Butun axtardiqlarinizi tapmaq ucun buraya: DAXIL OLUN
  Mp4 Mp3 Axtar Yukle
  Video Axtar Yukle
  Shekil Axtar Yukle
  Informasiya Melumat Axtar
  Hazir Inshalar Toplusu
  AZERI CHAT + Tanishliq
  1-11 Sinif Derslikler Yukle
  Saglamliq Tibbi Melumat
  Whatsapp Plus Yukle(Yeni)

  • Ana səhifə
  • Təsadüfi
  • Yaxınlıqdakılar
  • Daxil ol
  • Nizamlamalar
İndi ianə et Əgər Vikipediya sizin üçün faydalıdırsa, bu gün ianə edin.

Məmi Dehqan

  • Məqalə
  • Müzakirə
Bu səhifədə iş davam etməkdədir.
Müdaxilə etməyə tələsməyin!
  • Əgər kömək etmək istəyirsinizsə, ya da səhifə yarımçıq qalıbsa, səhifəni yaradan istifadəçi ilə əlaqə qura bilərsiniz.
  • Səhifənin tarixçəsində səhifə üzərində işləmiş istifadəçilərin adlarını görə bilərsiniz.
  • lərinizi mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Bu məqalə sonuncu dəfə 0 saniyə əvvəl Rəcəb Yaxşı (müzakirə | töhfələr) tərəfindən olunub. (Yenilə)

Məmi Dehqan, Məmi Nünəkərani və ya Məhəmməd Nünəkərani[1] -

Məmi Dehqan
Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən seçilən nümayəndə
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Fəaliyyəti siyasətçi
Təltifləri "Səttarxan" ordeni "21 Azər" medalı — 19461946
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mündəricat

  • 1 Haqqında
  • 2 Ailəsi
  • 3 Mənbə
    • 3.1 İstinadlar
    • 3.2 Ədəbiyyat
  • 4

Haqqında

Məhəmməd Məhəmmədrza oğlu Nünəkərani 1906-cı ildə Ərdəbilin Nünəkəran kəndində anadan olub.[2] İlk təhsilini mədrəsədə alıb. Lakin imkansızlığa görə təhsilini yarıda qoyub işləməyə məcbur olub.[2]

1924-cü ildə İran Kommunist Partiyasının üzvü olub və partiyanın Astara komitəsində fəaliyyət göstərib.[3] 1930-cu ildə həbs olunsa da bir neçə gün sonra azadlığa buraxılıb.[4] İki həftə sonra isə yenidən həbs olunub.[4] Bir müddət Astarada saxlanıldıqdan sonra əvvəlcə Ərdəbilə, aprelin 21-də isə Təbrizə aparılıb.[5] Daha sonra isə Tehrana aparılıb və Qəsri Qacar həbsxanasında saxlanılıb.[6] 8 il məhkəmə qərarı olmadan həbsxanada saxlanılıb. Daha sonra Mir Cəfər Pişəvəri, Dadaş Tağızadə, Fərzi Dehqani eləcə də digər siyasi məhbuslarla birlikdə başladıqları böyük aclıq aksiyasının nəticəsində onların işi məhkəməyə göndərilib.[7] Həbs olunduğu tarixdən 10 il keçdikdən sonra məhkəmənin verdiyi hökmlə 6 il həbs cəzasına məhkum edilib.[8] Məhkəmə hökmündən daha artıq həbsdə qalmasına baxmayaraq bundan sonra da həbsdən azad olunmayıb.[8] Məhkəmə qərarı verildikdən sonra əlavə 4 ay da həbsdə saxlanılıb.[8] 1940-cı ilin fevral ayında Kaşan şəhərinə sürgün olunub.[6][9][10]

1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[11][12][13] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza şah Pəhləvi taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[14][15] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[16][17] Məmi Dehqan da bu dövrdə sürgün olunduğu Kaşan şəhərindən qaçaraq Tehrana gəlib.[18][19] 1941-ci il-də Tudə Partiyasının qurulmasında iştirak edib.[18][20][21] Daha sonra partiyanın təbliğatını aparmaq məqsədilə Təbrizə gəlib.[22] Tudə Partiyasının Ərdəbil və Astara komitələrinin yaradılmasında iştirak edib.[23] 1942-ci ilin yanvar ayında Təbrizdə yaradılmış[24] Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub.[25][26] Azərbaycan Zəhmətkeşlər Təşkilatı dağıldıqdan sonra Azərbaycan Ziddi Faşist təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin üzvü olub.[23]

 
Mirzə Rəbi Kəbiri, Mirqasım Çeşmazər və Məmi Nünəkərani "Səttarxan" ordeninin təqdimat mərasimində.

1945-ci il sentyabrın 3-də Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaradılmasında iştirak edib və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin üzvü seçilib.[27][28] Bundan başqa partiyanın Ərdəbil Vilayət Komitəsinin sədri olub.[29] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[30][31][32] Ərdəbildə keçirilən seçkilər nəticəsində Məmi Dehqan səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Ərdəbildən nümayəndə seçilib.[33] 1946-cı ilin sentyabr ayında milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün "Səttarxan" ordeni ilə təltif olunub.[34][2] [35]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[36][37] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[38] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[39][40] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[38][41][42] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[40][43] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[38][44] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[45]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[46][47][48] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[49][50] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[50] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[49][50] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[49][51] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[52][53] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[54][55] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[51][54] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[56] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[57][58][59]

Ailəsi

Məmi Dehqanın dayısı Fərzi Dehqan[60] da siyasətlə İran Kommunist Partiyasının üzvü olub və partiyanın Astara komitəsində fəaliyyət göstərib. 1930-cu ildə həbs olunaraq məhkəmə qərarı olmadığı halda 10 il Qəsri Qacar həbsxanasında saxlanılıb. Həbsdən buraxıldıqdan sonra Nəhavənd şəhərinə sürgün olunub. 1941-ci ildə sürgündən Astaraya qayıdıb və Tudə partiyasının yerli təşkilatlarının yaradılmasında iştirak edib. 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsinə qoşulub və 21 Azər hərəkatında fədai dəstəsinə başçılıq edib.[4]

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ Pişəvəri, 2014. səh. 134
  2. ↑ 1 2 3 Dehqan, 1978. səh. 5
  3. ↑ Dehqan, 1988. səh. 10
  4. ↑ 1 2 3 Dehqan, 1988. səh. 22
  5. ↑ Dehqan, 1988. səh. 30
  6. ↑ 1 2 Cavid, 2005. səh. 37
  7. ↑ Dehqan, 1988. səh. 109
  8. ↑ 1 2 3 Dehqan, 1988. səh. 124
  9. ↑ Rəhimli, Əkrəm. "Pişəvərinin zindanda son günləri və mübarizəsinin yeni çağının başlanması". Xalq Cəbhəsi qəzeti. 2016-11-16. səh. 14. İstifadə tarixi: 2025-03-19.
  10. ↑ Dehqan, 1988. səh. 128
  11. ↑ Atabaki, 2000. səh. 64
  12. ↑ "WW2 People's War - Fact File : Persia Invaded". www.bbc.co.uk. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
  13. ↑ "World War II - Pacific, Japan, Allies | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2025-03-07. İstifadə tarixi: 2025-03-10.
  14. ↑ Ələkbərli, 2021. səh. 113
  15. ↑ Atabaki, 2000. səh. 65
  16. ↑ Məmmədli, 2009. səh. 99
  17. ↑ Əmirov, 2000. səh. 13
  18. ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 12
  19. ↑ Dehqan, 1988. səh. 138
  20. ↑ Dehqan, 1988. səh. 139
  21. ↑ Rəhimli, 2015. səh. 35
  22. ↑ Dehqan, 1988. səh. 140
  23. ↑ 1 2 Çeşmazər, 1986. səh. 36
  24. ↑ Rəhimli, 2015. səh. 22
  25. ↑ Atabaki, 2000. səh. 89
  26. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 35
  27. ↑ Azərbaycan xalqının azadlığı uğrunda mübarizlər, 2005. səh. 119
  28. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
  29. ↑ Həsənov, 2007. səh. 564
  30. ↑ Atabaki, 2000. səh. 114
  31. ↑ Şəmidə, 1961. səh. 139
  32. ↑ Həsənov, 2004. səh. 139
  33. ↑ Məhərrəmova, Təranə. "Xalq şairi Balaş Azəroğlu Cənubi Azərbaycanda 65 il bundan öncə baş vermiş "21 Azər hərəkatı"nın tarixi əhəmiyyəti haqqında danışır". Kaspi qəzeti. 2010-11-12. səh. 8. İstifadə tarixi: 2025-03-20.
  34. ↑ Bayramzadə, 2015. səh. 106
  35. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 114
  36. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  37. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  38. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  39. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  40. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  41. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  42. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  43. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  44. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
  45. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  46. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  47. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  48. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  49. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  50. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  51. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  52. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  53. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  54. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  55. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  56. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  57. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  58. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  59. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  60. ↑ Dehqan, 1988. səh. 32

Ədəbiyyat

  • Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
  • Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
  • Bayramzadə, Səməd. "21 Azər – 70" fotoalbom (şərhlərlə) (PDF) (az.). Bakı: “Araz” nəşriyyatı. 2015. səh. 185. ISBN 9789952828535.
  • Cavid, Salamulla. O günün həsrəti ilə (PDF) (az.). Bakı: Yurd nəşriyyatı. 2005. səh. 63.
  • Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121.
  • Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 978-9952-81-76-0-7. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-25.
  • Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
  • Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
  • Dehqan, Məhəmməd. Zindan xatirələri (South Azerbaijani). Bakı: Azərbaycan Demokrat Firqəsinin nəşr. 1978. səh. 61.
  • Dehqan, Məhəmməd. On il Qəsri Qacarda (az.). Bakı: Yazıçı nəşriyyatı. 1988. səh. 144.
  • Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
  • Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
  • Həsənov, Həsən. Cənubi Azərbaycanda Milli Demokratik hərəkat (1941-1946-cı illər) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2004. səh. 204.
  • Həsənov, Həsən. Иранский дневник (1944-1946 гг.) (rus). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2007. səh. 576. ISBN 5-8066-1706-8.
  • Məmmədli, Pərvanə. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 230.
  • Pişəvəri, Mir Cəfər. Zindan xatirələri (az.). Bakı: AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu. 2014. səh. 232. ISBN 9789952484526.
  • Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-12.
  • Rəhimli, Əkrəm. 21 Azərə gedən yol:Güney Azərbaycanda milli-demokratik hərəkat:1941-1946-cı illər (az.). Bakı: Araz nəşriyyatı. 2015. səh. 240. ISBN 9789952828528.
  • Rossow, Robert. "The Battle of Azerbaijan, 1946". Middle East Journal (ingilis). X (1). 1956: 17–32. JSTOR 4322770. 4 February 2022 tarixində arxivləşdirilib.
  • Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
  • Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.

  • Məhəmməd Dehqan — On il Qəsri-Qacarda, Bakı, 1988-ci il.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Məmi_Dehqan&oldid=8124780"
Informasiya Melumat Axtar