Moris Qamelin

Atası Zefirin 1859-cu ildə baş vermiş Solferino müharibəsində iştirak etmişdir. O, Fransa–Prussiya müharibəsindən sonra Fransanın Elzas və Lotaringiya regionlarının Almaniyaya ilham edilməsinə görə qisas almaq istəyən yeni nəsildə yetişmiş və məhz buna görə də onun hərbçi olmaq potensialı olduqca yüksək olmuşdur.

31 oktyabr 1891-ci ildə Sen-Kirdə yerləşən hərbi akademiyaya daxil olmuşdur.^[5] 1893-cü ildə isə həmin akademiyanı öz sinfinin birincisi kimi bitirmişdir.

Tunisdə yaradılmış III alay ilə bərabər Fransız tirailleuruna başlamışdır. Sonra topoqrafik briqadaya qoşulmuşdur. 1897-ci ildə Parisə qayıdaraq nüfuzlu École Supérieure de Guerre-yə daxil olmuş və Fransa ordusunda yaxın gələcəkdə mükəmməl perspektiv vəd edən təxminən səksən nəfərlik sinfi ikinci olaraq bitirmişdir. O , École Supérieure de Guerre-nin ikinci komandiri və daha sonralar — Birinci Dünya müharibəsinin əvvəllərində general olan Çarlz Lanrezak tərəfindən gələcəkdə daha böyük vəzifələri yerinə yetirəcək ağıllı, tərbiyəli və çalışqan olan gənc zabit kimi qeyd edilmişdir. 1904-cü ildə Alp ovçularının (Fransa ordusunun elit dağ piyada bölmələri) XV batalyonundan bir tağıma komandirlik etməzdən əvvəl XV ordunun qərargahına təyin edilmişdir. O, manevrlər zamanı komandirlərini diqqətlə müşahidə edirdi.

1906-cı ildə "Müharibə sənəti haqqında fəlsəfi tədqiqat" adlı kitabını nəşr etdirmişdir. Bu əsər tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və onun müəllifinin yaxın gələcəkdə mühüm bir hərbi mütəfəkkir olacağı haqqında proqnozlar verilmişdir. Daha sonralar isə o, Birinci Dünya müharibəsi zamanı Ferdinand Foşun köməyi ilə Fransa qüvvələrinə rəhbərlik edən general Cozef Coffrın attaşesi olmuşdur. Bu tapşırıq onu möhkəm strategiya və taktiki müharibə məlumatlari ilə təmin etmişdir.

1911-ci ildə Ansidə yerləşən Alp ovçularının XI taborunun komandiri təyin edilmişdir. Bununla belə, 1914-cü ilin mart ayında o, Coffrenin baş qərargahına (Grand Quartier Général adında 1914-1918) qoşulmuşdur. Müharibənin əvvəlində Marna müharibəsində qələbə ilə nəticələnən planların hazırlanmasına kömək etmişdir. Ona polkovnik-leytenant hərbi rütbəsi verilmişdir. O, Elzasdakı Lingedə və daha sonra isə Sommada döyüşmüşdür. O, 1916-cı ilin aprel ayında polkovnik rütbəsinə layiq görülmüş, döyüş meydanında nümayiş etdirdiyi yüksək nəticələri nəzərə alınaraq 8 aydan sonra isə o briqada generalı rütbəsinə yüksəlmişdir. 1917-ci ilin aprel ayından müharibənin sonuna qədər Fransanın XI Piyada Diviziyasına komandirlik etmişdir. Noyon regionunda o, lüzumsuz yerə əsgər itkilərinin qarşısını alan (fr. Attaque à outrance) taktiki bacarıqlar nümayiş etdirmişdir.

1919-1924-cü illər arasında Braziliyadakı Fransa hərbi missiyasının rəhbəri olmuşdur. Daha sonra isə Levantdakı (müasir Suriya və Livan) Fransız Ordusuna komandanlıq etmişdir. 1929-1931-ci illər arasında Nansidə yerləşən XXX Ordu regionunun komandiri olmuşdur. 1932-ci ildə Fransa ordusunun baş qərargah rəisi təyin edilmişdir. Reyxsver səfərbərlik planının almanların gücünü ən azı üç dəfə artıracağını, lakin silahlanma, milis və ya Manşteyn planının düşüncəsiz olduğunu bilirdi.^[6] Məhdud maliyyə imkanları, Almaniyanın yenidən silahlanması və Müttəfiqlərin işğalından sonra daha da güclənmiş Üçüncü Reyx haqqında siyasi ətalətə baxmayaraq, Rur regionunun silahsızlaşdırılmasından istifadə edərək İkinci Dünya müharibəsinin başlanğıcında Fransa ordusunu yenidən döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirməyi bacarmışdır.

1939-cu ilin sentyabr ayında müharibə başlayanda o, Avropanın ən yaxşı komandirlərindən biri hesab olunurdu və Vermaxt tərəfindən də böyük hörmətlə qarşılanırdı.

1939-cu ildə müharibə elan edilən zaman o, Vensen qalasında (fr. Château de Vincennes) Fransa Baş Qərargahının rəisi idi. Qəribə müharibə zamanı cəmi 8 km (5.0 mil) irəliləmə qeydə alınmış Saar hücumunda Almaniya sərhədini keçən bir neçə Fransa bölməsindən başqa, heç bir ümumi əməliyyat həyata keçirməmişdir. Onlar Almaniyanın inşası hələ bitməmiş Ziqfrid xəttinə çatmamış dayanmışdırlar. Qərb cəbhəsində xidmət etmiş olan alman generalı Ziqfrid Vestfalın dediyinə görə, 1939-cu ilin sentyabr ayında Fransa ordusu hücuma keçsəydi, alman qüvvələri bir-iki həftədən çox dayana bilməyəcəkdilər. Qamelin qoşunlarına Majino xəttinin arxasına keçməyi əmr etmiş, lakin Fransanın müttəfiqi olan Polşaya Fransanın Ziqfrid xəttini yardığını və Polşanın köməyinə gəldiyini bildirmişdir. Qamelinin uzunmüddətli strategiyası Fransanın yenidən silahlanmasını və ingilis–fransız ordularının güclərini artırmasını gözləməkdən ibarət idi. Bu isə öz növbəsində ordunun 1941-ci ilə qədər hazırlanması demək idi. O, almanlara cavab olaraq Rurdakı sənaye sahələrinin bombalanmasını qadağan etmişdir. Fransızların elan etdiyi səfərbərlik müharibənin ilk həftələrində həyati əhəmiyyət kəsb edən Fransanın sənaye sahələrinin fəaliyyətini pozaraq bu sahələrdə işləyən bir çox vacib işçiləri orduya çağırırdı.

Onun Fransanın müdafiəsinə dair baxış bucağı Majino xətti ilə gücləndirilmiş Fransa-Almaniya sərhədi boyunca uzanan statik müdafiəyə əsaslanırdı. Lakin xətt Belçika sərhədinə qədər uzadılmamışdı. XX əsrin ən soyuq dövrlərindən biri olan 1939-40-cı illərin qışında müdafiə xəttinin Belçika sərhədi boyunca uzadılması prosesi olduqca ləng gedir və bu ərazilərdəki müdafiənin keyfiyyəti ilkin müdafiə keyfiyyəti ilə də eyni deyildi. O, Fransa Ali Komandanlığının bir çox digər üzvləri ilə bərabər, Ardenləri keçilməz hesab edir və yalnız on ehtiyat diviziya və bir neçə istehkamla bu ərazini müdafiə etməyi planlaşdırırdı. Fransa ordusunun böyük bir hissəsi Belçika ilə sərhəd boyunca daha şimal-qərb ərazilərinə göndərilmişdir. Almanların Panzer komandiri, general Hasso von Manteuffelin sözlərinə görə, Fransa Almaniyadan daha çox və daha yaxşı tanklara malik idi, lakin onlar bu tanklardan xüsusi tank qoşunları kimi istifadə etmədilər və tankları qoşun hissələri arasında dağıtdılar.

Qamelinin şəxsi fikirləri Majino xəttinə əsaslanan sırf müdafiə strategiyasından dəyişmişdi. Fransız strateqləri Almaniyanın 1914-cü ildə olduğu kimi Şimali Belçikadan irəliləyəcəyini gözləyirdilər. Belçika və Hollandiyaya hücum edən alman qüvvələrini Fransa ərazisindən mümkün qədər uzaqlaşdırmaq üçün şimal istiqamətində sürətli irəliləmə təklif edilirdi. Dayl planı kimi tanınan bu strategiya, həmçinin Belçikanın müdafiə planları və Britaniyanın məqsədlərindən də xəbərdar idi. Qamelin Fransız Ordusunda mövcud olan motorlaşdırılmış qüvvələrin əksəriyyətini və Britaniya Xarici Ekspedisiya Qüvvələrinin (BEF) hamısını bu strategiya üçün səfərbərliyə almışdı. Belə bir strategiya planının hazırlanması həm də o demək idi ki, Fransız Ordularının bir çoxu Belçikanın naməlum olan müdafiə xəttindəki döyüşlərə qoşulmaq üçün Şimali Fransa ərazisində bir il ərzində hazırlanmış olan bütün müdafiə mövqelərini tərk etməli idilər.

O, alman qüvvələrinin cəmləşmə istiqamətlərini və planlaşdırılan alman hücumunun dəqiq tarixini bilməsinə baxmayaraq, 1940-cı ilin may ayına qədər “biz hadisələrin gedişatını gözləyirik” deyərək heç bir şey etməmişdir. Almanlar hücuma keçəndə isə o, BEF-də daxil olmaqla ən yaxşı 40 diviziyanı Dayl planına müvafiq olaraq şimal istiqamətində göndərdi.

Belçika müharibəsinin ilk günlərində müttəfiqlərə məxsus olan bir çox təyyarə hələ yerdə olarkən hücumlara məruz qalmışdır. Yerdə qalan hava dəstəyi isə alman hücumlarına məruz qalan 150 km-lik (93 mil) dəhlizə hücum etmək əvəzinə, fransızların irəliləməsi üçün cəmləşdirildi. Qısa bir müddət ərzində fransızlar və ingilislər çətin vəziyyətdə qalmaqdan qorxuya düşürlər və Belçika boyunca hazırlanmış müdafiə xəttindən geri çəkilirlər. Alman Panzer bölmələri tərəfindən mühasirəyə alınmamaqları üçün onları kifayət qədər tez geriyə çəkilməmişdilər.

Daha cənub istiqamətində hücum edən Alman hücum qrupu, Meytrutu ağır Lüftvaffe hava bombardmanının köməyi ilə gözlənildiyindən daha tez keçdi. Meyse üstündəki demək olar ki, bütün keçidlərin fransızlar tərəfindən tutulmasına baxmayaraq, Sedanın 60 km (37 mil) şimalından keçid müvəffəqiyyətlə həyata keçirilmişdir. Bu vəziyyət almanlar tərəfindən qısa bir müddət ərzində fürsətə çevrilmişdir. Bu arada Qamelin, kifayət qədər döyüş sursatı olmadığı üçün fransız toplarına lüzumsuz yerə atəş açmalarını qadağan edən əmr vermişdir. Bu cəbhədə general-leytenant Haynts Vilhelm Quderian əmrlərə tabe olmur və ön cəbhədə vuruşurdu. Qamelin bu ərazilərdəki ordularını sahil ərazilərindən daha çox almanların özlərinə əsas hədəf olaraq seçdikləri Parisi müdafiə etmək üçün geri çəkmişdir.

Qamelin bu məğlubiyyətlərin səbəbini özünün hazırladığı strategiyasında görmək əvəzinə, xəyanətə məruz qaldığını düşünərək cəbhədə olan komandirlərinin iyirmisini vəzifəsindən azad etmişdir.

Britaniya Ekspedisiya Qüvvələri Dünkerkə çəkilərək İngiltərəyə təxliyə edilməsindən, hollandların hücumdan beş gün, Belçikanın isə on səkkiz gün sonra təslim olmasından sonra 18 may 1940-cı ildə Baş nazir Pol Reynaud tərəfindən vəzifədən azad edilmiş və onun yerinə Maksim Veyqand gətirilmişdir.

O, Vişi rejimi tərəfindən Riom məhkəməsində Üçüncü Respublikanın digər mühüm siyasi və hərbi xadimləri (Eduard Daladye, Qay La Çambre, Leon Blum və Robert Yakomet) ilə bərabər almanlarla əməkdaşlıq etməyə məcbur edilmişdir. O özünə qarşı irəli sürülmüş bütün ittihamları rədd edərək və özünü müdafiə etməmişdir. O, Vişi rejimi tərəfindən Pireney dağlarındakı Fort du Portaletdə həbs edilmiş və daha sonra isə almanlar tərəfindən bir neçə fransız yüksək vəzifəli məmur ilə bərabər Şimali Fransadakı İtter qalasına sürgün edilmişdir. İtter qalası müharibəsindən sonra qaladan xilas edilmişdir. Müharibədən sonra Servir... adlı xatirələrini nəşr etdirmişdir.

O, 1958-ci ilin aprel ayında 85 yaşında olarkən vəfat etmişdir.

• Adamthwaite, Anthony. France and the Coming of the Second World War, 1936-1939. London: Taylor & Francis. 1977. ISBN 9781000352788.
• Alexander, Martin S. The Republic in Danger: General Maurice Gamelin and the Politics of French Defence, 1933–1940. New York: Cambridge University Press. 1992. ISBN 0-521-37234-8.
• Alexander, Martin S. "'Fighting to the Last Frenchman' ? Reflections on the BEF Deployment to France and the Strains in the Franco-British Alliance, 1939-40". Historical Reflections / Réflexions Historiques. 22 (1). Winter 1996: 235–262. JSTOR 41299057.
• Imlay, Talbot Charles. "A Reassessment of Anglo-French Strategy during the Phony War, 1939-1940". The English Historical Review. 119 (481). April 2004: 333–372. doi:10.1093/ehr/119.481.333.
• Maiolo, Joseph. Cry Havoc How the Arms Race Drove the World to War, 1931-1941. New York: Basic Books. 2010. ISBN 9780465022670.
• Salerno, Reynolds M. "The French Navy and the Appeasement of Italy, 1937-9". English Historical Review. 112 (445). February 1997: 66–104. doi:10.1093/ehr/CXII.445.66.
• Stafford, P. R. "The French Government and the Danzig Crisis: The Italian Dimension". The International History Review. 6 (1). February 1984: 48–87.

• Alexander, Martin S. Maurice Gamelin and the defeat of France, 1939–40 // Bond, Brian (redaktor). Fallen Stars. Eleven Studies of Twentieth Century Military Disaster. London: Brassey's. 1991. ISBN 0-08-040717-X.
• Gamelin, Maurice. Servir. Paris: Plon. 1946.
• Krause, Jonathan; Philpott, William. French Generals of the Great War: Leading the Way. Pen and Sword Books. 2023. ISBN 978-1781592526.
• "Le général Gamelin succède au général Weygand comme généralissime tout en restant chef d'état-major général" (PDF). L'Ouest-Eclair (fransız). 1935-01-19. 2011-07-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
• Tissier, Pierre. The Riom Trial. London: G. G. Harrap. 1942.

• Service records of General Gamelin
• ZBW-nin XX əsrin mətbuat arxivində Moris Qamelin haqqında qəzet parçaları
• Generals of World War II