Mixail Vladimiroviç Alpatov (rus. Михаи́л Влади́мирович Алпа́тов; 10 dekabr 1902[1][2][…], Moskva[3] – 9 may 1986[1][2][…], Moskva) — SSRİ incəsənət tənqidçisi, pedaqoqu və memuarçısı.
| Mixail Alpatov | |
|---|---|
| rus. Михаил Владимирович Алпатов | |
| Doğum tarixi | 10 dekabr 1902[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 9 may 1986[1][2][…] (83 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | sənətşünaslıq, pedaqogika |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri |
|
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |
    |
İncəsənət tarixi elmləri doktoru. SSRİ İncəsənət Akademiyasının həqiqi üzvü (1954), RSFSR əməkdar incəsənət xadimi (1958). SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı (1974). Avstriya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü.
Mixail Vladimiroviç Alpatov 10 dekabr 1902-ci ildə Rusiya imperiyasında, Moskva şəhərində burjua ailəsindən olmuşdur.[4] O, Moskva vilayətinin Leonovo kəndinin tarixçisi V. A. Kapustinin qardaşıoğlu, Moskva sahibkarı və yerli tarixçi Nikolay Naydenovun bacısı O. A. Naydenovanın nəvəsidir. Yazıçı Aleksey Remizovun ikinci dərəcəli əmisioğludur.[5]
Alpatov 1919-1921-ci illərdə Moskva Dövlət Universitetinin Tarix və Filologiya fakültəsinin İncəsənət nəzəriyyəsi və tarixi kafedrasında təhsil almışdır. Onun müəllimləri Boris Vipper və Aleksandr Qabriçevski olmuşdur. 1921-1923-cü illərdə Alpatov Gözəl Sənətlər Muzeyində, 1923-1930-cu illərdə isə Rusiya Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və İncəsənət Tarixi İnstitutunda çalışmışdır. 1925-ci ildə köhnə Rusiya rəssamlığı tarixi üzrə namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmiş, 1940-cı ildə isə "Dante və Cotto dövrünün İtaliya incəsənəti" monoqrafiyası ilə doktorluq dissertasiyasını tamamlamışdır. 1943-cü ildə Alpatov Moskva Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində yeni yaradılmış Rusiya İncəsənət Tarixi kafedrasının rəhbəri olmuşdur.[6] Buna baxmayaraq, Alpatovun əsərlərinə əsasən Aleksey Fyodorov-Davıdovun təsiri ilə yazılan tənqidi rəylər onun universitetdən ayrılmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə, Mixail Alpatov, daha sonra qardaşı, bioloq Vladimir Alpatov kimi Moskva Dövlət Universitetini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdır.[7]
1943-cü ildən ömrünün sonuna qədər Alpatov Vasili Surikov adına Moskva İncəsənət İnstitutunda çalışmışdır. Onun tələbələri arasında məşhur müasir rəssamlar İlya Kabakov və Erik Bulatov olmuşdur.[8]
Alpatov 9 may 1986-cı ildə Moskvada vəfat etmişdir. O, Vaqankovskoye qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.[9]
Mixail Alpatovun ən məşhur əsəri incəsənət tarixi ilə maraqlanan tələbələr və həvəskarlar arasında hələ də populyar olan üç cildlik “Ümumi incəsənət tarixi”dir. Alpatovun elmi maraq dairəsi son dərəcə geniş idi. O, Andrey Rublevin yaradıcılığı, İtaliya İntibahı problemləri və qədim Yunanıstan incəsənəti haqqında eyni bacarıqla yazmışdır. Alpatovun kiçik incəsənət tarixi “tədqiqat” janrı onun elmi metodunun bir növ vizit kartına çevrilmişdir. Bu metod böyük ölçüdə Hans Zedlmayr və Dmitri Aynalovun tədqiqat prinsiplərini özündə cəmləşdirmişdir. Alpatovun əsərləri təkcə SSRİ-də deyil, xaricdə də tanınmışdır. Onun kitabları dünyanın on yeddi dilində nəşr edilmişdir.[10]
|
Burada bizim incəsənət tənqidçimiz Alpatovun məqalələrini oxumalıyam. Onlar bilikli, kitabvari, lakin əziyyət çəkilməmiş, ağardılmamış şəkildə yazılmışdır və buna görə də soyuq və ölü xarakter daşıyırlar. —Boris Pasternak[11] |
|
Alpatovun mühazirələri tələbə auditoriyasında böyük maraq doğururdu, xüsusən də ağır xəstəlik keçirdikdən sonra, həyatının son dövründə belə. Rəssam Eliy Belyutin onun mühazirələri haqqında belə danışmışdır:[12]
|
|
Mixail Vladimiroviç Alpatov hər mühazirəni xüsusi emosional obrazlar silsiləsi kimi qururdu, özünü müvafiq olaraq kökləyirdi və bir dəfə seçdiyi tonu dəyişmirdi. Bu, onun danışdığı rəssamın və ya incəsənət məktəbinin dünyası idi. |
|
Bundan əlavə, Alpatov Gümüş dövr ənənələrində şeirlər yazmış, əsasən Anri Matissə yaxın tərzdə olan pastel üslubunda rəsmlər çəkmiş, ədəbi məqalələr yazmış və maraqlı memuarlar qoymuşdur. Onun pianoçu Mariya Yudina və filoloq Naum Berkovski ilə yazışmaları vardır.[13]
Alpatovun 1994-cü ildə vəfatından sonra nəşr edilmiş memuarları fraqmentar xarakter daşıyır. Bu, Alpatov-Kapustin ailəsinin tarixi, alimin çoxsaylı xarici səfərləri, rus və xarici mədəniyyət xadimləri ilə görüşləri və dostluq münasibətləri haqqında canlı və rəngarəng hekayədir. “Xatirələr”də Pablo Pikasso, Mark Şaqal, Aleksandr Benua, Anna Axmatova, Boris Pasternak, Pavel Kuznetsov, Vladimir Favorski, Robert Falk və Konstantin Melnikov kimi şəxsiyyətlər yer alır. Alpatov xüsusilə məşhur incəsənət tənqidçisi Viktor Lazarev ilə münasibətlərinin buludsuz olmadığını qeyd etmişdir. O həmçinin, Andrey Tarkovskinin “Andrey Rublev” filminin məsləhətçilərindən biri olmuş, rejissorla Rusiya ikonu haqqında danışmış, lakin filmin bədii nəticəsindən narazı qalmışdır.[13]
Alpatov məşhur şəxsIyətlər, az tanınan rəssamlar və incəsənət həvəskarları ilə ünsiyyətdə yüksək demokratiklik nümayiş etdirirdi:
|
|
Onun üçün “rütbələr cədvəli” yox idi. Əgər onun diqqət dairəsinə iki rəssam düşərdisə və bunlar ona eyni dərəcədə cəlbedici gələrdisə, lakin biri geniş tanınmış, digəri isə müxtəlif səbəblərdən kölgədə qalmışdısa, Alpatov ikincisinə üstünlük verərdi.[14] |
|
- Очерки по истории портрета. М.; Şablon:Л. 1937.
- Итальянское искусство эпохи Данте и Джотто. М.; Л. 1939.
- Этюды по истории западноевропейского искусства. М.; Л. 1939.
- Этюды по истории западноевропейского искусства (2-е изд., доп). М.: Изд-во Акад. художеств СССР. 1963.
- Всеобщая история искусств. Т. 1—3. М.; Л., 1948—1955.
- The Russian Impact on Art. N.Y., 1950 (на русском языке эта книга не публиковалась).
- Александр Андреевич Иванов. Т. 1—2. М., 1956.
- Андрей Рублёв. М.: Искусство. 1959.
- Этюды по истории русского искусства. Т. 1—2. М., 1967.
- Матисс (30000 nüs.). М.: Искусство. 1969.
- Андрей Рублёв: альбом (35000 nüs.). М.: Изобразительное искусство. 1972.
- Древнерусская иконопись: альбом. М.: Искусство. 1974.
- Древнерусская иконопись: альбом (2-е изд). М.: Искусство. 1978.
- Древнерусская иконопись: альбом (3-е изд). М.: Искусство. 1984.
- Художественные проблемы итальянского Возрождения. М.: Искусство. 1976.
- Этюды по всеобщей истории искусств. Библиотека искусствознания. М. 1979.
- Феофан Грек. М.: Изобразительное искусство. 1979.
- Феофан Грек (2-е изд). М.: Изобразительное искусство. 1984.
- Феофан Грек (3-е изд., испр. и доп). М.: Изобразительное искусство. 1990. ISBN 5-85200-187-2.
- Камиль Коро. М.: Изобразительное искусство. 1984.
- Художественные проблемы искусства Древней Греции. М.: Искусство. 1987.
- Немеркнущее наследие: книга для учителя. М.: Просвещение, 1990. — 304 с. ISBN 5-09-001146-X.
- Воспоминания : Творческая судьба. Семейная хроника. Годы учения. Города и страны. Люди искусства. М.: Искусство. 1994. ISBN 5-210-02543-8.
- ↑ 1 2 3 4 Michail Wladimirowitsch Alpatow // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- ↑ 1 2 3 4 Turchin V. S. Mikhail Alpatov // Alpatov, Mikhail (ing.). // Grove Art Online / J. Turner [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T002000
- ↑ 1 2 Union List of Artist Names (ing.). 2011.
- ↑ "Леоново. //Московский журнал № 4 1999". 2009-02-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-11-04.
- ↑ "Е. Б. Новикова. Хроника пяти поколений". 2015-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-11-04.
- ↑ "Отделение истории и теории искусства исторического факультета МГУ имени М. В. Ломоносова. История отделения". 2015-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-03.
- ↑ Мурина Е. Вспоминая alma mater… Arxivləşdirilib 2015-04-06 at the Wayback Machine
- ↑ "Эрик Булатов: В Париже я — на работе". 2015-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-03.
- ↑ "Алпатов М.В." moscow-tombs.ru. 2020-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-11.
- ↑ "Алпатов на сайте WorldCat". 2009-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-20.
- ↑ "Пастернак // Варлам Шаламов". 2020-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-10-02.
- ↑ Белютин Э. М. Лазаревский почерк. Arxivləşdirilib 2012-09-05 at Archive.today
- ↑ 1 2 "Андрей Тарковский. Ностальгия". 2015-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-05.
- ↑ Дядюченко Л. Б. Семен Чуйков. Документальная повесть. М., 2003. С. 153.
- Алпатов Михаил Владимирович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- Алпатов Михаил Владимирович // Великий Новгород. История и культура IX—XVII веков: энциклопедический словарь. — СПб.: Нестор-История, 2007. — С. 69.
- Данилова И. Е. Феномен Алпатова // Вопросы искусствознания. 1994. № 4. С. 473—480.
- Дудочкин Б. Н. Вехи творческой судьбы // Вопросы искусствознания. 1994. № 4. С. 481—488.
- Рыков А. В. Михаил Алпатов, или Что такое советское искусствознание? // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики, 2017. № 12(86) — 2.
- Ратников Г. Е. Родословная искусствоведа Михаила Владимировича Алпатова. // Генеалогический вестник. № 62. — СПб. — 2020. — С. 56—61.
- Гусева Э. К. Алпатов Михаил Владимирович в «Православной энциклопедии».
- Данилова И. Е. Учёный, педагог, художник // Художник. — 1983. — № 3. — С. 39—40.
- Соколов М. Н. Алпатов Михаил Владимирович // Культурология. XX век. Энциклопедия в 2 томах. СПб, 1998.
- Филиппова О. Н. Художественное творчество М. В. Алпатова — ученого-искусствоведа и характеристика его ближайшего окружения, на основе архивных источников.
- ОТКЗ.