Motor neyron (və ya motoneyron və ya hərəkət neyronu) — hüceyrə gövdəsi motor korteksində, beyin sapında və ya onurğa beynində yerləşən və aksonu (lifi) onurğa beyninə və ya onurğa beyni xaricinə çıxan neyron. Motor neyron bilavasitə və ya dolayı yolla təsiredici orqanlara, əsasən əzələ vəzilərinə nəzarət edir.
| Motor neyron | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
İki növ motor neyronu var - yuxarı motor neyronu və aşağı motor neyronu. Üst motor neyronlarından olan aksonlar onurğa beynindəki interneyronlara və bəzən birbaşa aşağı motor neyronlarına sinaps edir.
Aşağı motor neyronlarından olan aksonlar onurğa beynindən effektorlara siqnal daşıyan efferent sinir lifləridir. Aşağı motor neyronlarının növləri:
- alfa motor neyronları
- beta motor neyronları
- qamma motor neyronları
Tək bir motor neyron bir çox əzələ lifini innervasiya edə bilər və bir əzələ lifi bir əzələ daralması üçün tələb olunan müddətdə bir çox fəaliyyət potensialına məruz qala bilər. İnnervasiya sinir-əzələ qovşağında baş verir və seğirmələr toplama və ya tetanik daralma ilə üst-üstə düşə bilər. Ayrı-ayrı seğirmələr bir-birindən fərqlənə bilər və gərginlik tədricən artır və nəticədə bir yaylaya çatır.
İnkişafı
Motor neyronları embrion inkişafın erkən dövründə inkişaf etməyə başlayır və motor funksiyası uşaqlıqda yaxşı inkişaf etməyə davam edir. Sinir borusunda hüceyrələr ya rostral-kaudal oxda, ya da ventral-dorsal oxda yerləşir. Motor neyron aksonları inkişafın 4-cü həftəsində ventral dorsal oxun (bazal lamina) ventral bölgəsindən çıxmağa başlayır.
OLIG2 geni hüceyrə dövrünün tamamlanmasına səbəb olan və həmçinin motor neyron inkişafı ilə bağlı əlavə transkripsiya faktorlarını stimullaşdıran Ngn2-nin ifadəsini stimullaşdırmaqda roluna görə çox vacibdir.
| Motor sütunu | Onurğa beynində yerləşmə | Hədəf |
| Orta motor sütunu | Bütün uzunluğu boyunca olan | Eksenel əzələlər |
| Hipaksiyal motor sütunu | Torakal bölgə | Bədən divarının əzələləri |
| Preganglionik motor sütunu | Torakal bölgə | Simpatik qanqlion |
| Yanal motor sütunu | Braxial və bel bölgəsi (hər iki bölgə daha sonra medial və yan domenlərə bölünür) | Əzaların əzələləri |
| Frenik motor sütunu | Servikal bölgə | Diafraqma |
Anatomiya və fiziologiyası
Üst motor neyronları
Yuxarı motor neyronları presentral girusda yerləşən motor korteksində yaranır. Əsas motor korteksini təşkil edən hüceyrələr nəhəng piramidal hüceyrələr olan Betz hüceyrələridir. Bu hüceyrələrin aksonları korteksdən aşağı enərək kortikon-onurğa yolunu əmələ gətirir.
Kortikomotor neyronlar birincil korteksdən birbaşa onurğa beyninin ventral buynuzunda olan motor neyronlara proyeksiya edir. Onların aksonları bir çox əzələlərin onurğa motor neyronlarında, eləcə də onurğa interneyronlarında sinaps edir. Onlar primatlara xasdır və onların funksiyası fərdi barmaqların nisbətən müstəqil idarə olunması daxildir.
Kortikomotor neyronlar bu günə qədər ikincil motor bölgələrində deyil yalnız birincil motor korteksində tapılıb.
Sinir yolları
Sinir yolları ağ maddə kimi akson dəstələridir, təsir potensialını öz effektorlarına daşıyır. Onurğa beynində bu enən yollar müxtəlif bölgələrdən impulslar daşıyır. Bu yollar həm də aşağı motor neyronlarının mənşə yeri kimi xidmət edir. Onurğa beynində 7 əsas enən motor yolu var:
- Yan kortikospinal yol
- Rubrospinal yol
- Yanal retikulospinal yol
- Vestibulospinal yol
- Medial retikulospinal yol
- Tektospinal yol
- Ön kortikospinal yol
Aşağı motor neyronları
Aşağı motor neyronları onurğa beynindən yaranan və effektor hədəfləri birbaşa və ya dolayı yolla innervasiya edənlərdir. Bu neyronların hədəfi dəyişir, lakin somatik sinir sistemində hədəf bir növ əzələ lifi olacaqdır. Aşağı motor neyronlarının 3 əsas kateqoriyası var, onları da alt kateqoriyalara bölmək olar
Hədəflərinə görə motor neyronları 3 geniş kateqoriyaya bölünür:
- Somatik motor neyronları
- Xüsusi visseral motor neyronları
- Ümumi visseral motor neyronları
Sinir-əzələ birləşmələri
Tək bir motor neyron bir çox əzələ lifini innervasiya edə bilər və bir əzələ lifi bir əzələ seğirməsi üçün tələb olunan vaxt ərzində bir çox fəaliyyət potensialına məruz qala bilər. Nəticə olaraq, bir hərəkət potensialı seğirmə tamamlanmamışdan əvvəl gəlirsə, seğirmələr ya toplama, ya da tetanik daralma yolu ilə bir-birinin üzərinə düşə bilər. Xülasə, əzələ dəfələrlə təkrar stimullaşdırılır ki, somatik sinir sistemindən gələn əlavə fəaliyyət potensialı seğirmə bitməzdən əvvəl gəlir. Beləliklə, seğirmələr bir-birinə üst-üstə düşür və tək bir bükülmə qüvvəsindən daha böyük gücə səbəb olur. Tetanik daralma daimi, çox yüksək tezlikli stimullaşdırma nəticəsində yaranır - fəaliyyət potensialları o qədər sürətlə gəlir ki, fərdi seğirmələr fərqlənmir və gərginlik yavaş-yavaş yüksəlir və nəticədə maksimuma çatır.
Motor neyronlarına sinaptik giriş
Motor neyronları premotor neyronlardan sinaptik giriş alır. Premotor neyronlar
- onurğa beynində hüceyrə gövdələri olan onurğa interneyronları
- periferiyadan və sinapslardan məlumatı birbaşa motor neyronlara ötürən duyğu neyronları
- beyin və beyin sapından məlumat ötürən enən neyronlar ola bilər.
Sinapslar həyəcanlandırıcı, inhibitor, elektrik və ya neyromodulyator ola bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . Albert Resources (ingilis). 2019-12-02. 2021-04-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-25.
- Tortora, Gerard; Derrickson, Bryan. (14th). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. 2014. . ISBN 978-1-118-34500-9.
- Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. (3rd). Oxford: Oxford University Press. 2006. –153. ISBN 978-0-19-856878-0.
- Schacter D.L., Gilbert D.T., and Wegner D.M. (2011) Psychology second edition. New York, NY: Worth
- ↑ Russell, Peter. Biology - Exploring the Diversity of Life. Toronto: Nelson Education. 2013. 946. ISBN 978-0-17-665133-6.
- Tortora, Gerard; Derrickson, Bryan. (14th). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. 2011. . ISBN 978-1-118-34500-9.
- Sadler, T. (11th). Philadelphia: Lippincott William & Wilkins. 2010. –301. ISBN 978-0-7817-9069-7.
- Davis-Dusenbery, BN; Williams, LA; Klim, JR; Eggan, K. "How to make spinal motor neurons". Development. 141 (3). February 2014: 491–501. doi:. PMID .
- Edgar R, Mazor Y, Rinon A, Blumenthal J, Golan Y, Buzhor E, Livnat I, Ben-Ari S, Lieder I, Shitrit A, Gilboa Y, Ben-Yehudah A, Edri O, Shraga N, Bogoch Y, Leshansky L, Aharoni S, West MD, Warshawsky D, Shtrichman R. . PLOS ONE. 8 (7). 2013: e66629. Bibcode:. doi:. ISSN . PMC . PMID .
- Philippidou, Polyxeni; Walsh, Carolyn; Aubin, Josée; Jeannotte, Lucie; Dasen, Jeremy S. . Nature Neuroscience. 15 (12). 2012: 1636–1644. doi:. ISSN . PMC . PMID .
- "Arxivlənmiş surət". 2023-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-27.
- Fitzpatrick, D. (2001) The Primary Motor Cortex: Upper Motor Neurons That Initiate Complex Voluntary Movements. In D. Purves, G.J. Augustine, D. Fitzpatrick, et al. (Ed.), Neuroscience. Retrieved from . 2018-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-30.
- ↑ Mack, Sarah; Kandel, Eric R.; Jessell, Thomas M.; Schwartz, James H.; Siegelbaum, Steven A.; Hudspeth, A. J. . Kandel, Eric R. (5th). New York. 2013. ISBN 9780071390118. OCLC .
- ↑ Lemon, Roger N. "Descending Pathways in Motor Control". Annual Review of Neuroscience (ingilis). 31 (1). April 4, 2008: 195–218. doi:. ISSN . PMID .
- Isa, T. "Direct and indirect cortico-motoneuronal pathways and control of hand/arm movements". Physiology. 22 (2). April 2007: 145–152. doi:. PMID .
- Tortora, G. J., Derrickson, B. (2011). The Spinal Cord and Spinal Nerves. In B. Roesch, L. Elfers, K. Trost, et al. (Ed.), Principles of Anatomy and Physiology (pp. 443-468). New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
- Fitzpatrick, D. (2001) Lower Motor Neuron Circuits and Motor Control: Overview. In D. Purves, G.J. Augustine, D. Fitzpatrick, et al. (Ed.), Neuroscience. Retrieved from . 2018-06-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-11-30.
- . www.unc.edu. 2017-11-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-08.
Xarici keçidlər
- Sherwood, L. (4th). Pacific Grove, CA: Brooks-Cole. 2001. ISBN 0-534-37254-6.
- Marieb, E. N.; Mallatt, J. (2nd). Menlo Park, CA: Benjamin/Cummings. 1997. ISBN 0-8053-4068-8.