzası ilə əvəzlənib.[2][55] On bir il Bürazcanda yerləşən həbsxanada[56][57] saxlanıldıqdan sonra əvvəlcə Tehranda yerləşən Qəsri Qacar, daha sonra isə Evin həbsxanalarına köçürülüb.[44][58] 1978-ci ilin may ayında yenidən Qəsri Qacar həbsxanasına göndərilib.[59] Həbsxanada olduğu müddətdə digər məhbuslar tərəfindən hörmət əlaməti kimi "Səfər xan" adı alıb.[2]

İran İslam İnqilabı dövründə, 1978-ci il noyabrın 4-də həbsdən azad olunub.[60][61] İran tarixində ən uzun müddət həbsdə qalmış siyasi məhbusdur.[5][62] Siyasi əqidəsinə görə ümumilikdə 32 il həbs cəzası çəkib.[63][64] 1978-ci il noyabrın 25-də Tehrandakı azərbaycanlı ziyalılarla birlikdə Təbrizə gedib. Təbriz küçələrində insanların Səfər xanı qarşılmaq üçün toplaşmaqları şah rejimini qorxuya saldığı üçün şəhərin bir çox küçələri əsgərlər tərəfindən bağlanıb. Toplaşan insanları dağıtmaq üçün polis gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Dörd gün Təbrizdə qalıb yerli camaatla görüşlər keçirdikdən sonra yüzlərlə maşının müşayiəti ilə Şişəvana gedib.[65]

2002-ci il noyabrın 10-da Tehranda "İran Mehr" xəstəxanasında dünyasını dəyişib.[66][67] Noyabrın 12-də Kərəcdə yerləşən İmamzadə Tahir qəbiristanlığında dəfn olunub.[5][44][67][68]

Xatirəsi

Siyavuş Kəsrani,[69] Alov,[70] Söhrab Tahir,[71] Hüseyn Münzəvi[72] kimi şairlər Səfər xan Qəhrəmaniyə şeirlər həsr ediblər. Azərbaycan İstiqlal Muzeyində Səfər xan Qəhrəmaniyə aid təsbeh və müştük qorunur.[73]

Yazıçı, siyasi məhbus və həm də Səfər xan Qəhrəmani ilə birlikdə eyni həbsxanada həbs cəzası çəkmiş Bəhruz Həqqi, Səfər xan haqqında "Milli hökumətin fədaisi Səfərxan" adlı kitab yazıb.[74] Kitab 1993-cü ildə Almaniyanın Köln şəhərində fars dilində çap olunub.[75] 2001-ci ildə kitab, Əyyub Nəmini tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunub və Bakı şəhərində çap edilib.[76]

1999-cu ildə iranlı yazıçı, siyasi məhbus və həm də Səfər xan Qəhrəmani ilə birlikdə eyni kamerada həbs cəzası çəkmiş Əliəşrəf Dərvişian onun haqqında "Səfərxan haqqında xatirələr" kitabını yazıb.[77]

2012-ci ildə Təbrizin Mərkəzi Həbsxanasında həbsdə olan milli fəallar tərəfindən Səfər xan Qəhrəmaninin anım mərasimi keçirilib.[78]

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Dərvişian, 1999. səh. 13
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "سایت خط امام » تنها زندانی سیاسی جهان بود که حدود دوازده هزار روز در زندان به سر برد". web.archive.org. 1 mart 2014. 1 mart 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  3. ↑ 1 2 Dərvişian, 1999. səh. 41
  4. ↑ Həqqi, 2001. səh. 17
  5. ↑ 1 2 3 4 5 1343. "درباره صفرخان قهرمانیان | مبارزی که ۳۲ سال از آزادی محروم شد". ایرنا (fars). 10 noyabr 2019. 24 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  6. ↑ Behzadi, 2004. səh. 33
  7. ↑ Həqqi, 2001. səh. 250
  8. ↑ "Azərbaycan" qəzeti I, 2022. səh. 177
  9. ↑ "عکس/صفر خان، با سابقه‌ترین زندانی ایران". fa (fars). ۱۴۰۳/۰۷/۲۸ - ۱۷:۰۰. 2025-02-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-04. (#first_missing_last)
  10. ↑ Pişəvəri, 2005. səh. 348
  11. ↑ Miyanalı, Əlirza; Ərdəbili, Lütfəli. "İnqilabi hərəkatımızın silahlı qüvvələri" (PDF). achiq.info. 28 iyul 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 6 dekabr 2024.
  12. ↑ Həqqi, 2001. səh. 59
  13. ↑ Dərvişian, 1999. səh. 60
  14. ↑ Həqqi, 2001. səh. 67
  15. ↑ Həqqi, 2001. səh. 70
  16. ↑ Həqqi, 2001. səh. 71
  17. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 4 yanvar 2015. 4 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 fevral 2025.
  18. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  19. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  20. ↑ Rəhimli, 2009. səh. 106
  21. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  22. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  23. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  24. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  25. ↑ Rəhimli, 2016. səh. 415
  26. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  27. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  28. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  29. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  30. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  31. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  32. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45. 31 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  33. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162. 12 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  34. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  35. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  36. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  37. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  38. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  39. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  40. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  41. ↑ Həqqi, 2001. səh. 123
  42. ↑ Həqqi, 2001. səh. 124
  43. ↑ Həqqi, 2001. səh. 126
  44. ↑ 1 2 3 4 "صفرخان، آن سرو بلند که ایستادگی برازنده‌اش بود : asre-nou.net". asre-nou.net. 11 fevral 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  45. ↑ 1 2 Həqqi, 2001. səh. 129
  46. ↑ "۱۴ اردیبهشت‌ماه سالروز تولد «صفر قهرمانیان» یا صفر قهرمانی معروف به صفرخان می‌باشد". aznews.tv. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  47. ↑ Dərvişian, 1999. səh. 94
  48. ↑ Həqqi, 2001. səh. 110
  49. ↑ Dərvişian, 1999. səh. 14
  50. ↑ Dərvişian, 1999. səh. 102
  51. ↑ محمود, فاضلي. "صفر قهرمانيان 32 سال مقاومت در زندان شاه". etemaad.ir. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  52. ↑ Həqqi, 2001. səh. 150
  53. ↑ Həqqi, 2001. səh. 151
  54. ↑ 1 2 3 Həqqi, 2001. səh. 153
  55. ↑ "مرکز بررسی اسناد تاریخی". historydocuments.org. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2025.
  56. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 284
  57. ↑ Həqqi, 2001. səh. 171
  58. ↑ Həqqi, 2001. səh. 182
  59. ↑ Həqqi, 2001. səh. 218
  60. ↑ Parsa, 1989. səh. 151
  61. ↑ Həqqi, 2001. səh. 236
  62. ↑ Opening the prison gates (PDF) (ingilis). Socialist challenge. 9 noyabr 1978. 8. 18 dekabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2025.
  63. ↑ "3 May Azərbaycan Milli Hökümətinin əfsəri ,Milli Qəhrəman Səfər xanın doğum günüdür". Azərbaycan Ruznaməsi (az.). 14 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  64. ↑ Paşasoy, Elşad. ""Bakı hər bir güneylinin Kəbəsidir"". bao.az (az.). 9 yanvar 2015. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.[ölü keçid]
  65. ↑ Həqqi, 2001. səh. 237
  66. ↑ Mərəndli, 2017. səh. 348
  67. ↑ 1 2 "نشریه کار | ارگان سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت)" (fars). 6 oktyabr 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2025.
  68. ↑ "پيكر"صفر قهرمانيان" تشييع و به خاك سپرده شد". www.isna.ir. ۲۲ آبان ۱۳۸۱. İstifadə tarixi: 2025-09-26.
  69. ↑ Həqqi, 2001. səh. 249
  70. ↑ Həqqi, 2001. səh. 253
  71. ↑ Həqqi, 2001. səh. 254
  72. ↑ Həqqi, 2001. səh. 257
  73. ↑ Alışlı, Ceyhun. "İstiqlal yolunun keşiyində və ya tarixin etibarlı guşəsi". Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. 28 dekabr 2022. 29 dekabr 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 dekabr 2024.
  74. ↑ Həqqi, 2001. səh. 260
  75. ↑ Həqqi, 2001. səh. 7
  76. ↑ Həqqi, 2001. səh. 1
  77. ↑ "خرید کتاب خاطرات صفرخان". www.iketab.com (fars). İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  78. ↑ "Təbrizin mərkəzi zindanında Səfərxan Qəhrəmani anılıb". azoh.info. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549. 19 mart 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  • "Azərbaycan" qəzeti I. Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin orqanı: 1945-1946-cı illər, Təbriz (az.). I. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2022. səh. 928. ISBN 978-9952-556-47-6. 14 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 may 2025.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911. 23 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  • Behzadi, Behzad. Demokratik Azərbaycan - Azərbaycanda 1324-1325-ci illərdə baş vermiş hadisələrə baxış (fars). Tehran: Düzgün xəbər nəşriyyatı. 2004. səh. 48. 16 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 aprel 2025.
  • Dərvişian, Əliəşrəf. Səfərxan haqqında xatirələr (PDF) (fars). Tehran: Cheshmeh. 1999. səh. 376. ISBN 9646194982. 9 may 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 28 yanvar 2025 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14 mart 2025.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600. 22 fevral 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həqqi, Bəhruz. Milli hökumətin fədaisi Səfərxan (32 il siyasi həbsdə) (az.). Bakı: Nurlan nəşriyyatı. 2001. səh. 264.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 21 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 noyabr 2024.
  • Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 7 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  • Parsa, Misagh. Social Origins of the Iranian Revolution (ingilis). Nyu-Bransuik: Rutgers University Press. 1989. səh. 368. ISBN 978-0813514123.
  • Pişəvəri, Seyid Cəfər. Xatirələr (1941-1945) (az.). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşri. 2005. səh. 394. 25 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 fevral 2025.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 dekabr 2024.
  • Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064. 14 iyul 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 oktyabr 2025.
  • Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. səh. 415. ISBN 9789952504444. 17 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 aprel 2025.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 fevral 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.

Haqqında yazılan kitablar

  • Bəhruz Həqqi — Milli hökumətin fədaisi Səfərxan
  • Əliəşrəf Dərvişian — "Səfərxan haqqında xatirələr"
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Səfər_xan_Qəhrəmani&oldid=8355655"
Informasiya Melumat Axtar