Qal futbolu (irl. peil Ghaelach; qısa adı peil),[1] adətən sadəcə Qal dili, QAA (Qal Atletika Assisiasiyası),[2] və ya futbol kimi tanınan İrland komanda idman növüdür . Futbolun bir növü olan bu oyun, düzbucaqlı ot meydançasında 15 oyunçudan ibarət iki komanda arasında oynanılır. Bu idman oyunun məqsədi, topu ayaq və ya əllə (ovuc içinə alıb) rəqib komandanın qapısına vuraraq (3 xal) və ya qapının üstündə yerləşən, yerdən 2,5 metr hündürlükdə olan tirlə birləşən iki dirəyin arasından keçirərək xal (1 xal) qazanmaqdır.
| Qal futbolu | |
|---|---|
| Peil Ghaelach | |
 Qal futbolçuları, 2009-cu il Milli Futbol Liqası (İrlandiya) finalı zamanı oyunda. | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mənşə ölkəsi | Irlandiya |
| Yaranma tarixi | 1885 |
| İcraçı qurum | Qal Atletik Asossiasiyası (QAA) |
| İlk oyun | 1885 |
| Xüsusiyyətləri | |
| Tipi | Açıq havada, təbii ot meydançasında |
| Cinsiyyətə görə | Yox |
| Oyunçu sayı | 15 |
| Beynəlxalq arenada | |
| Olimpiya oyunları | 1904-cü il Yay Olimpiadasında nümayiş idman növü (nümayiş məqsədilə keçirilib) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Oyunçular topu meydanda, daşıma, yerdən sıçratma (çiləmə), ayaqla vurma, əllə ötürmə və təkbaşına (topu yerə atmaq və sonra ayaq ucu ilə yuxarıya doğru əllərə doğru vurma) hərəkətlərinin kombinasiyası ilə irəli aparırlar. Oyunda iki növ hesab aparmaq mümkündür: xallar və qollar. Topu qapı dirəyinin üzərindən əllə və ya ayaq zərbəsi ilə keçirməyə görə hakim ağ bayraq qaldıraraq bir xal verilir. Top, D formalı qövslə işarələnmiş 40 metrlik məsafədən qapı tirinin üstündən atıldıqda və hakimin narıncı bayraq qaldırması ilə işarə edildikdə, iki xal verilir. Topu tirin altından qapıya vurduqda (topu qapıya əllə ötürmək olmaz), hakim yaşıl bayraq qaldıraraq qolu qeydə alır. Qal futbolundakı mövqelər digər futbol qaydalarındakı mövqelərə bənzəyir: bir qapıçı, altı müdafiəçi, iki yarımmüdafiəçi və altı hücumçudan ibarətdir və dəyişkən sayda əvəzedici oyunçu da var.
Qal futbolu, İrlandiyanın ən böyük idman təşkilatı olan Qal Atletika Assosiasiyası (GAA) tərəfindən idarə olunan dörd idman növündən biridir (ümumilikdə " Qal oyunları " adlanır). Hurlinq və kamoqi ilə yanaşı, Qal futbolu dünyada qalan azsaylı həvəskar idman növlərindən biridir. Oyunçuların, məşqçilərin və menecerlərin və ya digər funksionerlərin hər hansı bir ödəniş alması qadağandır. Assosiasiyanın bölmələrinin Böyük Britaniya, materik Avropa, Şimali Amerika, Afrika, Asiya və Okeaniyada da mövcud olmasına baxmayaraq Qal futbolu əsasən İrlandiya adasında oynanılır.
Hər il Dublin şəhərindəki Croke Parkda keçirilən Ümum-İrlandiya Böyüklər Çempionatının finalı 80.000-dən çox azarkeşi cəlb edir. İrlandiyadan kənarda Qal futbolu əsasən İrlandiya diasporasının üzvləri arasında oynanılır. Diqqətəlayiq istisna Fransadır ki, burada son zamanlar, xüsusən də Bretaniyanın Kelt bölgəsində bu oyuna maraq böyüməkdədir.[3] Nyu-York şəhərindəki Gaelic Park, İrlandiya xaricində məqsədyönlü şəkildə tikilmiş ən böyük Qal idman məkanıdır. İl ərzində üç əsas Qal futbolu yarışı keçirilir: Milli Futbol Liqası və Ümum-İrlandiya Böyüklər Çempionatı bölgələrarası əsasda fəaliyyət göstərir, Ümum-İrlandiya Klub Çempionatı isə fərdi klublar arasında keçirilir. Ümum-İrlandiya Böyüklər Çempionatı Qal futbolunda ən nüfuzlu tədbir hesab olunur.
QAA-nın himayəsi altında Qal futbolu yalnız kişilər üçün nəzərdə tutulmuş idman növüdür, lakin qadın Qal futbolu ilə əlaqəli idman növü Xanım Qal Futbol Assosiasiyası tərəfindən idarə olunur.
Qal futbolu ilə Avstraliya qaydası ilə futbol arasındakı oxşarlıqlar hibrid idman növü olan beynəlxalq qaydalarla futbolun (beynəlxalq futbolun) inkişafına imkan vermişdir və 1998-ci ildən bəri bir sıra Test oyunları müntəzəm olaraq keçirilir.
Qal futbolunun müasir formada XlX əsrin axırlarında yaranmasına baxmayaraq futbolun müxtəlif firmaları İrlandiyada daha əcşvvəllər də mövcud idi.
Bu idman oyunun məqsədi, topu ayaq və ya əllə (ovuc içinə alıb) rəqib komandanın qapısına vuraraq (3 xal) və ya qapının üstündə yerləşən, yerdən 2,5 metr hündürlükdə olan tirlə birləşən iki dirəyin arasından keçirərək xal (1 xal) qazanmaqdır.
Oyunçular topu meydanda, daşıma, yerdən sıçratma (çiləmə), ayaqla vurma, əllə ötürmə və təkbaşına (topu yerə atmaq və sonra ayaq ucu ilə yuxarıya doğru əllərə doğru vurma) hərəkətlərinin kombinasiyası ilə irəli aparırlar. Oyunda iki növ hesab aparmaq mümkündür: xallar və qollar. Topu qapı dirəyinin üzərindən əllə və ya ayaq zərbəsi ilə keçirməyə görə hakim ağ bayraq qaldıraraq bir xal verilir. Top, D formalı qövslə işarələnmiş 40 metrlik məsafədən qapı tirinin üstündən atıldıqda və hakimin narıncı bayraq qaldırması ilə işarə edildikdə, iki xal verilir. Topu tirin altından qapıya vurduqda (topu qapıya əllə ötürmək olmaz), hakim yaşıl bayraq qaldıraraq qolu qeydə alır. Qal futbolundakı mövqelər digər futbol qaydalarındakı mövqelərə bənzəyir: bir qapıçı, altı müdafiəçi, iki yarımmüdafiəçi və altı hücumçudan ibarətdir və dəyişkən sayda əvəzedici oyunçu da var.
- ↑ Ireland, T.E.C. Irish-English/English-Irish Easy Reference Dictionary. Roberts Rinehart. 2000. səh. 197. ISBN 9781461660316. İstifadə tarixi: 7 dekabr 2014.
- ↑ The sport is also sometimes referred to in Dublin as "Gah": see Kelly, Fiach. "Plenty to give out about for the Dubs". Irish Independent. 30 iyun 2008. 30 iyun 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 sentyabr 2009.; "The Biggest Traditional Irish Sports". 23 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 aprel 2012.
- ↑ "Brittany GAA's 'Mother Goose' has a growing flock". www.gaa.ie (ingilis). 30 aprel 2023 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 avqust 2023.