Mao Tszedun
Mao Tszedun həmçinin Sədr Mao (26 dekabr 1893[1][2][…], Şaoşan[d], Tzin sülaləsi – 9 sentyabr 1976[3][4][…], Çjunnanhay[d] və ya Pekin[5]) — Çin Xalq Respublikasının ilk lideri.
| Mao Tszedun | |
|---|---|
| çin. 毛澤東 çin. 毛泽东 | |
.png) | |
Çin Kommunist Partiyasının sədri[d] | |
| 19 iyun 1945 – 9 sentyabr 1976 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | 毛澤東 |
| Doğum tarixi | 26 dekabr 1893[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 9 sentyabr 1976[3][4][…] (82 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ürək tutması |
| Dəfn yeri |
|
| Partiya |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, şair, yazıçı, filosof, müəllim, kitabxanaçı, siyasi nəzəriyyəçi[d], inqilabçı, xəttat, hərbi nəzəriyyəçi[d] |
| Uşaqları | 10 (Mao Anin, Mao Anqing, Mao Anlong, Yang Yuehua, Li Min, Li Na daxil olmaqla) |
| Dini | ateizm |
| Hərbi xidmət | |
| Qoşun növü | Çin Xalq Azadlıq Ordusu |
| Döyüşlər | |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | tədris[d], siyasət, diktatura[5], poeziya[5], fəlsəfə[5], kitabxanaşünaslıq[5], Kalliqrafiya[5] |
|
|
|
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Mao, 1893-cü ildə Cənubi Çində kəndli ailəsində dünyaya gəlib. Uşaqlığından bəri həmişə Pekini görməyi, orada yaşamağı xəyal edib. 15 yaşı olduqdan sonra paytaxtda nəşr olunan gənclik jurnallarını izləməyə başlayıb. O, Yeni Mədəniyyət hərəkatının nəşrlərindən biri olan Yeni Gənclik jurnalını sevərək oxuyub. Bu jurnal, Yan Fu və Ding Wenjiang kimi Darvinist ideoloqların məqalələrindən ibarət olub.
Gənc Mao həmişə görmək istədiyi Pekinə 1918-ci ildə gedib. Burada, Pekin Universitetində müəllim olan Yang Changzhi ilə tanış olub. Maonu qabiliyyətli gənc olaraq görən Yang Changzhi, onun universitet kitabxanasında işə götürülməsini təmin edib. Mao, kitabxanada rəfləri yığışdırma, kitabların tozunu alma, otaqları təmizləmə kimi işlər görməyə başlayıb. Həm də, daha əvvəldən Yeni Gənclik jurnalındakı məqalələrini bəyənərək oxuduğu kitabxana müdiri Li Dazhao ilə tanış olub. Li Dazhao, kommunist fikirlərə sahib biri idi və buna görə universitet kitabxanası da "qanlı salon" deyə adlandırılırdı. Çinin kommunist nəzəriyyəçiləri tez-tez burada yığışırdılar. Mao Karl Marks, Fridrix Engels, Vladimir Lenin kimi şəxslərin adlarını ilk dəfə burada eşidib.
Ancaq Maonun kommunizmi mənimsəməsini təmin edən ən vacib insan, Pekində deyil Şanghaydakı kommunistlərin lideri olan Chen Duxiu idi. Gənc Mao Pekində qaldıqdan bir neçə ay sonra Şanghaya getdi və Chen Duxiu ilə tanış oldu. Bu insanın ən vacib xüsusiyyəti isə, güclü Darvinistçi olması idi. Hətta məhz Darvin haqqında dissertasiya da hazırlamışdı. Darvinizmin Çindəki ən vacib nümayəndəsi hesab edilən bu insan Maonun bütün həyatında ən böyük məsləhət verən müəllimi oldu. Mao, illər sonra, "heç kim məni Chen Duxiu qədər təsirləndirməmişdir" deyəcəkdi.
Konkonq Universiteti tarixçisi Clare Hollingworth, Mao adlı kitabında, Maonun Chen Duxiunun Darvinist fikirlərindən çox təsirləndiyini, 1970-ci ildə belə hələ də gənclik illərindəki Darvin araşdırmalarını həsrətlə xatırladığını izah edir.
Mao, Chen Duxiudan elmi səviyyədə Darvinist təhsil alarkən, bir tərəfdən də siyasi səviyyədə dövrün Çin lideri Sun Yat Səndən təsirlənirdi. İşin maraqlı tərəfi, müasir Çinin və Kuomintangın (Milliyyətçi Çin Partiyasının) qurucusu hesab edilən Sun Yat Sənin də Darvinist olması idi. Amerikalı tədqiqatçı Jacob Heilbrunn "The New Republic"dəki məqaləsində belə yazır:
Maoya açıq-aydın şəkildə təsir edən insan, böyük Çin inqilabçısı və milliyyətçisi Sun Yat-Sen idi. Sun, Çinin Qərbdəki güclərini ələ keçirə bilmək üçün milliyyətçiliyi mənimsəməsi lazım olduğuna inanırdı və siyasi Darvinizm doktrinasını müdafiə edirdi. Suna görə "təbiət gücləri hər nə qədər yavaş işləsələr də, böyük irqləri də yox edə bilərdilər"… 1920-ci ilin əvvəllərində Mao, Kuomintangın lideri Sunu dəstəklədi. Sun, öz milliyyətçi partiyası (Kuomintang) ilə kommunistlər arasında ittifaqa girdi və hətta Mao bir müddət Kuomintangın təbliğat bölməsini idarə etdi.
Darvinin və Marksın fikirlərinə qapılan Mao, 1920-ci ildən etibarən güclü kommunist olaraq ortaya çıxdı. Özü kimi düşünən 11 yoldaşıyla, 1921-ci ildə Şanghayda Çin Kommunist Partiyasını qurdu. Bu tarixdən sonra, müxtəlif ittifaqlar, qarşıdurmalar, partizan döyüşləri və təbliğat üsullarından istifadə edərək kommunist partiyanı gücləndirdi. Maonun liderliyi altındakı kommunistlər, bir müddət Milliyyətçi Partiya ilə əməkdaşlıq etdilər. 1920-ci ilin ikinci yarısında isə iki tərəf bir-birinə düşmən oldu. Maonun xadimləri, Çinin cənubundakı Jiangxi əyalətinə yerləşdilər və burada "qurtarılmış bölgə" adını verdikləri və mərkəzi nüfuzun rəhbərliyinə tabe olmayan nizam qurdular. İki tərəf arasındakı qarşıdurmalar illərlə davam etdi. II. Dünya Müharibəsindən sonra kommunistlərin "qurtarılmış bölgələri" getdikcə böyüdü və demək olar ki, bütün Çini əhatə etməyə başladı. 1949-cu ildə isə Maonun kommunistləri paytaxt Pekini ələ keçirdilər və "Çin Xalq Respublikası"nı elan etdilər.
1917-ci ildəki Bolşevik İnqilabından sonra, dünya ikinci dəfə kommunist inqilaba şahid olurdu. Bu ikinci inqilabın nəticələri də birincisi kimi qanlı oldu.
Sonrakı bir neçə il ərzində Mao Tszedun bir polis akademiyasına, sabun istehsalı məktəbinə, hüquq məktəbinə, iqtisadiyyat məktəbinə və dövlət tərəfindən idarə olunan Çanqşa Orta Məktəbinə daxil olmuş və sonra oranı tərk etmişdir.[6] Müstəqil şəkildə təhsil alaraq, o, Çanqşadakı kitabxanada çox vaxt keçirir və Adam Smitin Millətlərin Sərvəti, Monteskyönün Qanunların Ruhu kimi klassik liberalizmin əsas əsərlərini, həmçinin Darvin, Mill, Russo və Spenser kimi qərb alimlərinin və filosoflarının əsərlərini oxuyurdu.[7] Özünü ziyalı hesab edən Mao, illər sonra etiraf etmişdir ki, həmin dövrdə özünü işləyən insanlardan üstün hesab edirdi.[8] O, yeni-kantçı filosof və pedaqoq Fridrix Paulsenin ideyalarından ilham almışdır. Paulsenin dəqiq müəyyən edilmiş məqsədə nail olmağı ali dəyər kimi vurğulaması Mao-nu inandırmışdır ki, güclü fərdlər mənəvi qaydalara tabe olmamalı, böyük məqsədlərə can atmalıdırlar.[9] Atası isə oğlunun intellektual axtarışlarını faydasız sayaraq, onun təqaüdünü kəsmiş və onu yoxsullar üçün yataqxanaya köçməyə məcbur etmişdir.[10]
Mao müəllim olmaq istəyir və Çanqşa Dördüncü Normal Məktəbinə daxil olur. Tezliklə bu məktəb Hunanın ən yaxşı məktəbi sayılan Birinci Normal Məktəbi ilə birləşir.[11] Burada professor Yanq Çanji Mao ilə dostlaşır və ona Peking Universitetinin dekanı, dostu Çen Duxiunun yaratdığı Yeni Gənclik (Xin qingnian) adlı radikal qəzeti oxumağı tövsiyə edir. Çin millətçiliyinin tərəfdarı olmasına baxmayaraq, Çen iddia edirdi ki, Çin özünü xurafat və avtoritarizmdən təmizləmək üçün Qərbə baxmalıdır.[12] İlk tədris ilində Mao daha yaşlı bir tələbə, Syao Zişenqlə dostlaşır; birlikdə Hunan əyalətində piyada gəzintiyə çıxır, yemək əldə etmək üçün dilənir və ədəbi cütlər yazırdılar.[13]
Populyar bir tələbə olan Mao 1915-ci ildə Tələbələr Cəmiyyətinin katibi seçilir. O, Tələbələrin Özünüidarə Assosiasiyasını təşkil edir və məktəb qaydalarına qarşı etirazlara rəhbərlik edir.[14] Mao 1917-ci ilin aprelində Yeni Gənclik jurnalında ilk məqaləsini dərc edir və oxuculara inqilaba xidmət etmək üçün fiziki güclərini artırmağı tövsiyə edir.[15] O, Çanqşa ziyalıları tərəfindən yaradılmış və filosof Vanq Fuzinin ideyalarını təqlid etməyə çalışan Vanq Fuzinin Öyrənilməsi Cəmiyyəti (Chuan-shan Hsüeh-she) adlı inqilabi qrupa qoşulur.[16] 1917-ci ilin yazında Mao, məktəbi talançı əsgərlərdən qorumaq üçün yaradılmış tələbə könüllü ordusunun komandiri seçilir.[17] Müharibə texnikalarına getdikcə daha çox maraq göstərən Mao, Birinci Dünya Müharibəsini diqqətlə izləyir və işçilərlə həmrəylik hissi formalaşdırmağa başlayır.[18] O, Syao Zişenq və Tsay Hesen ilə fiziki dözümlülük sınaqları keçirir və digər gənc inqilabçılarla birlikdə 1918-ci ilin aprelində Çen Duxiunun ideyalarını müzakirə etmək üçün Xalqın Yenilənməsi Araşdırma Cəmiyyətini yaradır. Şəxsi və ictimai transformasiya arzusunda olan bu cəmiyyət 70–80 üzv qazanır ki, onların çoxu sonradan Kommunist Partiyasına qoşulacaqdı.[19] Mao 1919-cu ilin iyununda məzun olur və sinfində üçüncü yeri tutur.[20]
- ↑ 1 2 Short P. Mao: A Life (ing.). Great Britain: Hodder & Stoughton, 1999. P. 19. 782 p. ISBN 978-0-340-60624-7
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China (ing.). 6 USA: OUP, 2000. P. 767. 1136 p. ISBN 978-0-19-512504-7
- ↑ 1 2 Short P. Mao: A Life (ing.). Great Britain: Hodder & Stoughton, 1999. P. 625–626. 782 p. ISBN 978-0-340-60624-7
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ Schram, 1966. səh. 35–36; Terrill, 1980. səh. 22, 25; Pantsov, Levine, 2012. səh. 35.
- ↑ Pantsov, Levine, 2012. səh. 36–37
- ↑ Schram, 1966. səh. 36; Terrill, 1980. səh. 26; Pantsov, Levine, 2012. səh. 35–36.
- ↑ Pantsov, Levine, 2012. səh. 40–41
- ↑ Pantsov, Levine, 2012. səh. 36
- ↑ Schram, 1966. səh. 36–37; Terrill, 1980. səh. 27; Pantsov, Levine, 2012. səh. 37.
- ↑ Schram, 1966. səh. 38–39
- ↑ Pantsov, Levine, 2012. səh. 43; see also Yu, Hsiao. Mao Tse-Tung and I Were Beggars. Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press. 1959.
- ↑ Schram, 1966. səh. 42–43; Terrill, 1980. səh. 32; Pantsov, Levine, 2012. səh. 48.
- ↑ Schram, 1966. səh. 41; Terrill, 1980. səh. 32; Pantsov, Levine, 2012. səh. 42.
- ↑ Schram, 1966. səh. 40–41; Terrill, 1980. səh. 30–31.
- ↑ Schram, 1966. səh. 43; Terrill, 1980. səh. 32; Pantsov, Levine, 2012. səh. 49–50.
- ↑ Pantsov, Levine, 2012. səh. 49–50
- ↑ Schram, 1966. səh. 44; Terrill, 1980. səh. 33; Pantsov, Levine, 2012. səh. 50–52.
- ↑ Schram, 1966. səh. 45; Terrill, 1980. səh. 34; Pantsov, Levine, 2012. səh. 52.
