Robert Ouen

Robert Ouen Cənubi İngiltərənin kiçik bir şəhərində anadan olmuşdur, 8 yaşına qədər aldığı təhsillə kifayətlənmişdir. 20 yaşında ikən Mançestrdə fabrik müdiri olur. Mançestr ədəbiyyat-fəlsəfə cəmiyyətinə daxil olur.^[7] 1800-cü ildən Şotlandiyanın Nyu-Lenark şəhərində fabrik müdiri olur. O, cəmiyyətin dəyişdirilməsi ideyasını tarixdən kənar həqiqət kimi başa düşürdü. Burada Xarakterin təşəkkülü üçün yeni institut təşkil edir. 1816–1825-ci illərdə Amerikada "Yeni harmoniya" adlı icma təşkil edir. Lakin icma dağılır.^[8]

R. Ouen "Cəmiyyətə yeni baxış və ya xarakterin formalaşmasına dair təcrübələr", "Yeni əxlaq dünyası haqqında mühazirələr", "İnsanın yer üzərində yeni yaşayışı" və d. əsərlərinin müəllifidir.

R. Ouenin pedaqoji sahədə böyük xidməti ondan ibarətdir ki, o, uşaqların ictimai tərbiyəsi və təlimin məhsuldar əməklə birləşdirilməsi ideyasını irəli sürməklə, onu elmi cəhətdən əsaslandırmaqla kifayətlənməmiş, öz ideyalarını praktikada həyata keçirmişdir.

R. Ouen özünün Nyu-Lenarkdakı böyük xidmətini gənc nəslin tərbiyəsi və fəhlələrin xarakterini yenidən tərbiyə etmək uğrunda apardığı islahatda görürdü.

R. Ouen ağıllı, düşüncəli, texniki cəhətdən savadlı, gözəl adətlərə və meyillərə malik, bir-birilə dost, sahibkarlara xeyirxah münasibət bəsləyən yeni fəhlələr tərbiyə etmək. Yetkin fəhlə kollektivi yaratmaq istəyirdi. O, uşaqların da həmin ruhda böyüməsinə çalışırdı. R. Ouen əmək tərbiyəsinə də xüsusi yer ayırırdı. Uşaqlar kiçik yaşlarından böyüklərin əmək fəaliyyəti ilə tanış olur, onu müşahidə edir, onlara bəzi zəruri əmək vərdişləri aşılanırdı.

Nyu-Lenarkda R. Ouen, uşaqların bədii tərbiyəsinə də xüsusi əhəmiyyət verirdi. Nəğmə, musiqi, rəqs, rəsm, nəzakətli davaranış, səliqəli geyim, işin icrasında dəqiqlik, daxili yaşayış qaydalarında və gün rejimində ahəngdarlıq bədii tərbiyə üçün R. Ouenin istifadə etdiyi vasitələr idi. R. Ouenin qəti əmin idi ki, tərbiyə insanlığı ya xeyirxahlığa, ya da şərə aparır. Tərbiyənin yaxşı və ya pis olması tədris olunan fənnlərin məqsədindən, məzmunundan, tətbiq olunan prinsip və metodlardan asılıdır. O, təlim və tərbiyə prosesində tətbiqi, zəruri olan aşağıdakı metodları fəqrqləndirirdi: 1. Yaş xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması; 2. Əyanilik; 3. Uşaqların meyil və qabiliyyətlərinin nəzərə alınması; 4. Metodun uşağın təbiətinə uyğunluğu; 5. Mərhəmət və xeyirxahlıq. R. Ouenin məktəblə bağlı tələbləri qəti və olduqca ciddi idi. O, deyirdi ki, məktəbdə: 1. Uşaqları təhqir etməməli və cəzalandırmamalı; 2. Uşaqlara hərbi hazırlığ verməli; 3. Uşaqların sualına dəqiq və aydın cavab verməli; 4. Məşğələlər uşaqları yormamalı; 5. Müsahibə, sual-cavab yolu ilə ancaq dəyərli şeylər öyrədilməli; O xarakterin düzgün təşəkkülü üçün 5 amili irəli sürmüşdür: 1. İnsan orqanizmi ilə xarici şəraitin qarşılıqlı təsiri; 2. Öz iradəsindən asılı olmayaraq hiss və etiqadlarını xarici aləmdən alması; 3. Bu hiss və etiqadların iradə adlandırılması; 4. Nə fitri, nə də sonrakı tərbiyə vasitəsilə iki fərdi tam eyniləşdirməyin mümkün olmaması; 5. Üzvi xəstəliklər müstəsna olmaqla, hər bir uşağın yaşadığı mühitin təsiri ilə ən aşağı və ən ali vücudun təşəkkülü mümkümdür. Ouenin tələbi əsasında İngiltərədə Müəllimlər Seminariyası açılmağa başlamışdır. O ümumi, pulsuz, icbari təhsil olmasını tələb edirdi. O, yalnız öz təhsil tərbiyə müəssisələri üçün deyil, həm də bütün İngiltərə üçün müəllim hazırlığı işinə müsbət təsir göstərmişdir.

Erkən Həyat və Ailə Robert Ouen 14 may 1771-ci ildə Uelsin Montqomerişir səmtində kiçik bazar şəhəri olan Nyutaunda Anne (Uilyams) və Robert Ouen ailəsində anadan olmuşdur. Atası yəhərçi, dəmirçı və yerli poçt müdiri idi; anası Nyutaun kəndli ailəsinin qızı idi. Gənc Robert ailənin yeddi uşağının altıncısı idi, onlardan ikisi gənc yaşda öldü. Onun sağ qalan bacıları William, Anne, John və Richard idi. ^[9]

Owen az rəsmi təhsil almışdı, lakin o, həvəsli oxucu idi. O, on yaşında məktəbi tərk edərək, dörd il Stamfordda, Linkolnşirdə çıraq ustası oldu. O, həmçinin yeniyetməlik illərində Londondakı pərdə dükanlarında işləyib. Təxminən 18 yaşında Ouen Mançesterə köçdü və həyatının sonrakı on iki ilini burada keçirdi və əvvəlcə Müqəddəs Ann Meydanında Satterfield's Drapery-də işlədi.^[10]

Şotlandiyaya səfəri zamanı Ouen Qlazqolu xeyriyyəçi və böyük New Lanark Mills-in sahibi David Deyl'in qızı Ann (və ya Anne) Caroline Dale ilə tanış oldu və ona aşiq oldu. 30 sentyabr 1799-cu ildə evləndikdən sonra Ouenlər Nyu Lanarkda bir ev qurdular, lakin daha sonra Lanarkdakı Braxfield Evinə köçdülər. ^[11]

Robert və Karolin Ouenin səkkiz övladı var idi, onlardan birincisi körpəlikdə öldü. Onların yeddi sağ qalan dörd oğlu və üç qızı idi: Robert Deyl (1801-1877), Uilyam (1802-1842), Ann (və ya Enn) Karolin (1805-1831), Ceyn Deyl (1805-1861), Devid Deyl (1807-1860), Riçard Deyl (09-18) (1810-1832). Owenin dörd oğlu Robert Deyl, William, David Dale və Richard və qızı Jane Dale atalarının ardınca ABŞ-a getdilər və ABŞ vətəndaşı oldular və İndiana ştatının Nyu Harmoni şəhərində daimi sakin oldular. Owenin həyat yoldaşı Caroline və iki qızı, Anne Caroline və Mary, 1830-cu illərdə vəfat etdikləri Britaniyada qaldılar.^[12]

Tekstil Fabrikləri

Mançesterdə olarkən Ouen qardaşı Uilyamdan 100 funt sterlinq borc götürərək, pambıq saplarını əyirmək üçün yeni bir ixtira olan iplik qatırları düzəltmək üçün ortaqlıq müqaviləsi bağladı, lakin bir neçə ay ərzində öz biznes paylarını icarəyə götürdüyü fabrikdə işlədiyi altı əyirici qatırla dəyişdirdi. 1792-ci ildə Ouenin təxminən 21 yaşı olanda dəyirman sahibi Piter Drinkuoter onu Mançesterdəki Pikadilli dəyirmanının müdiri təyin etdi. ^[13]Lakin, Drinkwater ilə iki ildən sonra Owen könüllü olaraq tərəfdaşlıq müqaviləsindən imtina etdi və şirkəti tərk etdi və Chorlton-on-Medlock-da Chorlton Twist Mills-i qurmaq və daha sonra idarə etmək üçün digər sahibkarlarla ortaqlığa getdi.^[14]

1790-cı illərin əvvəllərində Ouenin sahibkarlıq ruhu və idarəetmə bacarıqları və mütərəqqi əxlaqi baxışları meydana çıxdı.^[15] 1793-cü ildə Maarifçilik ideyalarının müzakirə olunduğu Mançester Ədəbi və Fəlsəfə Cəmiyyətinin üzvü seçildi. O, həmçinin zavod işçilərinin sağlamlığının və iş şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün Tomas Persivalın təşəbbüsü ilə Mançester Sağlamlıq Şurasının komitə üzvü oldu.^[16]

1799-cu ilin iyulunda Ouen və onun tərəfdaşları David Deyldən New Lanark dəyirmanını aldılar və Ouen 1800-cü ilin yanvarında onun meneceri oldu. Mançesterdəki idarəetmə uğurundan ruhlanan Ouen Yeni Lanark dəyirmanını sırf kommersiya prinsiplərindən daha yüksək prinsiplər üzərində aparmağa ümid edirdi. 1785-ci ildə David Dale və Richard Arkwright tərəfindən yaradılmışdır.^[17] Klayd çayının şəlalələri ilə təmin edilən su gücü onun pambıq əyirmə əməliyyatını İngiltərənin ən böyüklərindən birinə çevirdi. Təxminən 2000 nəfər iştirak edirdi, onlardan 500-ü Edinburq və Qlazqo şəhərlərinin kasıb evlərindən və xeyriyyə təşkilatlarından beş-altı yaşında dəyirmana gətirilən uşaqlardır. Xeyirxahlığı ilə tanınan Deyl uşaqlarla yaxşı rəftar edirdi, lakin Deyl və kürəkəni Ouenin işçilərinin həyatını yaxşılaşdırmaq cəhdlərinə baxmayaraq, Nyu Lanark sakinlərinin ümumi vəziyyəti qənaətbəxş deyildi.^[18]

İşçilərin çoxu ən aşağı sosial təbəqədən idi: oğurluq, sərxoşluq və digər pisliklər adi hal idi və təhsil və sanitariya məsələlərinə laqeyd yanaşırdılar. Ailələrin çoxu bir otaqda yaşayırdı. Daha hörmətli insanlar dəyirmanların uzun saatlarını və əsəbiləşdirici işini rədd etdilər.^[19]

Bir sıra Yük Maşınları Qanunları (1831-1887) işəgötürənlərdən işçilərinə ümumi valyuta ilə maaş verməyi tələb edənə qədər, bir çoxları yük maşını sistemi işlədir, işçilərə tam və ya qismən dəyirman sahibinin “yük maşını mağazasından” kənarda heç bir pul dəyəri olmayan jetonlarla maaş verirdi, bu da keyfiyyətsiz mallar üçün yüksək qiymətlər alırdı. Digərlərindən fərqli olaraq, Owenin yük maşını mağazası malları topdansatış qiymətindən bir qədər yuxarı qiymətlərlə təklif edirdi,toplu alışdan əldə edilən qənaəti müştərilərinə ötürdü və spirtli içkilərin satışını ciddi nəzarət altında qoyurdu. Bu prinsiplər İngiltərənin kooperativ mağazalarının əsası oldu, bəziləri bu günə qədər dəyişdirilmiş formalarda ticarəti davam etdirir.^[20]

Amerika Kommunal Yaşayış Təcrübələri

Özünü təmin edən işçi icmaları üçün ideyalarının reallığını yoxlamaq üçün Ouen 1825-ci ildə Birləşmiş Ştatlarda kommunal yaşayışla təcrübə aparmağa başladı. Ən məşhur səylər arasında İndiana ştatının New Harmony-də qurulan cəhdlər oldu. Amerika Vətəndaş Müharibəsindən əvvəl ABŞ-da 130 müəyyən edilə bilən kommunitar təcrübədən ən azı 16-sı Owenite və ya Owenite tərəfindən təsirlənmişdir. Yeni Harmoniya Owenin ən erkən və ən iddialısı idi.

Ouen və oğlu Uilyam 1824-cü ilin oktyabrında İndiana ştatında eksperimental icma yaratmaq üçün ABŞ-a getdilər. 1825-ci ilin yanvarında Ouen öz vəsaitinin bir hissəsini 180 binadan ibarət mövcud şəhərciyi və İndianada Vabaş çayı boyunca bir neçə min hektar ərazini almaq üçün istifadə etdi. Corc Rappın Harmoniya Cəmiyyəti, mülkün sahibi olan və 1814-cü ildə ərazidə kommunal Harmony (və ya Harmonie) kəndini qurmuş dini qrup, 1824-cü ildə Pensilvaniyaya köçmək qərarına gəldi. Owen onu Yeni Harmoniya adlandırdı və kəndi utopik icma üçün ilkin model etdi.^[21]

Owen sosialist baxışını Amerika mütəfəkkirləri, islahatçıları, ziyalıları və ictimai dövlət xadimləri arasında dəstəkləməyə çalışırdı. 25 fevral və 7 mart 1825-ci ildə Ouen Konqresdəki Nümayəndələr Palatasına və ABŞ hökumətindəki digər şəxslərə müraciət edərək, Yeni Harmoniyadakı utopik icmaya baxışını və sosialist inanclarını açıqladı. Onun ideyalarını dinləyənlər arasında üç keçmiş ABŞ prezidenti - Con Adams, Tomas Cefferson, ABŞ prezidenti Ceyms Cefferson var idi və seçilmiş prezident Con Quincy Adams. Onun görüşləri bəlkə də Amerika qitəsində sosializmin ilk müzakirələri idi; onlar, şübhəsiz ki, ABŞ-da bunun müzakirəsi istiqamətində böyük bir addım idi. ABŞ-da aktiv olan ilk sosialist ideologiyalar arasında olan ouenizm, sonrakı sosialist hərəkatının təhrikçisi kimi görünə bilər.^[22]

Owen Filadelfiyada yaşayan varlı şotland alimi və xeyriyyəçi Uilyam Makluru New Harmony-də ona qoşulmağa və onun maliyyə tərəfdaşı olmağa inandırdı. Maclure'nin iştirakı Tomas Say, Charles-Alexander Lesueur və Madam Marie Duclos Fretageot kimi elm adamlarını, pedaqoqları və sənətçiləri cəlb etmək üçün getdi. Bunlar Yeni Harmoniya icmasını təhsil islahatları, elmi araşdırmalar və bədii ifadə mərkəzinə çevirməyə kömək etdi.^[23]

Owen şəhərin cənubunda "Birlik və Qarşılıqlı Əməkdaşlıq Kəndi" qurmağa çalışsa da, onun böyük planı heç vaxt tam həyata keçmədi və işini davam etdirmək üçün Britaniyaya qayıtdı. New Harmony-də uzun müddət olmadığı müddətdə Owen təcrübəni oğulları Robert Dale Owen və William Owen və biznes tərəfdaşı Maclure-nin gündəlik rəhbərliyi altında tərk etdi. ^[24]Bununla belə, New Harmony, ilk ilinin sonuna qədər mindən çox sakini cəlb etsə də, təxminən iki il davam edən iqtisadi uğursuzluq olduğunu sübut etdi. Sosialist cəmiyyəti 1827-ci ildə dağıldı, lakin onun bir çox alimləri, pedaqoqları, sənətçiləri və digər sakinləri, o cümlədən Ouenin dörd oğlu Robert Deyl, Uilyam, Devid Deyl və Riçard Deyl Ouen və qızı Ceyn Deyl Ouen Fauntleroy təcrübə bitdikdən sonra Yeni Harmoniyada qaldılar.^[25]

ABŞ-dakı digər təcrübələr Blue Spring-də, Bloomington, Indiana yaxınlığında, Yellow Springs-də, Ohayoda və Forestville Commonwealth-də, Earlton, New York-da, habelə Nyu-York, Pensilvaniya və Tennessidə digər layihələrdə kommunal yaşayış məntəqələrini əhatə etdi. Demək olar ki, bunların hamısı Yeni Harmoniya 1827-ci ilin aprelində ləğv edilməzdən əvvəl sona çatmışdı.^[26]

Owenin Utopik icmaları, bir çoxu ən yüksək məqsədləri olan bir çox insanı cəlb etdi. Onların arasında avaralar, macəraçılar və digər islahatçı həvəskarlar var idi. Owenin oğlu David Dale Owen-in sözləri ilə desək, onlar "bir-birindən fərqli radikallar toplusu", "prinsipliyə həvəsli fədailər" və "dürüst enlikçilər və tənbəl nəzəriyyəçilər"i "bir səpələnmiş prinsipsiz itilər"lə cəlb etdilər.

New Harmony-nin iştirakçısı Josiah Warren, fərdi suverenliyin və şəxsi mülkiyyətin olmaması səbəbindən uğursuzluğa məhkum olduğunu iddia etdi. Uorren icmanı təsvir edərkən belə izah etdi: ^[27]"Bizim miniatür dünyamız var idi - nəticədə cəsədlər əvəzinə ümidsiz ürəklərlə Fransa inqilabını yenidən həyata keçirdik... Görünürdü ki, bizi fəth edən təbiətin xas müxtəliflik qanunu idi... "birləşmiş maraqlarımız" birbaşa olaraq insanların fərdiliyi ilə müharibə aparırdı və şəraitdə." Uorrenin icmanın uğursuzluğunun səbəbləri ilə bağlı müşahidələri onun ilkin nəzəriyyəçisi olduğu Amerika individualist anarxizminin inkişafına səbəb oldu. Bəzi tarixçilər New Harmony-nin məhvini onun üzvləri arasında ardıcıl fikir ayrılıqları ilə izah etdilər.^[28]

Sosial eksperimentlər 1825-ci ildə Şotlandiyada da başladı, ovenli Abram Komb Qlazqo yaxınlığındakı Orbistonda utopik təcrübə keçirməyə cəhd etdi, lakin bu, təxminən iki ildən sonra uğursuz oldu. 1830-cu illərdə sosialist kooperativləri ilə bağlı əlavə təcrübələr İrlandiya və İngiltərədə aparıldı, ən əhəmiyyətlisi 1831-ci ildə İrlandiyanın Klare qraflığında qurulan Ralahine və 1839-cu ildə İngiltərənin Hampşir şəhərində başlanmış Tytherley-də idi.^[29] Birincisi, üç il yarım ərzində əla uğur qazandı, o vaxta qədər ki, qumarla özünü məhv edən sahibi öz faizlərini satmalı oldu. Harmony Hall və ya Queenwood College kimi tanınan Tytherley, memar Cozef Hansom tərəfindən hazırlanmışdır. Bu da uğursuz oldu. Digər sosial təcrübə, Cambridgeshire,^[30] Ely adasındakı Manea koloniyası, 1830-cu illərin sonunda William Hodson, eyni zamanda Owenite tərəfindən başladıldı, lakin bir neçə il ərzində uğursuz oldu və Hodson ABŞ-a mühacirət etdi. Manea koloniyası sahəsi Kembric Universitetində yerləşən Kembric Arxeologiya Bölməsi (CAU) tərəfindən qazılıb.

Böyük Britaniyaya Qayıtma

Owen Birləşmiş Ştatlara daha qısa səfərlər etsə də, 1828-ci ildə London onun daimi evi və işinin mərkəzinə çevrildi. ^[31]William Allen və bəzi digər iş ortaqları ilə uzun sürən sürtüşmədən sonra Ouen Nyu Lanark ilə bütün əlaqələrindən əl çəkdi. O zamanlar Allen tərəfindən bir şərhdə tez-tez sitat gətirilir: "Bütün dünya sizi və məndən başqa, ən qəribədir, hətta ən çox maraqlanır." Uğursuz Yeni Harmoniya kommunal təcrübəsindəki sərvəti Owen artıq varlı kapitalist deyildi. Bununla belə, o, Avropada mühazirələr oxuyarkən və ideyalarına dəstək qazanmaq üçün həftəlik qəzet nəşr edərkən, sənaye bərabərliyini, uşaqlar üçün pulsuz təhsili və fabrik şəhərlərində adekvat yaşayış şəraitini təşviq etmək üçün güclü təbliğat səylərinin rəhbəri olaraq qaldı.^[32]

1832-ci ildə Owen Milli Bərabər Əmək Birjası sistemini, əmək qeydlərindən istifadə etməklə mal mübadiləsinin həyata keçirildiyi vaxta əsaslanan valyuta sistemini açdı; bu sistem adi mübadilə vasitələrini və vasitəçiləri əvəz etdi. London birjası 1833-cü ilə qədər davam etdi, Birmingem filialı 1833-cü ilin iyuluna qədər cəmi bir neçə ay fəaliyyət göstərdi. Ouen həmkarlar ittifaqı ilə də məşğul oldu, 1834-cü ildə dağılmadan əvvəl Böyük Milli Konsolidasiya Edilmiş Həmkarlar İttifaqına (GNCTU) qısa müddətə rəhbərlik etdi.^[33]

Sosializm ilk dəfə İngilis terminologiyasında Owen tərəfindən 1835-ci ildə yaradılan və onun ilkin lideri kimi xidmət edən Bütün Millətlərin Bütün Sinifləri Assosiasiyasının müzakirələrində aktual oldu. Owenin dünyəvi baxışları işçi sinifləri arasında da kifayət qədər nüfuz qazandı ki, 1839-cu ildə Westminster Review onun prinsipləri onların bir çoxunun əqidəsi idi. yıxılmış kimi görünürdü.^[34]

Owen böyüdükcə və baxışlarında radikallaşdıqca onun təsiri azalmağa başladı. Ouen ölümündən bir il əvvəl, 1857-ci ildə "Robert Ouenin həyatı" adlı xatirələrini nəşr etdirdi.

Ömrünün çox hissəsini İngiltərə və Şotlandiyada keçirməsinə baxmayaraq, Ouen həyatının sonunda doğma Nyutaun şəhərinə qayıtdı. 1858-ci il noyabrın 17-də orada vəfat etmiş və noyabrın 21-də orada dəfn edilmişdir. O, 1844-cü ildə oğulları tərəfindən qurulan etimaddan əldə etdiyi illik gəlirdən başqa qəpiksiz öldü.^[35]

Owen Nyu Lanarkda sosial və iqtisadi ideyalarını sınaqdan keçirdi, burada işçilərin etimadını qazandı və dəyirmanda səmərəliliyin artırılması ilə uğur qazanmağa davam etdi. İcma həm də beynəlxalq reputasiya qazandı. Sosial islahatçılar, dövlət xadimləri və kral ailəsi, o cümlədən Rusiyanın gələcək çarı I Nikolay Nyu-Lanarkın metodlarını öyrənmək üçün səfər etdi. Belə ziyarətçilərin çoxunun fikirləri müsbət idi.^[36]

Owenin bəzi planları tərəfdaşlarını narazı salaraq, onu 1813-cü ildə 800.000 ABŞ dolları ekvivalentinə biznesdəki payını digər investorlara almağa məcbur etdi. Aralarında Ceremi Bentham və məşhur Quaker William Allen də daxil olmaqla yeni investorlar onun 5.000 funt sterlinqlik kapital dəyişikliyi ilə razılaşdılar. xeyriyyəçilik, işçilərin hüquqlarının və uşaq əməyi qanunlarının təkmilləşdirilməsi və uşaqlar üçün pulsuz təhsil.^[37]

Owen hiss edirdi ki, insan xarakteri fərdlərin nəzarət edə bilmədiyi şərtlərlə formalaşır. Beləliklə, fərdləri həyatdakı davranışlarına və ya vəziyyətlərinə görə tərifləmək və ya günahlandırmaq olmaz. ^[38]Bu prinsip Oweni belə nəticəyə gətirdi ki, insanların xarakterlərinin düzgün formalaşması onları ilk yaşlarından ətraf mühitin lazımi təsirləri - fiziki, əxlaqi və sosial - altında yerləşdirməyi tələb edir. İnsanlara xas olan məsuliyyətsizlik və ilkin təsirlərin fərdin xarakterinə təsiri ilə bağlı bu anlayışlar Owenin təhsil və sosial islahatlar sisteminin əsasını təşkil etmişdir.^[39]

Müşahidələrinə, təcrübələrinə və düşüncələrinə güvənən Ouen insan təbiətinə baxışını orijinal və "cəmiyyətin inkişaf edən elminin ən əsas və zəruri tərkib hissəsi" kimi görürdü. Onun fəlsəfəsinə ser İsaak Nyutonun təbii hüquqa dair baxışları təsir etmiş və onun fikirləri Platon, Denis Didro, Klod Adrien Helvetius, Uilyam Qodvin, Con Lokk, Ceyms Mill və Ceremi Bentam və başqalarının fikirlərinə bənzəyirdi. Owen Maarifçilik dövrü filosoflarının birbaşa təsirinə malik deyildi.^[40]

Owen qarşılıqlı hörmət, sevgi və mənəvi dəyərləri təşviq edən daha yaxşı və daha ahəngdar bir mühitə ümid edirdi. O, hər kəsin saleh yaşamaq üçün yaxşı təhsilə və daha yaxşı həyat şəraitinə malik olacağına inanırdı. O, orta sinif üçün sosial və təhsil islahatlarını yüksək qiymətləndirdi və güclü fiqurları başqalarının hesabına yüksəldən kapitalist hakimiyyəti rədd etdi.^[41] Rəqiblərinin hücumlarından asılı olmayaraq, o, məqsədlərinə inandırırdı. Owen uşaq məktəblərini maliyyələşdirir və pulsuz təhsil, bərabər hüquqlar və azadlıqları müdafiə edirdi. O, işçilərin əmək haqqının və iş şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün qanunvericilikdə iştirak etmişdir. ^[42]

Owen inanırdı ki, şəfqət, xeyirxahlıq və həmrəylik pis vərdişləri düzəldir, özünü intizamı təşviq edir və insanın münasibətini artırır. Zorla insanları sıxışdırıb, onların psixi sağlamlığına təsir edib. Onun fikrincə, insanlar lazımi mühitdə təhsil almadıqca, iş üçün bərabər imkanlar əldə etmədikcə və sosial normalara riayət etmədikcə, Britaniya koloniyalarında olduğu kimi əmək sinifləri arasında fərqlər, münaqişələr və bərabərsizliklər davam edəcəkdi. O, milli qurumlarda heç bir dəyişiklik etmədən belə hesab edirdi ki, fəhlə sinfinin yenidən təşkili belə böyük fayda gətirəcək. Belə ki, o, səsvermə hüquqlarını genişləndirməklə ictimai mentaliteti dəyişməyə çalışan radikalların fikirlərinə qarşı çıxıb.^[43]

Təhsil

Owenin New Lanarkdakı işi Britaniyada və kontinental Avropada əhəmiyyətini davam etdirdi. O, "zavod islahatlarında qabaqcıl, paylayıcı kooperasiyanın atası və uşaq bağçalarının banisi" idi. Onun işçilərinə təhsil vermək planlarına 1818-ci ildə New Lanarkda Xarakterin Formalaşdırılması İnstitutunun açılması daxildir. New Lanarkdakı bu və digər proqramlar körpəlikdən yetkinliyə qədər pulsuz təhsil verirdi.^[44] Bundan əlavə, o, 1819-cu il tarixli Pambıq Fabrikləri və Fabrikləri Aktı ilə yekunlaşan fabrik qanunvericiliyini canfəşanlıqla dəstəklədi. Ouen həmçinin Britaniya hökumətinin aparıcı üzvləri, o cümlədən onun baş naziri Robert Benks Cenkinson, Lord Liverpulla müsahibələr və kommunikasiyalar apardı. Avropanın bir çox hökmdarları və aparıcı dövlət xadimləri ilə də görüşdü.^[45]

Owenin ən böyük uğuru gənclərin təhsilinə və erkən uşaq baxımına dəstək oldu. Britaniyada, xüsusən Şotlandiyada bir pioner kimi Ouen “uşaq təhsilinə normal avtoritar yanaşma”ya alternativ təqdim etdi. Metodların tərəfdarları onun sistemi altında tərbiyə olunan uşaqların davranışlarının daha zərif, nəzakətli və məhdudiyyətsiz olduğunu iddia edirdilər; sağlamlıq, bolluq və məmnunluq üstünlük təşkil etdi; sərxoşluq demək olar ki, bilinmirdi və qeyri-qanunilik olduqca nadir idi. Owenin işçiləri ilə münasibətləri əla olaraq qaldı və dəyirmandakı əməliyyatlar rəvan, müntəzəm və kommersiya baxımından uğurlu şəkildə davam etdi. ^[46]

Bəlkə də Robert Ouenin ən yadda qalan ideyalarından biri onun səssiz monitorinq metodu olub. Ouen ümumi bədən cəzasına qarşı idi; buna görə də, bir növ nizam-intizam əldə etmək üçün "səssiz monitoru" inkişaf etdirdi. Dəyirmanlarında o, hər biri işçinin davranışını əks etdirən fərqli rəng göstərən dörd tərəfli blok asardı.^[47]

Əmək

Ouen işçilərinin istehsal etdiyi malların standartını yüksəltmək üçün yeni prinsiplər qəbul etdi. Hər maşinistin iş yerinin üstündə üzləri müxtəlif rənglərə boyanmış kub quraşdırılıb.^[48] Üzün rəngi onu görənlərin hamısına işçinin tamamladığı malın keyfiyyətini və kəmiyyətini göstərirdi. Məqsəd işçiləri əllərindən gələni etməyə təşviq etmək idi. Bu, özlüyündə böyük stimul olmasa da, New Lanarkda işçilər və onların ailələri üçün şərait o vaxtlar səliqəsiz idi. ^[49]

Owen 1810-cu ildə səkkiz saatlıq iş günü tələbini qaldırdı və Nyu Lanarkda bu siyasəti qurmağa başladı. 1817-ci ilə qədər o, "səkkiz saatlıq əmək, səkkiz saat istirahət, səkkiz saatlıq istirahət" şüarı ilə səkkiz saatlıq iş gününün məqsədini formalaşdırmışdı.

Sosializm

1813-cü ildə Ouen sosialist islahat fəlsəfəsinin arxasında duran prinsipləri izah etmək üçün yazdığı dörd essedən birincisi olan “Cəmiyyətə yeni baxış” və ya “İnsan xarakterinin formalaşması prinsipi haqqında esselər”in müəllifi və nəşridir.^[50]

... cəmiyyətin hazırkı quruluşu qurula bilən ən anti-sosial, siyasətsiz və irrasionaldır; onun təsiri altında bəşər övladının bütün üstün və dəyərli keyfiyyətlərinin körpəlikdən sıxışdırıldığını və ən zərərli meylləri ortaya çıxarmaq üçün ən qeyri-təbii vasitələrdən istifadə edildiyini göatərir.^[51]

Ouen əvvəlcə klassik liberal, utilitar Ceremi Bentamın davamçısı idi, o inanırdı ki, azad bazarlar və laissez-faire, xüsusən də işçilərin hərəkət etmək və işəgötürənlərini seçmək hüququ işçiləri kapitalistlərin həddindən artıq gücündən azad edəcək. Bununla belə, Ouen özünün sosialist tərəfdarı dünyagörüşünü inkişaf etdirdi. Bundan əlavə, Ouen bir deist olaraq İngiltərə kilsəsi də daxil olmaqla mütəşəkkil dini tənqid etdi və özünəməxsus bir inanc sistemini inkişaf etdirdi.^[52]

Owen 1817-ci ildə sosializmi qəbul etdi və bu, həyatında bir dönüş nöqtəsi olaraq "Cəmiyyətə Yeni Baxış" ardınca getdi. O, İcmalar Palatasının komitəsinə ölkənin yoxsul qanunları ilə bağlı hesabatında öz mövqeyini açıqladı. Napoleon müharibələrindən sonra səfalət və ticarət durğunluğu kimi, hökumət bütün diqqəti milli sənayeyə yönəltməyə çağırdı. narahat edir. O, dərhal bədbəxtliyi müharibələrə aid etsə də, bunu insan əməyinin maşınlarla rəqabətinin əsas səbəbi kimi görür və özünü təmin edən icmalar yaratmağı tövsiyə edirdi.

Owen kapitalistlərin şəxsi maraqlarına müraciət edərək, maşınların düzgün və səmərəli işləməsini təmin etmək üçün lazımi qayğıya və müalicəyə ehtiyacı olduğu kimi, insanların da ehtiyac duyduğuna işarə etdi.

Owen təklif etdi ki, təxminən 1200 nəfərdən ibarət icmalar 1000-1500 akr (405-607 ha) ərazilərdə məskunlaşsınlar, hamısı ictimai mətbəxi və yeməkxanaları olan bir binada yaşayır.^[53] (Təklif olunan ölçüyə Yeni Lanark kəndinin böyüklüyü təsir etmiş ola bilər.) Ouen həmçinin təklif etdi ki, hər bir ailənin şəxsi mənzili və üç yaşına qədər uşaqlarının qayğısına qalması üçün məsuliyyət daşıyır. Bundan sonra uşaqlar cəmiyyət tərəfindən böyüdüləcək, lakin onların valideynləri yemək vaxtı və digər hallarda onlara müraciət edə biləcəklər. Ouen daha sonra belə icmaların fərdlər, kilsələr, mahallar və ya digər hökumət vahidləri tərəfindən yaradılmasını təklif etdi. Hər bir halda, ixtisaslı şəxslər tərəfindən effektiv nəzarət olacaqdır. İş və onun nəticələrindən həzz almağı ümumi şəkildə yaşamaq lazımdır. Owen onun ideyasının ümumən cəmiyyəti yenidən təşkil etmək üçün ən yaxşı yol olacağına inanırdı və öz baxışını “Yeni Mənəvi Dünya” adlandırırdı.^[54]

Owenin utopik modeli həyatı boyu az dəyişdi. Onun inkişaf etdirdiyi model işçi icması üçün optimal olaraq 500-3000 nəfərdən ibarət birliyi nəzərdə tuturdu. Əsasən kənd təsərrüfatı olsa da, o, ən yaxşı texnikaya sahib olacaq, müxtəlif iş təklif edəcək və mümkün qədər müstəqil olacaq. Owen daha sonra izah etdi ki, bu cür icmalar çoxaldıqca, "onların federativ şəkildə birləşmiş ittifaqları ortaq maraqla əlaqəli onlarla, yüzlərlə və minlərlə dairədə formalaşacaq".

Owen utopik sosialist kimi tanınmağa başladı və onun əsərləri bu münasibəti əks etdirən hesab olunur. Onu burjuaziyanın üzvü hesab etmək mümkün olsa da, onun bu təbəqə ilə münasibətləri çox vaxt mürəkkəb idi. O, işçilərə fayda verən qanunları qəbul etmək üçün mübarizə aparırdı. O, 1819-cu il tarixli Pambıq Fabrikləri və Fabrikləri Aktının müdafiəçisi idi. O, sosialist ideyalarını dəstəklədi, ona görə də fikirləri Britaniya və ya ABŞ-da dərhal təsir etmədi.^[55]

Spiritualizm

1817-ci ildə Ouen açıq şəkildə bütün dinlərin yalan olduğunu iddia etdi. 1854-cü ildə 83 yaşında olan Ouen, İngiltərədə spiritizmin tətbiqi ilə tanınan Amerika mediası Maria B. Hayden ilə bir sıra görüşlərdən sonra spiritizmə keçdi. O, “Rational Quarterly Review” nəşrində və “İnsan irqinin gələcəyi” adlı broşürdə yeni inancını açıq elan etdi; ya da yaxşı və üstün kişi və qadınların ayrılmış ruhları vasitəsi ilə həyata keçiriləcək böyük şanlı və gələcək inqilab.^[56]

Owen, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson və başqalarının ruhları ilə orta təmasda olduğunu iddia etdi. O, bunların məqsədinin “insan mövcudluğunun indiki, yalançı, parçalanmış və acınacaqlı vəziyyətini həqiqi, vahid və xoşbəxt bir dövlət üçün dəyişdirmək... dünyanı ümumbəşəri sülhə hazırlamaq və bütün xeyirxahlıq, dözümlülük və sevgi ruhunu aşılamaq” olduğunu izah etdi.

Spiritualistlər Owenin ölümündən sonra iddia etdilər ki, onun ruhu 1871-ci ildə orta Emma Hardinq Brittenə öz Milli Birliyi tərəfindən "dini fəlsəfəsinin əsası" kimi istifadə edilən "Spiritualizmin Yeddi Prinsipini" diktə edib.

Owen islahatçı, xeyriyyəçi, icma qurucusu və həyatını başqalarının həyatını yaxşılaşdırmaq üçün sərf edən ruhani idi. Fəhlə sinfinin müdafiəçisi, o, Şotlandiyanın Nyu Lanark şəhərində nümayiş etdirdiyi fabrik işçiləri üçün iş şəraitini yaxşılaşdırdı, həmkarlar ittifaqında lider oldu, eksperimental utopik icmaları vasitəsilə sosial bərabərliyi təbliğ etdi və uşaq əməyi ilə bağlı qanunların qəbulunu və uşaqlar üçün pulsuz təhsili dəstəklədi.^[57] Bu islahatlarda o, öz dövrünü qabaqladı. O, başqalarının istədikləri kimi nəzərdən keçirə və tətbiq edə biləcəyi kommunal cəmiyyəti nəzərdə tuturdu. İnsan irqinin şüurunda və praktikasında inqilabda (1849) o, xarakterin Təbiət və ya Tanrının və fərdin təcrübəsinin şərtlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyini söylədi. tərəfindən deyil, fərd üçün yaradılır” və təbiətin və cəmiyyətin hər bir insanın xarakterinə və davranışına cavabdeh olduğunu.^[58]

Owenitlərin və onun uşaqlarının işi ilə birlikdə ictimai dəyişikliklər üçün təşviqat qadınların və işçilərin hüquqlarının qorunmasında davamlı sosial islahatların aparılmasına, pulsuz ictimai kitabxanaların və muzeylərin, uşaqlara qulluq və ictimai, birgə təhsil məktəblərinin və Marksizmdən əvvəlki kommunizmin yaradılmasına, Kooperativ və həmkarlar ittifaqı hərəkatının inkişafına kömək etdi. Onun yaxından əlaqəli olduğu iki şəhər olan New Harmony, İndiana və New Lanark, Şotlandiya, onun səylərinin xatırlatmaları olaraq qalır.^[59]

Owenin ictimai xidmət irsi dörd oğlu Robert Deyl, Uilyam, Devid Deyl və Riçard Deyl və onun ardınca İndiana ştatının New Harmony şəhərində yaşamaq üçün Amerikaya gedən qızı Ceynlə davam etdi:

• Robert Dale Owen (1801-1877), atasının doktrinalarının bacarıqlı təmsilçisi, atası 1825-ci ildə Britaniyaya qayıtdıqdan sonra Yeni Harmoniya icmasını idarə etdi. O, məqalələr yazdı və 1820-ci illərin sonunda İndianada Frensis Raytla birlikdə New-Harmony Gazette və New York-da Free Enquirer1830 ilə birgə etdi. Ouen 1833-cü ildə Yeni Harmoniyaya qayıtdı və İndiana siyasətində fəallaşdı. İndiana Nümayəndələr Palatasına (1836-1839 və 1851-1853) və ABŞ Nümayəndələr Palatasına (1843-1847) seçildi və 1853-1858-ci illərdə Neapolda müvəqqəti işlər vəkili təyin edildi. Konqres üzvü kimi xidmət edərkən, o, 1846-cı ildə Smithsonian İnstitutunu təsis edən qanun layihəsini hazırladı və onun qəbul edilməsinə kömək etdi. 1850-ci ildə İndiana Konstitusiya Konvensiyasına nümayəndə seçildi ^[60]və dul qadınların və evli qadınların mülkiyyəti və boşanma hüquqlarını müdafiə etdi. O, həmçinin İndiana ştatının vergi ilə dəstəklənən dövlət məktəb sistemi üçün qanunvericiliyə üstünlük verirdi. O, atası kimi, spiritizmə inanırdı, bu mövzuda iki kitab yazırdı: Başqa bir Dünyanın Sərhədindəki Ayaqlar (1859) və Bu Dünya ilə Sonrakı Arasında Mübahisəli Torpaq (1872).

• Uilyam Ouen (1802-1842) 1824-cü ildə atası ilə birlikdə ABŞ-a köçdü. Onun işgüzar bacarığı, xüsusən də pambıq məmulatları istehsalına dair biliyi, atası Şotlandiyaya qayıtdıqdan sonra New Harmony-də qalmağa və cəmiyyətdə məsləhətçi kimi xidmət etməyə imkan verdi. 1827-ci ildə Yeni Harmoniyanın Thespian Cəmiyyətini təşkil etdi, lakin 40 yaşında naməlum səbəblərdən öldü.^[61]

•Jane Dale Owen Fauntleroy (1805-1861) 1833-cü ildə ABŞ-a gəldi və Yeni Harmoniyada məskunlaşdı. Evində məktəb açan musiqiçi və pedaqoq idi. 1835-ci ildə Nyu Harmoniyada yaşayan Virciniyadan olan inşaat mühəndisi Robert Henri Fauntleroyla evləndi.^[62]

• David Dale Owen (1807-1860) 1827-ci ildə ABŞ-a köçdü və bir neçə il New Harmony-də yaşadı. O, geoloq və təbiətşünas kimi təhsil alıb və tibb elmi dərəcəsi alıb. O, 1839-cu ildə Birləşmiş Ştatların geoloqu təyin edilib. Onun işinə Orta Qərbdə, daha dəqiq desək, İndiana, Ayova, Missuri və Arkanzas ştatlarında, həmçinin Minnesota Ərazisində geoloji tədqiqatlar daxildir. Qardaşı Riçard onu İndiana ştatının geoloqu kimi əvəz etdi.

• Richard Dale Owen (1810-1890) 1827-ci ildə ABŞ-a mühacirət etdi və New Harmony-də bacı-qardaşlarına qoşuldu. O, 1847-ci ildə Meksika-Amerika Müharibəsində vuruşmuş, 1849-1859-cu illərdə Tennessi ştatında Qərbi Hərbi İnstitutunda təbiət elmləri üzrə dərs demişdir və 1858-ci ildə tibb dərəcəsi qazanmışdır. Amerika Vətəndaş Müharibəsi zamanı o, Birlik ordusunda polkovnik idi və Camp Morton-da əsir düşərgəsinin komandiri kimi xidmət etmişdir. İndianapolis, İndiana. Müharibədən sonra Ouen İndiana ştatının ikinci əyalət geoloqu kimi xidmət etdi. Bundan əlavə, o, İndiana Universitetində professor idi və 1864-1879-cu illərdə onun təbiət elmləri kafedrasına rəhbərlik etdi. O, Purdue Universitetinin planlaşdırılmasına kömək etdi və 1872-1874-cü illərdə onun ilk prezidenti təyin edildi, lakin dərslər başlamazdan əvvəl istefa verdi və İndiana Universitetində tədrisi davam etdirdi. O, təqaüdə çıxdığı illəri araşdırma və yazmaqla keçirib.^[63]

Şərəflər və Hörmətlər

• A simple slate tomb for Owen was installed in St Mary's Churchyard in Newtown. In 1902 the co-operative movement erected Art Nouveau railings around the tomb as a monument to him.

• 1956-cı ildə Gilbert Bayes tərəfindən Ouenin bürünc heykəli Nyutaundakı Owenə həsr olunmuş kiçik bir bağda quraşdırılmışdır.

• Uelslilər İsveçrənin Cenevrə şəhərindəki Beynəlxalq Əmək Bürosunun kitabxanasına uelsli heykəltəraş ser William Goscombe Con tərəfindən Ouenin büstünü bağışladılar.

• 1994-cü ildə Kooperativ Bank Nyutaun heykəlinin bir nüsxəsini Mançesterdəki Ballon küçəsindəki qərargahının qarşısında quraşdırdı.

Owenin layihəsi qeyri-mümkün hesab edildi, çünki o, əmlakların idarə edilməsini və üzvlük şərtlərini nəzərdə tutan bir təlimat yaratmadı. Nəticədə, bəzi tənqidçilər onun planlarını qeyri-qənaətbəxş və səmərəsiz hesab etdilər, çünki əhalinin həddindən artıq çox olması və tədarükün çatışmazlığı cəmiyyətdə antaqonizm yaratdı. Ouenin əleyhdarları onu diktator və xristianlığı küfr edən biri hesab edir, çünki o, müqəddəs inancları rədd edir və onun baxışlarından fərqli olan hər kəsə meydan oxuyur. Owen dini qorxu və cəhalət mənbəyi kimi qəbul edirdi. Buna görə də insanlar dinin “yanlış şəhadətlərinə” bağlı qalsalar, rasional düşünə bilməzdilər.^[64]

Ouenin digər görkəmli tənqidçiləri arasında Karl Marks və Fridrix Engels də var, baxmayaraq ki, onlar onun işini özlərinin öncüsü kimi qəbul etsələr də. Onlar Ouendə Marksın “Kapital” əsərində inkişaf etdirdiyi mühüm anlayışı qəbul etmişdilər ki, kapitalist cəmiyyətlərində misilsiz sərvət yaratmaq üçün məsuliyyət daşıyan fəhlə sinfidir. yeni yaradılmış sərvət. ^[65]Bununla belə, Marks və Engels sosializm haqqında elmi konsepsiyalarını Owen cəmiyyətlərindən fərqləndirdilər. Onlar Owenin müasir cəmiyyətlə yanaşı yaşamaq və onun üstünlüyünü zamanla sübut etmək üçün model sosialist utopiya yaratmaq planının yeni cəmiyyət yaratmaq üçün yetərli olmadığını iddia edirdilər. Onların fikrincə, Ouenin “sosializmi” utopik idi, çünki Owen və digər utopik sosialistlərə görə “sosializm mütləq həqiqətin, ağılın və ədalətin ifadəsidir və yalnız onun qüdrəti ilə bütün dünyanı fəth etmək üçün onu kəşf etmək lazımdır”. utopiklər isə sosializmə keçid üçün kapitalistlərin köməyinə və əməkdaşlığına can atırdılar.^[66]

• Cəmiyyətə Yeni Baxış: Yaxud, İnsan Xarakterinin formalaşmasına dair esselər və prinsipin praktikaya tətbiqi (London, 1813). Yenidən adlandırılan,^[67] Cəmiyyətə Yeni Baxış: Yaxud, Bəşəriyyətin Vəziyyətinin Tədricən Yaxşılaşdırılması Planının İşlənib hazırlanmasına Hazırlıq İnsan Xarakterinin Təşəkkülünə dair Oçerklər, ikinci nəşr üçün, 1816

• İstehsal sisteminin təsiri ilə bağlı müşahidələr. London, 1815

• İstehsalçı və İşçi Kasıblara Yardım Assosiasiyası Komitəsinə hesabat (1817)

• İşçi Siniflər adından iki xatirə (London: Longman, Hurst, Rees, Orme və Brown, 1818)

• Böyük Britaniyanın əsas istehsalçılarına müraciət: İstehsalat sistemində mövcud pisliklər haqqında (Bolton, 1819)

• Lanark qraflığına ictimai narahatlığı aradan qaldırmaq planı haqqında hesabat verin (Qlazqo: Qlazqo Universiteti Nəşriyyatı, 1821)

• Dünyanın sivil hissələrini əhatə edən sıxıntının səbəbinin izahı (London və Paris, 1823)

• İnsan irqinin şüurunda və təcrübəsində inqilab. London, 1849

Toplanmış əsərlər:

• Cəmiyyətə və digər yazılara yeni baxış, G. D. H. Koul tərəfindən təqdimat. London və Nyu York: J. M. Dent & Sons, E. P. Dutton and Co., 1927

• Cəmiyyətə və digər yazılara yeni baxış, G. Claeys, red. London və Nyu York: Penguin Books, 1991

• Robert Owenin Seçilmiş Əsərləri, G. Claeys, red., 4 cild. London: Pickering and Chatto, 1993

Arxiv kolleksiyaları:

• Robert Ouen Kolleksiyası, Milli Kooperativ Arxivi, Böyük Britaniya.

• New Harmony, İndiana, Kolleksiya, 1814–1884, 1920, 1964, İndiana Tarix Cəmiyyəti, İndianapolis, İndiana, Amerika Birləşmiş Ştatları

• New Harmony Series III Collection, Workingmen's Institute, New Harmony, İndiana, Amerika Birləşmiş Ştatları

• Owen ailəsinin kolleksiyası, 1826–1967, toplu 1830–1890, İndiana Universitetinin Arxivi, Bloomington, İndiana, Amerika Birləşmiş Ştatları