Mardi Qra (ing. Mardi Gras) — rəngli maskalar, paradlar və küçə şənlikləri ilə qeyd olunan festival. Mardi Gras (həmçinin Maslenitsa kimi tanınır) Karnavalın (həmçinin Vastavyi adlanır) sonuncu günüdür; bu səbəbdən Kül Çərşənbəsindən əvvəlki günə təsadüf edir.[1][2][3] Mardi Qra fransız dilində "Yağlı Çərşənbə axşamı" deməkdir və bu, Xristianların Oruc Mövsümünə hazırlaşmaq üçün zəngin və yağlı qidaların sonuncu dəfə yeyilməsi ənənəsini əks etdirir. Oruc dövründə bu cür qidalardan uzaq durmaq tövsiyə edilir.
| Mardi Qra | |
|---|---|
 | |
| Rəsmi adı | Mardi Gras |
| Ölkə |
 ABŞ Fransa İtaliya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bu bayram karnaval tədbirləri ilə bağlı müxtəlif populyar adət-ənənələri də əhatə edir. Böyük Britaniya kimi ölkələrdə Mardi Qra daha çox Pancake Day (yəni Pankek Günü) və ya ənənəvi olaraq Shrove Tuesday adı ilə tanınır. Bu ad, shrive sözündən götürülmüşdür və "günahları etiraf etmək və bağışlanmaq" mənasını daşıyır.[4]
Müqəddəs Oruc (Lent) dövründə bəzi xristianlar ət, yumurta, süd məhsulları və alkoqollu içkilərdən imtina edirlər. Əksər xristian məzhəbləri Oruc ənənəsinə riayət edir; lakin bəzi anabaptist, baptist, metodist və reformist kilsələri istisna təşkil edir.[5][6][7][8][9] Shrovetide (Orucdan əvvəlki dövr) xristianlara bu qidaları 40 günlük oruc mövsümündən əvvəl istifadə etmək imkanı verirdi. VI əsrdən əvvəl, Oruc dövrü əsasən Qara Oruc (ing. Black Fast) adlanan ənənə ilə qeyd edilirdi. Bu, gün batımından sonra yalnız bir vegetarian yeməyi və su ilə qidalanmağı tələb edirdi. Shrovetide dövründə pankek səhər yeməyi və pankek yarışları məhz yumurta, süd və yağ ehtiyatlarını istifadə etmək ənənəsindən qaynaqlanır.[10][11][12]
Bir çox protestant və katolik kilsələrində, Shrove Tuesday günü kilsə zəngləri çalınır (ing. Shriving Bell) ki,[10][13] bu da möminləri Oruc dövründən əvvəl etirafa çağırmaq məqsədi daşıyır. Eyni zamanda, insanlar bu gün pankek bişirməyə başlayır. Shrovetide, Mardi Qra ilə əlaqəli son əyləncə və şənlik fürsəti kimi qəbul edilir.
Mardi Qra (Yağlı Çərşənbə axşamı) adını, insanların Orucdan əvvəlki son zəngin qidalanma dövründən sonra özlərini kök və dolğun hiss etmələri səbəbilə almışdır.[14][15][16] Bu ənənə, tövbə və introspeksiya mövsümü olan oruca hazırlıq məqsədi daşıyır.
Festival mövsümü şəhərdən şəhərə dəyişir;[17] Mardi Qra çox vaxt Shrovetide-in (Fastelavn və ya Karnavalın) son günü, yəni Maslenitsa (Yağlı Çərşənbə Axşamı) ilə eyniləşdirilir.[16]Nyu-Orlean, Luiziana kimi bəzi bölgələrdə Mardi Qra, On İkinci Gecədən (Epifaniyanın başlanğıcı olan Milad bayramının son gecəsi) Qara Çərşənbə gününə qədər davam edən bir dövr hesab edilir. Digərləri isə Qara Çərşənbədən əvvəlki üç günlük dövrü Mardi Qra kimi qəbul edirlər.[18][19]
Alabama ştatının Mobil şəhərində Mardi Qra ilə əlaqəli sosial tədbirlər noyabr ayında başlayır, Yeni il gecəsində mistik cəmiyyətlərin bal gecələri keçirilir, yanvar və fevral aylarında isə paradlar və rəqs gecələri təşkil edilir.[18][20] Əvvəllər paradlar Yeni il günü keçirilirdi. Lüteran, Anglikan və Katolik Avropa ölkələrində Karnaval (Fastelavn və ya Shrovetide) vacib bayramlardan biridir.[4][14]
Belçikanın Mons şəhəri yaxınlığında keçirilən Binçe Karnavalı ölkənin ən məşhur bayramlarından biridir. Maslenitsa (Mardi Qra) ərəfəsində, yəni Oruc mövsümündən əvvəl keçirilir.[21] Parad zamanı Qilles adlanan iştirakçılar qırmızı, qara və sarı rənglərdə möhtəşəm geyimlər geyinir və xalqın üstünə portağallar atırlar. 2003-cü ildə UNESCO tərəfindən İnsanlığın Şifahi və Qeyri-Maddi İrs Şedevrlərindən biri kimi tanınıb.[22]
Çexiyada Mardi Qra Masopust ("ət orucu", yəni orucun başlanğıcı) adlanır.[23]Praqa da daxil olmaqla bir çox şəhərdə bayram qeyd olunur, lakin ənənəvi mərasimlər kəndlərdə, məsələn, Staré Hamry-də də keçirilir. Masopustun qapı-qapı gəzən paradları UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir.[24]
Almaniyada bu gün müxtəlif adlarla tanınır, məsələn, Fastnacht (Oruc gecəsi), Veilchensdienstag (Bənövşəyi Çərşənbə Axşamı, Aşağı Reyn bölgəsində) və ya Karneval, Fasching və ya Fastnacht (Almaniya, Avstriya və İsveçrənin almandilli bölgələrində). Bu bayram "beşinci mövsüm" adlanır və 11 noyabr saat 11:11-də (11/11 11:11) Hoppeditz Erwachen (Hoppeditsin oyanışı, yəni Karneval mövsümünün başlanğıcı) ilə başlayır, Fastnacht günü onun "dəfn mərasimi" ilə başa çatır.
Karneval müxtəlif cəmiyyətlər tərəfindən təşkil olunan ziyafətlərlə qeyd olunur və əsas tədbirlər "Schmutziger Donnerstag" və ya "Fetter Donnerstag" (Yağlı Cümə axşamı), Unsinniger Donnerstag (Məntiqsiz Cümə axşamı), Altweiberfastnacht, Greesentag və s. adlanan günlərdə baş verir. Schmutzig standart alman dilində "çirkli" deməkdir, lakin Alemannik dialektində "şmotzig" yağ (Schmalz) və ya piy mənasına gəlir. Buna görə də "Yağlı Cümə axşamı" adlanır, çünki orucdan əvvəlki dövrdə qalan yağ və kərə yağı ehtiyatları istifadə edilirdi.[25]
Altweiberfastnacht zamanı qadınlar kişi paltarları geyinib onların rollarını oynayırdılar. Şimali Reyn-Vestfaliya əyalətinin bir çox şəhərlərində isə qadınlar rituallaşmış şəkildə bələdiyyə idarələrini ələ keçirirlər.
- ↑ "What Is the Meaning and History of Shrove Tuesday?". Christianity.com. 13 February 2024. İstifadə tarixi: 7 April 2024.
In many Protestant and Roman Catholic Christian churches, a popular Shrove Tuesday ritual is the ringing of the church bells (on this day, known as the Shriving Bell) "to call the faithful to confession before the solemn season of Lent" and for people to "begin frying their pancakes."
- ↑ Cocks, Alfred Heneage. The church bells of Buckinghamshire: their inscriptions, founders, and uses, and traditions; &c. Jarrold & sons. 1897. səh. 276.
- ↑ Pulleyn, William. The Etymological Compendium, Or Portfolio of Origins and Inventions. Richard Griffin and Company. 1828. səh. 192.
- ↑ 1 2 Melitta Weiss Adamson, Francine Segan. Entertaining from Ancient Rome to the Super Bowl. ABC-CLIO. 2008. ISBN 9780313086892.
In Anglican countries, Mardis Gras is known as Shrove Tuesday—from shrive meaning "confess"—or Pancake Day—after the breakfast food that symbolizes one final hearty meal of eggs, butter, milk and sugar before the fast. On Ash Wednesday, the morning after Mardi Gras, repentant Christians return to church to receive upon the forehead the sign of the cross in ashes.
- ↑ "Question & Answer: Should we Observe Lent?". Willow Grove, Pennsylvania: The Orthodox Presbyterian Church. 2024. İstifadə tarixi: 3 November 2024.
Those inheriting a Reformed theology (which would include the OPC) have adopted the stance that the church is only to practice in worship what the Bible actually establishes, often called the 'regulative principle of worship.' Many in the Reformed tradition would exclude the practice of Lent on this basis—it lacks scriptural warrant.
- ↑ Benedict, Philip. Christ's Churches Purely Reformed: A Social History of Calvinism. New Haven: Yale University Press. 2002. 118, 496. ISBN 0-300-08812-4.
- ↑ Mennonite Stew – A Glossary: Lent. Third Way Media. İstifadə tarixi: 3 November 2024.
Traditionally, Mennonites did not observe Lent, and only recently have more modern Mennonite churches started to focus on the six week season preceding Easter.
- ↑ Brumley, Jeff. "Lent not just for Catholics, but also for many denominations, Baptists and other evangelicals". The Florida Times-Union. Jacksonville, Florida. 12 March 2012. İstifadə tarixi: 3 November 2024.
- ↑ Moore, Scott. The Predicament and the Promise for Young Baptist Scholars // Ward, Roger; Gushee, David (redaktorlar ). [978-0881461046 The Scholarly Vocation and the Baptist Academy: Essays on the Future of Baptist Higher Education] (#bad_url). Macon, Georgia: Mercer University Press. 2008. səh. 143.
In most Baptist churches, Lent is non-existent, and Advent is merely the 'pre-Christmas' wind-up.
- ↑ 1 2 Campbell, Georgina. The Best of Irish Breads and Baking: Traditional, Contemporary and Festive. Georgina Campbell Guides. May 2005. səh. 106. ISBN 978-1-903164-15-0.
Until relatively recently, the Lenten fast was taken so seriously in Ireland that it meant abstaining not only from meat but also eggs and all milk products. The tradition of making pancakes on Shrove Tuesday (the day before Ash Wednesday) came about as a practical way of using up the surplus eggs, milk and butter which would otherwise go to waste. Most Irish families still make pancakes on Shrove Tuesday and the tradition of tossing pancakes not only survives but actually thrives, providing voter-friendly photo opportunities for politicians and commercial opportunities for the catering trade.
- ↑ Butler, Alban. The Moveable Feasts, Fasts, and Other Annual Observances of the Catholic Church. Dublin: James Duffy. 1839. 144–146.
The primitive Christians in Lent broke their fast only after sunset, and then usually only with herbs, roots, and bread. At least all were obliged to abstain not only from flesh meat, but also from fish, and whatever had life; also whatever is derived from flesh, as eggs, milk, cheese, butter, according to the ancient canon. Likewise from wine, which in the primitive ages was no less forbidden on all fasting days than the use of flesh meat itself ... Some mitigations were introduced in part of abstinence in the sixth century ... Fish was in the same age allowed, but not of the dearer and more dainty kinds.
- ↑ Butler, Alban. The Moveable Feasts, Fasts, and Other Annual Observances of the Catholic Church. C. Kiernan. 1774. səh. 257.
It is undoubted, that anciently to drink on fasting days was no less forbid than to eat, only in the refection after sunset.
- ↑ Collins, Tony; Martin, John; Vamplew, Wray. Encyclopedia of Traditional British Rural Sports. Psychology Press. 2005. səh. 202. ISBN 978-0415352246.
The association between pancakes and Shrove Tuesday appears to have its origins in the fact that the pancakes used up food such as butter, eggs and fat that were prohibited during Lent, which begins the following day on Ash Wednesday. ... Pancakes have been eaten on Shrove Tuesday since at least the sixteenth century. In some parishes, it was the custom for the church bell to ring at noon as the signal for people to begin frying their pancakes.
- ↑ 1 2 "Shrovetide". Church of Denmark. İstifadə tarixi: 8 February 2021.
- ↑ Beadle, Richard. The Cambridge Companion to Medieval English Theatre. Cambridge University Press. 17 March 1994. səh. 69. ISBN 9780521459167.
One of these was the pre-Lent Carnival extravaganza of Shrovetide, though this seems to have been celebrated to a much lesser extent in Britain than it was (and still is) on the continent: however, we know of English Shrovetide plays, and Mankind bears signs of being one of them (335).
- ↑ 1 2 Rose, David. Christianity. Folens Limited. 1995. səh. 9. ISBN 978-1-85276-765-5.
Shrove Tuesday was the day when all the luxury foods were eaten up. These included meat, eggs, milk and fine flour. People also went to church and confessed their sins. Today, many Christians give up 'something' for Lent, while others occupy their time with charitable works. In other parts of the world the day is called Fat Tuesday (or 'Mardi Gras') because people felt bloated having eaten up all the rich foods before Lent. Mardi Gras celebrations are often very elaborate, involving costumes and parties.
- ↑ Bratcher, Dennis. "The Season of Lent". Christian Resource Institute. 7 January 2010. İstifadə tarixi: 25 June 2016.
- ↑ 1 2 "Mardi Gras Terminology". Mobile Bay Convention & Visitors Bureau. 9 December 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2007.
- ↑ Wilds, John; Charles L. Dufour; Walter G. Cowan. Louisiana, Yesterday and Today: A Historical Guide to the State. Baton Rouge: LSU Press. 1996. səh. 157. ISBN 978-0807118931. İstifadə tarixi: 11 December 2015.
- ↑ "Mobile Carnival Association, 1927", MardiGrasDigest.com, 2006, webpage: mardigrasdigest-Mobile "Mobile Carnival Association". 7 March 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 March 2018.
- ↑ "The best Belgian folklore festivals". expatica.com. İstifadə tarixi: 25 November 2012.
- ↑ Cole, Leanne Logan & Geert. Lonely Planet Belgium & Luxembourg (3.). Footscray (Victoria): Lonely Planet. 2007. 223. ISBN 978-1-74104-237-5.
- ↑ "Mardi Gras in Bohemia-Prague". 2021-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 January 2016 – YouTube vasitəsilə.
- ↑ "Staročeský masopust Hamry". İstifadə tarixi: 16 December 2017.
- ↑ "Woher hat der Schmutzige Donnerstag seinen Namen?". Regionalzeitung Rontaler AG (alman). 17 February 2013. İstifadə tarixi: 7 February 2015.
- Mardi Gras in Mobile, Encyclopedia of Alabama
- Where to Celebrate Mardi Gras Around the World – slideshow by The Guardian
- Fashion plates featuring historic Mardi Gras costumes from the Metropolitan Museum of Art Libraries